GŁOWA. Definicja pojęcia - głowa
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia głowa
Definicja pojęcia:

głowa

Spis treści

Głowa – wyspecjalizowana część ciała kręgowców położona na jego przedzie (ryby, kręgowce czworonożne) bądź zajmująca w nim pozycję szczytową (ptaki, ssaki naczelne), przechodząca płynnie w tułów (ryby, płazy, węże, jaszczurki, krokodyle) bądź oddzielona od niego wyraźnie zaznaczoną szyją (żółwie, ptaki, ssaki).

Szkielet głowy kręgowców stanowi czaszka składająca  się z grzbietowo położonej czaszki właściwej (mózgoczaszki) oraz brzusznie położonej czaszki twarzowej (twarzoczaszki). Mózgoczaszka otacza i chroni mózgowie wraz z narządem zmysłu słuchu i równowagi (uchem wewnętrznym). Twarzoczaszka obejmuje i ochrania pozostałe narządy zmysłów – narząd zmysłu wzroku (oczy), powonienia (jamę nosową) i smaku (kubki smakowe w jamie gębowej) oraz początkowe odcinki układu pokarmowego i oddechowegomięśnie, zaliczane do mięśni mimicznych, mięśni żuciowych, mięśni gałki ocznej, mięśni języka i mięśni uchanosa) i schorzenia o różnorodnej etiologii (np. choroby neurologiczne, stany zapalne, zmiany zwyrodnieniowe, nowotwory).

Położenie i ruchomość głowy

Głowa stanowi wyspecjalizowaną część ciała kręgowców położoną na jego przedzie (ryby, kręgowce czworonożne) bądź zajmującą w nim najwyższą, szczytową pozycję (ptaki, ssaki naczelne). Głowa tych zwierząt może przechodzić płynnie w tułów (minogi, ryby, płazy, węże, jaszczurki, krokodyle) bądź oddzielona jest od niego wyraźnie zaznaczoną szyją (żółwie, ptaki, ssaki). Granicę pomiędzy głową i szyją człowieka stanowi linia poprowadzona symetrycznie przez guzek bródkowy, dolny brzeg podstawy żuchwy, kąt żuchwy, wyrostek sutkowy kości skroniowej, kresę karkową górną oraz guzowatość potyliczną zewnętrzną. Ruchomość głowy kręgowców zależy od rodzaju połączenia elementów szkieletu osiowego tych zwierząt, czyli czaszki i kręgosłupa. Sztywne połączenie czaszki i kręgosłupa występujące u ryb, stanowiące przystosowanie do życia w wodzie, uniemożliwia im wykonywanie ruchów głową. Kręgowce lądowe, w odróżnieniu od ryb, mogą poruszać głową. Czaszka tych zwierząt połączona jest ruchomo z kręgosłupem za pomocą jednego (gady, ptaki) bądź dwóch kłykci potylicznych (płazy, ssaki). Ruchomość głowy płazów jest jednak ograniczona, gdyż w skład ich odcinka szyjnego wchodzi wyłącznie jeden kręg (atlas, dźwigacz) umożliwiający ruchy potakujące (podnoszenie i opuszczanie głowy). Gady, ptaki i ssaki mogą również wykonywać ruchy przeczące (kręcenie głowy na boki) dzięki obecności drugiego kręgu szyjnego – obrotnika.

Głowa człowieka jest oddzielona od tułowia wyraźnie zaznaczoną szyją. Źródło: shutterstock

Budowa głowy

Szkielet głowy kręgowców stanowi chrzęstna bądź kostna czaszka zbudowana z grzbietowo położonej czaszki właściwej (tzw. mózgoczaszki) oraz brzusznie położonej czaszki twarzowej (tzw. twarzoczaszki). Mózgoczaszka otacza i chroni mózgowie, opony mózgowe i naczynia krwionośne oraz narząd zmysłu słuchu i równowagi (ucho wewnętrzne). Twarzoczaszka jest odpowiedzialna za ochronę pozostałych narządów zmysłów – narządu zmysłu wzroku (oczu), zmysłu powonienia (jamy nosowej) i zmysłu smaku (kubków smakowych w obrębie jamy gębowej) oraz początkowego odcinku układu pokarmowego i górnych dróg oddechowych.


