Ślimak obrzeżony (Helicodonta obvoluta)

Ślimak obrzeżony to środkowoeuropejski gatunek ślimaka, który niegdyś występował licznie na terenie całego kontynentu, ale obecnie staje się coraz rzadszy, głównie z powodu działalności człowieka i przekształcania jego naturalnych siedlisk. Został wpisany na Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce oraz do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (nadano mu kategorię CR, czyli gatunek skrajnie zagrożony wyginięciem). Tym samym objęto go ścisłą ochroną gatunkową na terenie całego kraju. Obecnie jedyne siedliska ślimaka obrzeżonego w Polsce znajdują się w Sudetach.
Występowanie
Ślimak obrzeżony to gatunek środkowoeuropejski. Można go spotkać od Pirenejów i południowej części atlantyckiego wybrzeża Francji do południowej Słowacji i północnych Węgier. Północno-zachodnią granicę zasięgu stanowią zachodnia Francja, południowa Belgia i Holandia, południową – część Wielkiej Brytanii, północną – obszary południowych Niemiec. Wschodnią granicę wyznacza Ukraina. Można go także spotkać w Albanii, północnej Serbii, we Włoszech i w Anglii. Może także występować na terenach górskich, a w Alpach spotyka się go do wysokości 1900 m n.p.m. W Polsce ma nieliczne stanowiska na południowo-zachodnich obszarach. Potwierdzone siedliska znajdują się w Sudetach.
Biotop
Naturalne siedlisko tego gatunku stanowią obszary górzyste oraz wilgotne i zacienione miejsca. Ślimaka obrzeżonego można najczęściej spotkać w gnijących, powalonych pniach drzew, w wilgotnej ściółce (dość rzadko), pod kamieniami oraz w zarośniętych ruinach i rumowiskach skalnych. Na obszarach leśnych występuje głównie w wielogatunkowych lasach liściastych, minimalnie lub zupełnie nie przekształconych przez człowieka. Niezbyt dobrze wspinają się na pnie drzew i inne pionowe powierzchnie, więc najczęściej spotykane są bliżej podłoża. Osobniki żyjące pod kamieniami i w ściółce wyraźnie preferują glebę bogatą w wapń. Takie wymagania siedliskowe przyczyniły się do znacznego spadku liczebności gatunkowej w ostatnich czasach. Ze względu na ściśle kontrolowaną gospodarkę leśną w naszym kraju coraz rzadziej spotyka się naturalnie tereny, gdzie powalone drzewa pozostają na ziemi aż do ich naturalnego rozkładu. Najczęściej takie gnijące kłody są od razu usuwane, co pozbawia ślimaki obrzeżone miejsc do życia.
Wygląd
Ciało ślimaka obrzeżonego składa się z trzech głównych części: głowy, tułowia (in. worka trzewiowego) i nogi. Na głowie występuje otwór gębowy oraz czułki i oczy. Noga jest silnie umięśniona i służy do poruszania się. Worek trzewiowy zawiera większość narządów wewnętrznych. Okrywa go szkielet zewnętrzny w postaci muszli. Muszla ślimaka obrzeżonego ma zazwyczaj od pięciu do siedmiu milimetrów długości i od jedenastu do piętnastu milimetrów szerokości. Z wierzchu jest ona spłaszczona i ma lekko zapadnięty wierzchołek. Można w niej wyróżnić od pięciu do sześciu skrętów, które są wysokie i ciasto zwinięte. Muszla ma brązowy kolor, lekko prążkowany, z jaśniejszymi smugami bliżej środka. Warga otworu muszli jest wyraźnie wywinięta na zewnątrz i licznie uzębiona. Na muszli widoczne są także liczne, jasne włoski o długości około jednego milimetra. Starsze osobniki często nie mają włosków, ponieważ wycierają się one w ciągu życia. Ciało ślimaka jest ciemne, szarobrunatne. Masa ciała ślimaka obrzeżonego wynosi około czterech gramów.
Biologia
Okres aktywności ślimaka obrzeżonego trwa od kwietnia do listopada, codzienna aktywność ma miejsce głównie we wczesnych godzinach porannych i w nocy. Sezon rozrodczy następuje dwa razy w roku – pierwszy okres reprodukcji odbywa się wiosną (kwiecień–czerwiec), a drugi jesienią (sierpień–październik). Ślimaki są zwierzętami obojnaczymi. Gody u tego gatunku mogą trwać od dwóch do trzech godzin. Zapłodnione osobniki składają jaja skupiskach po 9-27 sztuk. Zazwyczaj miejscem składania jest zbutwiałe drewno, a jaja są dla ochrony pokrywane warstwą śluzu. Młode wylęgają się po 14–31 dniach inkubacji, a dojrzałość osiągają po około dziesięciu miesiącach. Pokolenie wiosenne może osiągnąć dojrzałość w tym samym roku, a pokolenie jesienne hibernuje w drewnie lub ściółce (w przypadku populacji zamieszkujących cieplejsze tereny, np. południe Europy) i osiąga dojrzałość dopiero w następnym roku. Ślimaki obrzeżone żyją do trzech lat. Żywią się grzybami i roślinami rozwijającymi się na butwiejącym drewnie. Gatunek ten spędza większość swojego życia na powalonych kłodach, ponieważ zapewniają im miejsce do składania jaj, żerowania i hibernacji.