Gąska ziemistoblaszkowa (Tricholoma terreum)

Nazywana/y także: bedłka ziemista, gąska ziemista, prośnianka ziemista

Tagi

Grzyby jadalne Grzyby mikoryza

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gąska ziemistoblaszkowa to niemal kosmopolityczny grzyb jadalny z rodziny gąskowatych.

Sezon

Gąska ziemistoblaszkowa zawiązuje owocniki dość długo, w Polsce od września do listopada, a w ciepłe zimy nawet do grudnia. Najobficiej obradza na przedzimiu.

Występowanie

Gąska ziemistoblaszkowa to jeden z najszerzej rozprzestrzenionych grzybów kuli ziemskiej. Notowano ją w całej Eurazji, Ameryce Płnocnej, Afryce, nawet w Australii. Zasiedla rozmaite typy lasów iglastych i mieszanych. Wchodzi w mikoryzy z wieloma rodzajami drzew, ale owocniki zawiązuje tylko pod sosnami.

Wygląd

Kapelusz u młodych okazów gąski ziemistoblaszkowej stożkowaty lub półkolisty, u starszych rozpostarty, rzadziej wypukły, promieniście spękany, osiąga 4-10 cm średnicy. Powierzchnia kapelusza matowa, sucha, u najdojrzalszych owocników okryta drobniutkimi, szaro czarnymi łuskami. Kolor ciemno popielaty lub szarobury, w charakterystycznym ziemistym odcieniu (stąd nazwa).

Blaszki początkowo białe, potem popielato szare, przy skraju kapelusza ciemniejsze, o drobno piłkowanych ostrzach, rozstawione szeroko, ząbkowato wykrojone, cienkie i kruche. Międzyblaszki obecne.

Trzon centralny, cylindryczny, bardzo łamliwy, okryty włókienkami i niewielkimi kosmkami, u młodych owocników prośnianki ziemistej białawy, u dojrzałych srebrzysty, gąbczasty i pusty wewnątrz, pod kapeluszem z mączystym oprószeniem.

Miąższ o łagodnym smaku i słabym zapachu. Nie zmienia koloru po uszkodzeniu lub nacięciu.

Wysyp zarodników biały. Spory elipsoidalne, gładkie, mierzą zwykle 5-8 × 4-5 µm.

Sobowtórami gąski ziemistoblaszkowej są inne gąski o czarnosiwym umaszczeniu. Gąska ostra Tricholoma scioides różni się od ziemistej znacznie ostrzejszym smakiem oraz jedwabistym połyskiem kapeluszy. Gąska tygrysia T. pardinum ma grubszy miąższ i mocniej pachnie mąką. Gąska czarnołuskowa (ciemnołuskowata) T. atrosquamosum charakteryzuje się jak sama nazwa wskazuje wyraźnymi, czarnymi łuskami, intrygującym zapachem przypominającym pelargonię albo owoce i ostrym smakiem. Gąska rózgowata (gąska pieprzna) T. virgatum odznacza się stożkowatym kapeluszem bez włókienek oraz pikantniejszym smakiem. Gąska czerwieniejąca T. orirubens jak wskazuje nazwa czerwienieje po uszkodzeniu. Gąska żółknąca T. scalpturatum żółknie, choć czasem dopiero po kilku godzinach. Gąska mysia T. myomyces jest wyraźnie jaśniejsza od ziemistoblaszkowej, o śnieżnobiałej nóżce, pozbawiona ciemnoszarych, ziemistych odcieni. Gąska niekształtna T. portentosum cechuje się żółtawą nóżką, brakiem łuseczek na kapeluszu, a zarazem milszym, orzechowym smakiem. Najniebezpieczniejsze pomyłki to wzięcie gąski tygrysiej lub pieprznej za gąskę ziemistą, albowiem spożycie tych dwu gatunków może się źle skończyć, nawet zgonem w przypadku gąski tygrysowatej, a potwornymi boleściami w przypadku rózgowatej (pieprznej).

Właściwości

Gąska ziemistoblaszkowa jest grzybem jadalnym

Zastosowanie

W Japonii trwają prace nad uzyskiwaniem owocników gąski ziemistoblaszkowej w warunkach kontrolowanych. W Chinach prowadzi się badania nad meroterpenoidami tej gąski jako substancjami potencjalnie leczniczymi, o arcyciekawej budowie chemicznej.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Gąska ziemistoblaszkowa, fot. shutterstock

Bibliografia

Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
Bessette AE., Bessette AR., Roody W., Trudell S. 2012.; "Tricholomas of North America. A mushroom field guide."; University of Texas Press, Austin.;
Christensen M., Heilmann-Clausen J. 2013.; "The genus of Tricholoma."; Fungi of Northern Europe vol. 4. Svampetryk.;
Bon M. 1987.; "The Mushrooms and Toadstools of Britain and North-Western Europe."; Hodder & Stoughton.;
Dermek A. 1988.; "Grzyby znane i mniej znane."; PWRiL, Warszawa.;
Dickinson C., Lucas J. 1982.; "VNR’ color dictionary of mushrooms."; Van Nostrand Reinhold, New York.;
Frichert A., Jones P., Lindel T. 2016.; "Enantioselective total synthesis of terreumols A and C from the mushroom Tricholoma terreum."; Angewandte Chemie - International Edition 55 (8): 2916-2919.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Heilmann-Clausen J., Christensen M., Frøslev T., Kjøller R. 2017.; "Taxonomy of Tricholoma in northern Europe based on ITS sequence data and morphological characters. Persoonia."; Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi 38: 38-57.;
Huai W., Guo L., He W. 2003.; "Genetic diversity of an ectomycorrhizal fungus Tricholoma terreum in a Larix principis-rupprechtii stand assessed using random amplified polymorphic DNA."; Mycorrhiza 13 (5): 265-270.;
Keane, Philip J.; Kile GA; Podger F. 2000.; "Diseases and Pathogens of Eucalypts."; CSIRO Publishing, Canberra.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
Mankel A., Krause K., Kothe E. 2002.; "Identification of a hydrophobin gene that is developmentally regulated in the ectomycorrhizal fungus Tricholoma terreum."; Appl. Environ. Microbiol. 68 (3): 1408-1413.;
McKnight V., McKnight K. 1987.; "A field guide to mushrooms: North America."; Houghton Mifflin, Boston.;
Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Yamada A., Kobayashi H., Ogura T., Fukada M. 2007.; "Sustainable fruit-body formation of edible mycorrhizal Tricholoma species for 3 years in open pot culture with pine seedling hosts."; Mycoscience 48 (2): 104-108.;
Yin X., Feng T., Li Z., Dong Z., Li Y., Liu J. 2013.; "Highly oxygenated meroterpenoids from fruiting bodies of the mushroom Tricholoma terreum."; Journal of Natural Products 76 (7): 1365-1368.;
Yin X., Feng T., Shang J., Zhao Y., Wang F., Li Z., Liu J. 2014.; "Chemical and toxicological investigations of a previously unknown poisonous European mushroom Tricholoma terreum."; Chemistry - A European Journal 20 (23): 7001-7009.;
Yin X., Feng T., Li Z., Liu J. 2016.; "Response to the “Comment on chemical and toxicological investigations of a previously unknown poisonous European mushroom Tricholoma terreum”."; Chemistry–A European Journal 22 (16): 5789-5792.;