Mózgoczaszka człowieka składa się z dwóch głównych części:

  • sklepienia czaszki – złożonego z górnych partii kości czołowej, kości potylicznej oraz  dwóch kości ciemieniowych;
  • podstawy czaszki – złożonej z dolnych partii kości czołowej, kości potylicznej i dwóch kości ciemieniowych oraz kości klinowej, kości sitowej i dwóch kości skroniowych.

Twarzoczaszka człowieka zbudowana jest z następujących kości:

  • dwóch kości nosowych;
  • dwóch kości łzowych;
  • dwóch małżowin nosowych dolnych;
  • lemiesza;
  • dwóch kości szczękowych;
  • żuchwy;
  • dwóch kości podniebiennych;
  • dwóch kości jarzmowych;
  • kości gnykowej;
  • kosteczek słuchowych ucha środkowego (młoteczka, kowadełka, strzemiączka).

Kości czaszki są ściśle połączone ze sobą za pomocą połączeń chrzęstnych (chrząstkozrostów) (np. chrząstki podstawy mózgoczaszki) lub połączeń łącznotkankowych (tzw. więzozrostów) (np. szwy czaszkowe). Wyrostki kłykciowe żuchwy tworzą z kośćmi skroniowymi podstawy czaszki ruchome połączenie stawowe (staw skroniowo-żuchwowy). Kość gnykowa nie tworzy połączenia z pozostałymi kośćmi czaszki; zawieszona jest w obrębie szyi poniżej żuchwy.

Poszczególne struktury głowy unerwione są za pośrednictwem dziesięciu (ryby, płazy) bądź dwunastu par nerwów czaszkowych (gady, ptaki, ssaki). Nerwy czaszkowe odpowiedzialne są za prawidłowe funkcjonowanie narządów węchu (nerw węchowy), wzroku (nerw wzrokowy) oraz słuchu i równowagi (nerw przedsionkowo-ślimakowy), kontrolę działania mięśni głowy (np. nerw okoruchowy, nerw trójdzielny, nerw twarzowy) i regulację czynności wydzielniczej gruczołów łzowych, ślinowych i śluzowych (np. nerw twarzowy, nerw językowo-gardłowy).

Ruchomość struktur znajdujących się w obrębie głowy zapewniają liczne mięśnie zaliczane do mięśni mimicznych (wyrazowych) (mięśnie sklepienia czaszki, otoczenia szpary powiek, małżowiny usznej, otoczenia nozdrzy, otoczenia szpary ust); mięśni żwaczowych (mięsień skroniowy, mięsień żwacz, mięśnie skrzydłowe); mięśni zewnętrznych gałki ocznej; mięśni zewnętrznych i wewnętrznych języka oraz mięśni ucha (np. napinacz błony bębenkowej). Głowa zaopatrywana jest w krew tętniczą przez tętnicę szyjną wspólną i tętnicę kręgową.

Czaszka człowieka. Źródło: shutterstock

Funkcje głowy

Głowa kręgowców jest wyspecjalizowaną strukturą mieszczącą przednią część ośrodkowego układu nerwowego, czyli mózgowie odpowiedzialne za regulację funkcjonowania narządów wewnętrznych organizmu (autonomiczny układ nerwowy) oraz oddziaływanie organizmu ze środowiskiem zewnętrznym (somatyczny układ nerwowy). Ściśle powiązane z mózgowiem są narządy zmysłu wzroku (oczy z czopkami i pręcikami), węchu (jama nosowa z nabłonkiem węchowym), smaku (kubki smakowe języka i jamy gębowej) oraz słuchu i równowagi (ucho wewnętrzne ze ślimakiem i błędnikiem błoniastym) odbierające bodźce płynące z otoczenia.


