Smardz wyniosły (Morchella elata)
Wstęp
Smardz wyniosły to przepyszny w smaku grzyb z rodziny smardzowatych Morchellaceae. Przez dziesiątki lat z racji swojej rzadkości w Europie Wschodniej i zagrożenia nadmiernym pozyskaniem podlegał ochronie ścisłej. Od 2014 roku przeniesiony do ochrony częściowej, tzn. nie wolno zbierać owocników rosnących poza szkółkami leśnymi, ogrodami, ogródkami działkowymi oraz urządzoną zielenią miejską.
Sezon
Smardz wyniosły produkuje owocniki bardzo wcześnie jak na grzyba jadalnego, od kwietnia i maja, po pierwszych ciepłych ulewach.
Występowanie
Smardz wyniosły (murchlica) ujmowany szeroko rośnie niemal w całej Eurazji i Ameryce Północnej, w różnego typu lasach, a nawet w starych parkach, szkółkach leśnych, działkach czy na cmentarzach, przy czym preferuje miejsca dobrze oświetlone, o żyznej glebie. Przy węższym ujmowaniu tego gatunku zasięg smardza wyniosłego ograniczony jest do Europy.
Wygląd
Owocniki smardza wyniosłego (murchlawki, murchlicy) składają się z wąskiej, stożkokształtnej główki (zwierającej warstwę zarodnikotwórczą czyli rodzajną) oraz trzonu. W całości mierzą do 15 cm, zwykle mniej 5-10cm. Cały owocnik pusty w środku.
Trzon u s. wyniosłego jest w przekroju cylindryczny, w środku wydrążony, cętkowany, początkowo białawy, z czasem brązowieje.
Miąższ s. wyniosłego jest kruchy, białawy bądź kremowy, o trudno wyczuwalnym, acz przyjemnym smaku i zapachu.
Właściwości
Smardz wyniosły jest pyszny i aromatyczny, ale wymaga gotowania. Na surowo trujący! Niestety źle znosi transport z racji swej łamliwości.
Zastosowanie
Smardz wyniosły to niezwykle smaczny grzyb jadalny, polecany do wielu potraw i przetworów. Przed objęciem smardzów ochroną prawną susz z tych grzybów eksportowano z Polski. Stanowił ważne źródło dewiz dla ludowego leśnictwa.
Smardz wyniosły, fot. shutterstock
![Smardz wyniosły, Dimitris Tzoumpas [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/01/Bez-nazwy.jpg)
Dimitris Tzoumpas [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons
- Arora D. 1991.; "All that the rain promises and more: a hip pocket guide to western mushrooms."; Ten Speed Press, Berkeley;
- Breitenbach J., Kränzlin F. (red.) 1981.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 1: Ascomyceten (Schlauchpilze)."; Mykologia, Luzern.;
- Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
- Franck R.; Bellanger J-M; Clowez P; Courtecuisse R.; Hansen, K.; O’Donnell K.; Sauve M.; Urban A.; Moreau P.-A. 2014.; "True morels (Morchella, Pezizales) of Europe and North America: evolutionary relationships inferred from multilocus data and a unified taxonomy."; Mycologia, (published online). doi:10.3852/14-166.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Grzywacz A., Nieto J. 1989.; "Grzyby chronione."; PWRiL, Warszawa.;
- Kujawa A. 2010.; "Ochrona grzybów wielkoowocnikowych w Polsce – stan aktualny, problemy i wyzwania. Głos w dyskusji."; Przegląd Przyrodniczy, 21 (2): 42-51.;
- Kuo M, Dewsbury DR, O'Donnell K, Carter MC, Rehner SA, Moore JD, Moncalvo JM, Canfield SA, Stephenson SL, Methven AS, Volk TJ 2012.; "Taxonomic revision of true morels (Morchella) in Canada and the United States."; Mycologia 104 (5): 1159–77.;
- Laux H. 2001.; "Der große Kosmos-Pilzführer. Alle Speisepilze mit ihren giftigen Doppelgängern."; Kosmos, Stuttgart.;
- Ławrynowicz M. 2004.; "Ochrona gatunkowa grzybów."; Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 60 (5): 51-61.;
- Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
- Mirek Z. 2006. (ed.); "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków;
- Narkiewicz C. 2005.; "Grzyby chronione Dolnego Śląska."; Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, Jelenia Góra.;
- O’Donnell K., Rooney A., Mills G., Kuo M., Weber N., Rehner S. 2011.; "Phylogeny and historical biogeography of true morels (Morchella) reveals an early Cretaceous origin and high continental endemism and provincialism in the Holarctic."; Fungal Genetics and Biology, 48, 3: 252–265.;
- Parguey-Leduc A.; Janex-Favre M-C; Bruxelles G 1998.; "Comparative study of the asci and ascospores of some Morels (Genus Morchella, Ascomycetes)."; Cryptogamie Bryologie Lichenologie, 19 (2–3): 277–292.;
- Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
- Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
- Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
![By Jerzy Opioła (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/01/Pleurotus_dryinus5_1.jpg)
