Borowik królewski (Butyriboletus regius)

Wstęp

Borowik królewski to kolejny obok borowika górskiego, borowika blednącego i borowika nibykrólewskiego gatunek z rodzaju Butyriboletus nieodróżniany wcześniej od borowika żółtobrązowego vel przyczepkowego, ewentualnie traktowany jak jego podgatunek czy odmiana. Tak ujmuje go choćby Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów – jako podgatunek borowika żółtobrązowego.

Sezon

Borowik królewski najczęściej produkuje owocniki od sierpnia do listopada, wyjątkowo już w maju lub czerwcu.

Występowanie

Rozmieszczenie borowika królewskiego wymaga dalszych badań jako że wcześniej nie odróżniano go od borowika żółtobrązowego. Podawano go z Europy, Chin, Korei, Japonii i USA (tam przede wszystkim pacyficznych stanów Kalifornii, Oregonu i Waszyngtonu). Czescy naukowcy ubolewają, że wiele danych nt. występowania borowika królewskiego tak naprawdę odnosi się do borowika żółtobrązowego w sensie ścisłym albo do borowika Le Galowej.

W całej Europie borowik królewski jest niezwykle rzadki. W Polsce otrzymał status E – krytycznie zagrożonego wymarciem. Również w wielu innych krajach Starego Kontynentu znalazł się na czerwonych listach gatunków ustępujących m.in. w Czechach, Słowacji, Szwajcarii, Austrii, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii oraz Estonii.

Ogromna rzadkość i wysokie prawdopodobieństwo wymarcia w Europie wiążą się z przywiązaniem borowika królewskiego do widnych, ciepłych lasów liściastych na podłożach alkalicznych: świetlistych dąbrów i buczyn storczykowych. Takie ekosystemy są naturalnie rzadkie, zagrożone zarówno swoją wewnętrzną dynamiką, jak i zmianami w gospodarce leśnej, masową turystyką czy presją deweloperów.

Wygląd

Kapelusz 8-20 cm średnicy, u młodych owocników okrągły, u starszych bardziej rozpostarty, barwy purpurowo wiśniowej lub różowego żaru ze złotymi przebarwieniami. Borowik królewski w dotyku przez długi czas zamszowo suchy. Mleczka brak.

Rurki błyszczące, nie przebarwiające się po zmiażdżeniu bądź nacięciu, 10-25 mm długości. Zawsze mocno żółte, aczkolwiek odcień wyraźnie zmienia się z rozwojem owocnika. Najmłodsze egzemplarze cechują się rurkami bladożółtymi; średnie rurkami cytrynowymi; a najstarsze oliwkową żółcią przechodzącą w burą zieleń.

Trzon pękaty, beczułkowaty, 5-13 cm wysoki, a 2-4 cm szeroki, koloru jasno żółtego, okryty również jasno złocistą siatką. Siatka wyraźniejsza w górnej połowie nóżki. Dolna połowa nóżki bywa nieco czerwonawa lub upstrzona czerwonymi cętkami. Pierścienia i pochwy brak.

Miąższ stale jędrny, początkowo blado złocisty jak rurki, potem cytrynowy. Nie sinieje po uszkodzeniach. Smak i woń słabe, trudne do nazwania (niespecyficzne), czasem opisywane jako lekko grzybowe, miłe.

Wysyp spor borowika królewskiego jest oliwkowo brązowy lub wg innych źródeł pomarańczowo brązowy. Zarodniki borowika królewskiego wrzecionowate, gładkie, z widocznym wgłębieniem suprahilarnym, mierzą najczęściej 11-14 µm na 3,5-4,5 µm.

Nawet doświadczonym grzybiarzom zdarza się mylenie borowika królewskiego z okazalszymi, bardziej jaskrawymi, toksycznymi borowikami z rodzaju Rubrobletus. Borowik Le Galowej Rubroboletus legaliae odznacza się wyraźną, czerwoną siatką na trzonie, wielkim płaskim garbem na kapeluszu, miąższem błękitniejącym u młodych, a zieleniejącym u najstarszych okazów oraz wonią cykorii. Borowik szatański (grzyb krwisty) R. satanas charakteryzuje się natomiast rdzawobrązowym odcieniem kapelusza i smrodem padliny.

Jeszcze podobniejsze do borowika królewskiego są mało znane nawet naukowcom gatunki siostrzane z rodzaju Butyriboletus. Należy zwrócić uwagę, że borowik blednący (B.. Fechtnera B. fechtneri) ma blady, szarobrązowy lub siwawy kapelusz. Borowik brązoworóżowy B. speciosus miąższ ma niebiskawy, a zarazem różowiejący ku wnętrzu nóżki. Bardzo podobny do ostatniego jest także borowik Kluzaka Caloboletus kluzakii – takoż o błękitnawym miąższu, ale w przeciwieństwie do borowika królewskiego kapelusz nigdy nie bywa różowy. Inne są też zapach i smak – przykry, gorzki lub gorzko-kwaśny smak u borowika Kluzaka, za to miły i świeży zapach owoców.

Właściwości

Borowik królewski to smaczny grzyb jadalny, ale prawem chroniony z uwagi na swą rzadkość w Polsce i całej Europie. Początkującym grzybiarzom grozi także pomylenie go z trującymi członkami rodziny borowikowatych, zwłaszcza z borowikiem Le Galowej R. legaliae i borowikiem szatańskim R. satanas.

Zastosowanie

Obecnie brak z uwagi na ochronę ścisłą. Dawniej borowik królewski bywał zbierany i przyrządzany podobnie jak wiele innych, pospolitszych w Polsce borowików, podgrzybków czy maślaków. Na południu Europy bywał masowo sprzedawany na targach.