Szyszkowiec łuskowaty (Strobilomyces strobilaceus)

Wstęp
Szyszkowiec łuskowaty to niesamowicie się prezentujący, rzadki i ginący w Polsce oraz sąsiednich państwach przedstawiciel rodziny borowikowatych Boletaceae (umieszczany czasem w osobnej rodzinie szyszkowcowatych Strobilomycetaceae). Dawniej objęty ścisłą ochroną gatunkową, od 2014 r. chroniony częściowo. Intrygujący wygląd sprawia, że szyszkowiec łuskowaty trafia na znaczki pocztowe i karty podręczników.
Sezon
Szyszkowiec łuskowaty produkuje owocniki od czerwca do października.
Występowanie
Szyszkowiec łuskowaty (łuskogrzyb szyszkowaty) podawany był z wielu regionów Eurazji (Europa, Turcja, Iran, Indie, Tajwan, Japonia), Ameryki Północnej, a nawet Ameryki Południowej i Środkowej, Nowej Zelandii czy zachodniej Afryki. W Eurazji jest szeroko rozprzestrzeniony, ale niemal wszędzie ustępujący i rzadki. Wpisano go na czerwone listy gatunków wymierających w Polsce, Litwie, Estonii, Holandii i WB. Preferuje siedliska o klimacie wilgotniejszym, oceanicznym lub górski, toteż w Polsce częstszy w górach. W Europie tworzy mikoryzy głównie z bukiem, rzadziej jodłą i świerkiem; w Japonii także z miejscowymi sosnami (Pinus densiflora) i Castanopsis (przedstawiciel rodziny bukowatych, przypomina kasztana jadalnego i buka). Być może część populacji z Dalekiego Wschodu tworzą inne gatunki, morfologicznie nieodróżnialne od europejskich szyszkowców łuskowatych?
Wygląd
Owocniki szyszkowca łuskowatego osiągać mogą 8-12 cm wysokości, a cm szerokości kapelusza.
Pory dość duże, kanciaste, u młodych okazów zarośnięte popielato-białawą osłoną. Resztki tejże osłony pozostają czasem na brzegach kapelusza. Rurki zbiegające ku nóżce albo przyrośnięte. U młodych szyszkowców białawe, potem szarzeją i brązowieją, często też przybierając czerwonawy odcień. Mierzyć mogą do 1,4 cm długości. Po uszkodzeniu rurki wpierw pąsowieją, później stają się fiołkowo czarne.
Kapelusz „leśnego dziada” cechuje się charakterystycznymi spękaniami, zawsze pozostając suchy i wełnisty w dotyku. Na najmłodszych owocnikach półokrągły, na starszych lekko wypukły, na najstarszych płaski. Obrośnięty bardzo charakterystycznymi dla tego gatunku wełnistymi kosmkami, ułożonymi niczym dachówki.
Trzon cylindryczny, twardszy niż u większości borowikowatych, pełny w środku, niekiedy mocno żyłkowany u podstawy a zwężający się ku kapeluszowi, 8-16 cm, wysoki, a 1-2 (sporadycznie do 3) cm gruby. Nóżka podobnie jak kapelusz obrośnięta jest mnóstwem szarawych kosmków, w dotyku przypominających watę. Pod kapeluszem obecny pierścień, zanikający u starszych egzemplarzy szyszkowca.
Miąższ „leśnego starca” mocno zmienia się z wiekiem, początkowo mięsisty i elastyczny, szybko staje się żylasty i suchy, w nóżce wręcz zdrewniały. Także kolor miąższu zmienia się z wiekiem i po uszkodzeniu. W młodych szyszkowcach jest biały, w starszych czerwonawy, w najstarszych brązowy, w uszkodzonych robi się różowo czerwonawy w kapeluszu, a bordowy w trzonie. Z kwasem azotowym przebarwia się na żółto; z aniliną przybiera kolor kalafonii; z ługiem potasowym na czerwono; z siarczanem żelaza na srebrzysto-błękitnie; z gwajakowcem na niebiesko. Woń oraz smak z trudem wyczuwalne.
Wysyp spor bordowy przechodzący w brąz. Zarodniki z siateczkowatym urzeźbieniem, okrągłe lub lekko jajowato, mierzą zwykle 10-13 x 8,5-10 μm.
Szyszkowiec jako jedyny polski grzyb rurkowy (borowikowaty), obrośnięty bryłowatymi łuskami, zdaje się niemożliwy do pomylenia z innymi gatunkami. Tym niemniej początkujący grzybiarze mylą go z innymi gatunkami o dość dziwnym wyglądzie jak sarniak dachówkowaty, żagiew wielogłowa czy siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty), a nawet ze śmiertelnie trującą gąską tygrysią.
Właściwości
Szyszkowiec łuskowaty w niektórych krajach uważany za grzyb jadalny, ale niesmaczny. W Polsce traktowany jako niejadalny.
Zastosowanie
Brak jest zastosowania szyszkowca łuskowatego. Grzyb chroniony z powodu rzadkości oraz ciekawego wyglądu.