Czubajka białotrzonowa (Macrolepiota excoriata)

Nazywana/y także: czubajka bezskórkowa, czubajka otarta, czubajka wyłuszczona, grzyb-sowa, kożuszek białonogi, łupna pieczarka, stroszka białonóżka, stroszka wyłuszczona

Tagi

Grzyby jadalne Grzyby saprotrofy

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Czubajka białotrzonowa to średniej wielkości grzyb z rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae), o przyjemnym, orzechowym smaku, wyglądający niczym miniaturowa wersja znacznie lepiej znanej czubajki kani. Preferuje tereny otwarte, zwłaszcza łąki kośne i pastwiska. Niestety wciąż bywa mylona ze śmiertelnie trującymi muchomorami: zielonawym (sromotnikowym Amanita phalloides), jadowitym (cętkowanym A. virosa) oraz plamistym A. pantherina.

Sezon

Czubajka białotrzonowa wytwarza owocniki od czerwca do października–listopada.

Występowanie

Czubajkę białotrzonową notowano w całej Europie i Ameryce Północnej. Jako saprofit doskonale rozwija się w miejscach bezdrzewnych, za to porośniętych darnią traw: na przydrożach, trawnikach, łąkach i pastwiskach.

Wygląd

Owocniki czubajki białotrzonowej przypominające małe okazy czubajki kani: duże grzyby o łuskowanym, suchym kapeluszu, blaszkowatym, białym hymenoforze, z ruchomym pierścieniem, o białym wysypie gładkich, jajowatych zarodników. Od kani różni się przede wszystkim jaśniejszym, gładkim, jakby otartym z łusek trzonem.

Blaszki gęsto ułożone, cienkie, śnieżnobiałe, kremowe lub jasnopopielate, zwykle z czerwieniejącymi ostrzami. Uszkodzone zmieniają kolor na różowo bądź oranżowo.

Kapelusz 5-17 cm średnicy, w wielorakich odcieniach szarości lub brązów, okryty ciemniejszymi łuskami, u młodych owocników czubajki białotrzonowej okrągły, eliptyczny, u starszych wypukły, u najdojrzalszych zaś kształtu parasola, spłaszczony z garbkiem, obrośnięty wielkimi, matowymi łuskami, ułożonymi niczym dachówki.

Trzon gładki, wysmukły, cylindryczny, o bulwiastej podstawie, w różnych odcieniach bieli, bardzo jasnej szarości lub beżu (stąd: białotrzonowa), pozbawiony ciemniejszych deseni. U najsmaczniejszych młodych owocników wciąż pełny, u starszych czubajek białotrzonowych pusty. Pierścień obecny, ruchomy (nie przyrośnięty), pojedynczo obrzeżony.

Miąższ dość łykowaty, w kapeluszu mięsisty, natomiast w nóżce twardszy, bardziej żylasty. Barwy białej, po przekrojeniu przebarwia się na złocisto pomarańczowo, a potem na czerwono i brązowo. U młodych owocników czubajki białotrzonowej smakuje niczym orzechy laskowe. Woń słaba, ale przyjemna.

Wysyp zarodników białawy lub kremowo żółty. Spory dekstrynoidalne, hialinowe, gładkie i eliptyczne, z wyraźną porą rostkową.

Jak wszystkie czubajki także cz. białotrzonową niewprawni zbieracze mylą ze śmiertelnie trującymi muchomorami: zielonawym (sromotnikowym) i plamistym.

Dotąd niespotykanym w Polsce, strasznie trującym sobowtórem naszych czubajek jest także zawleczony z USA na południe i zachód Europy sinoblaszek trujący (czubajka zielonawa) Chlorophyllum molybdites. Od rodzimych czubajek różni go zielony wysyp zarodników.

Nieprzyjemne jest też zatrucia czubajeczkami Lepiota, gdyż mogą zawierać toksyny bardzo zbliżone do tych z muchomorów. Czubajeczki od czubajek różni skórkowaty, nieruchomy pierścień lub brak pierścienia; mniejsze rozmiary tudzież brak pory rostkowej w zarodnikach.

Pospolitsza, o wiele lepiej znana polskim grzybiarzom czubajka kania Macrolepiota procera zazwyczaj jest większa od czubajki białotrzonowej, ponadto ma wyraźny zygzak na nóżce i podwójnie obrzeżony pierścień. Odszukana dziesięć lat temu w Polsce czubajka zieleniejąca M. olivascens jest praktycznie nieodróżnialna od kani, od której różni się tylko zielenieniem uszkodzeń blaszek oraz kapelusza, tudzież pewnymi szczegółami budowy cheilocystyd i podstawek. Czubajka gwiaździsta M. konradii nóżkę ma jasnobrązową i łuskowatą. U czubajki czerwieniejącej (kumulatki obszarpanej Chlorophyllum rhacodes) jak wskazuje epitet gatunkowy miąższ czerwienieje, a nie pomarańczowieje. Czubajka sutkowata czyli beżowa M. mastoidea trzon ma jasno ochrowy, łuskowaty i kosmkowaty, a jej miąższ nie zmienia koloru. Pieczareczka różowoblaszkowa Leucoagaricus leucothites również odznacza się niezmiennym, najwyżej różowiejącym w centrum trzonu miąższe, woń i smak są inne, bo anyżkowe.

Właściwości

Czubajka białotrzonowa jest grzybem jadalnym, w młodym wieku bardzo smaczna, nadaje się do marynowania.

Zastosowanie

Wielu grzybiarzy unika tej czubajki białotrzonowej z racji jej podobieństwa do muchomorów i czubajeczek. Nie warto też pozyskiwać owocników rosnących tuż przy szosach, koło hut i fabryk (gdyż akumulują metale ciężkie i półmetale), ani zbyt starych (gdyż robią się łykowate, mogą też pleśnieć).

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Czubajka białotrzonowa, fot. shutterstock

Czubajka białotrzonowa - młody owocnik, fot. shutterstock

Bibliografia

Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Ge Z., Yang Z., Vellinga E. 2010.; "The genus Macrolepiota (Agaricaceae, Basidiomycota) in China."; Fungal Diversity 45 (1): 81-98.;
Gerhardt E. 2006. Grzyby.; "Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gierczyk B., Kujawa A., Szczepkowski A., Chachuła P. 2011.; "Rare species of Lepiota and related genera.."; Acta Mycol. 46 (2): 137-178;
Gminder A. 2008.; "Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej."; Wyd. Weltbild, Warszawa.;
Jaworska J. 2010.; "Macrolepiota olivascens, a new species for Poland."; Acta Mycol. 45 (1): 67-72.;
Kałucka I. 2009.; "Macrofungi in the secondary succession on the abandoned farmland near the Białowieża old-growth forest."; Mon. Bot. 99: 5-145.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
Loizides M., Kyriakou T., Tziakouris A. 2011.; "Edible & Toxic Fungi of Cyprus."; Published by the authors, Manitari.;
Mirek Z. 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; W. Szafer’ Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.;
Moser M. 1978.; "Röhrlinge und Blätterpilze. Kleine Kryptogamenflora Mitteleuropas. vol. 2."; Gustav Fischer, Stuttgart.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Vellinga E., de Kok R., Bruns T. 2003.; "Phylogeny and taxonomy of Macrolepiota (Agaricaceae)."; Mycologia 95 (3): 442-456.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;