Mózgowie człowieka zróżnicowane jest na pięć głównych odcinków:

  • kresomózgowie – zawierające opuszkę węchową (odbiór wrażeń węchowych) oraz półkule mózgowe z korą mózgową podzieloną na płaty – płat czołowy (planowanie, podejmowanie decyzji, kontrola mięśni szkieletowych, tworzenie mowy), skroniowy (odbiór wrażeń dźwiękowych, rozumienie mowy), ciemieniowy (dotyk, integracja informacji czuciowej) i potyliczny (przetwarzanie wrażeń wzrokowych, powstawanie skojarzeń wzrokowych);
  • międzymózgowie – zawierające wzgórze (czucie powierzchniowe), szyszynkę (gruczoł dokrewny regulujący rytmy biologiczne organizmu) i podwzgórze (nadrzędny ośrodek regulujący czynność wydzielniczą gruczołów za pośrednictwem przedniego płata przysadki, integrujący działanie układu nerwowego i hormonalnego);
  • śródmózgowie – zawierające ośrodki zmysłu wzroku i słuchu oraz ośrodki układu pozapiramidowego odpowiedzialnego za koordynację ruchów dowolnych i regulację napięcia mięśni szkieletowych);
  • tyłomózgowie – zawierające móżdżek (ośrodki zmysłu równowagi odpowiedzialne za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi) i most (odbiór bodźców słuchowych ze ślimaka, koordynacja ruchów gałek ocznych, obróbka pożywienia w jamie gębowej);
  • rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony) – zawierające ośrodki nerwowe niezbędnych do życia odruchów, m.in. odruchu oddechowego, odruchu kaszlowego, odruchów sercowo-naczyniowych.

Głowa obejmuje również początkowe odcinki układu pokarmowego, czyli jamę gębową, oraz górnych dróg oddechowych, czyli jamę nosową. Elementy twarzoczaszki (kości szczękowe, żuchwa) stanowią aparat chwytny umożliwiający sprawne pobieranie pokarmu do wnętrza jamy gębowej. Zawiera ona liczne struktury uczestniczące w mechanicznej obróbce pokarmu (zęby), jego przesuwania w kierunku przełyku (język, gruczoły ślinowe wydzielające ślinę śluzową), odbieraniu bodźców smakowych (kubki smakowe) i wstępnych etapach trawienia chemicznego cząstek pokarmowych (gruczoły ślinowe wydzielające ślinę surowiczą). Jama nosowa uczestniczy w ogrzewaniu, nawilżaniu i oczyszczaniu powietrza dostającego się do dróg oddechowych poprzez nozdrza oraz stanowi narząd zmysłu węchu.

Funkcje mózgu. Źródło: shutterstock

Urazy i schorzenia głowy

Głowa i znajdujące się w jej obrębie struktury są podatne na liczne urazy mechaniczne, takie jak stłuczenia (np. wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, krwiaki śródczaszkowe) i złamania (np. złamania czaszki, złamanie nosa, złamanie kości szczękowej, złamanie żuchwy, złamanie kości jarzmowej). Schorzenia mózgu i narządów zmysłów mogą być wywołane zaburzeniami prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (np. migrena, klasterowy ból głowy, padaczka, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane), przez stany zapalne (np. zapalenie błony śluzowej nosa lub zatok przynosowych, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie spojówek, zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie ucha środkowego, zapalenie ucha wewnętrznego) bądź zmiany zwyrodnieniowe (np. zwyrodnienie plamki żółtej, zwyrodnienie obwodowe siatkówki).


Wrodzone wady rozwojowe głowy spowodowane są zaburzeniami rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, np. małogłowie (mikrocefalia), wodogłowie wrodzone (hydrocefalia), przepuklina mózgowa, agenezja (zanik) ciała modzelowatego, bądź zaburzeniami rozwoju narządów zmysłów i innych struktur w obrębie twarzy, np. małoocze (mikroftalmia), ptoza wrodzona (wrodzone opadnięcie powieki), zaćma wrodzona, jaskra wrodzona, brak tęczówki (aniridia), wrodzony brak małżowiny usznej (anocja) bądź atrezja (zarośnięcie) zewnętrznego przewodu słuchowego. Choroby nowotworowe obejmują nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (glejaki, gwiaździaki, nerwiaki, oponiaki, gruczolak przysadki) oraz nowotwory głowy i szyi (np. rak jamy nosowo-gardłowej rak jamy ustnej, rak języka, nowotwory szczęki, nowotwory gruczołów ślinowych, schwannoma nerwu przedsionkowo-ślimakowego).

Choroba Alzheimera jest chorobą neurodegeneracyjną cechującą się obecnością blaszek amyloidowych (starczych) odkładających się wokół komórek nerwowych i splątków neurofibrylarnych (zwyrodnień włókienek nerwowych) wypełniających ich cytoplazmę. Źródło: shutterstock
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
4.9/5 - (7 votes)
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments