Szyszkowiec łuskowaty - opis grzyba, sezon, wygląd, występowanie
Ekologia.pl Wiedza Atlas grzybów Grzyby grzyby podstawkowe pieczarniaki borowikowce borowikowate szyszkowiec Szyszkowiec łuskowaty
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

Szyszkowiec łuskowaty (Strobilomyces strobilaceus)

Nazywana/y także: leśny dziad, leśny starzec, łuskogrzyb szyszkowaty, łuskowiec strzępiastotrzonowy, szyszkowiec szyszkowaty
Szyszkowiec łuskowaty, fot. shutterstock
Spis treści

Wstęp

Szyszkowiec łuskowaty to niesamowicie się prezentujący, rzadki i ginący w Polsce oraz sąsiednich państwach przedstawiciel rodziny borowikowatych Boletaceae (umieszczany czasem w osobnej rodzinie szyszkowcowatych Strobilomycetaceae). Dawniej objęty ścisłą ochroną gatunkową, od 2014 r. chroniony częściowo. Intrygujący wygląd sprawia, że szyszkowiec łuskowaty trafia na znaczki pocztowe i karty podręczników.

Sezon

Szyszkowiec łuskowaty produkuje owocniki od czerwca do października.

Występowanie

Szyszkowiec łuskowaty (łuskogrzyb szyszkowaty) podawany był z wielu regionów Eurazji (Europa, Turcja, Iran, Indie, Tajwan, Japonia), Ameryki Północnej, a nawet Ameryki Południowej i Środkowej, Nowej Zelandii czy zachodniej Afryki. W Eurazji jest szeroko rozprzestrzeniony, ale niemal wszędzie ustępujący i rzadki. Wpisano go na czerwone listy gatunków wymierających w Polsce, Litwie, Estonii, Holandii i WB. Preferuje siedliska o klimacie wilgotniejszym, oceanicznym lub górski, toteż w Polsce częstszy w górach. W Europie tworzy mikoryzy głównie z bukiem, rzadziej jodłą i świerkiem; w Japonii także z miejscowymi sosnami (Pinus densiflora) i Castanopsis (przedstawiciel rodziny bukowatych, przypomina kasztana jadalnego i buka). Być może część populacji z Dalekiego Wschodu tworzą inne gatunki, morfologicznie nieodróżnialne od europejskich szyszkowców łuskowatych?

Wygląd

Owocniki szyszkowca łuskowatego osiągać mogą 8-12 cm wysokości, a cm szerokości kapelusza.

Pory dość duże, kanciaste, u młodych okazów zarośnięte popielato-białawą osłoną. Resztki tejże osłony pozostają czasem na brzegach kapelusza. Rurki zbiegające ku nóżce albo przyrośnięte. U młodych szyszkowców białawe, potem szarzeją i brązowieją, często też przybierając czerwonawy odcień. Mierzyć mogą do 1,4 cm długości. Po uszkodzeniu rurki wpierw pąsowieją, później stają się fiołkowo czarne.

Kapelusz „leśnego dziada” cechuje się charakterystycznymi spękaniami, zawsze pozostając suchy i wełnisty w dotyku. Na najmłodszych owocnikach półokrągły, na starszych lekko wypukły, na najstarszych płaski. Obrośnięty bardzo charakterystycznymi dla tego gatunku wełnistymi kosmkami, ułożonymi niczym dachówki.

Trzon cylindryczny, twardszy niż u większości borowikowatych, pełny w środku, niekiedy mocno żyłkowany u podstawy a zwężający się ku kapeluszowi, 8-16 cm, wysoki, a 1-2 (sporadycznie do 3) cm gruby. Nóżka podobnie jak kapelusz obrośnięta jest mnóstwem szarawych kosmków, w dotyku przypominających watę. Pod kapeluszem obecny pierścień, zanikający u starszych egzemplarzy szyszkowca.

Miąższ „leśnego starca” mocno zmienia się z wiekiem, początkowo mięsisty i elastyczny, szybko staje się żylasty i suchy, w nóżce wręcz zdrewniały. Także kolor miąższu zmienia się z wiekiem i po uszkodzeniu. W młodych szyszkowcach jest biały, w starszych czerwonawy, w najstarszych brązowy, w uszkodzonych robi się różowo czerwonawy w kapeluszu, a bordowy w trzonie. Z kwasem azotowym przebarwia się na żółto; z aniliną przybiera kolor kalafonii; z ługiem potasowym na czerwono; z siarczanem żelaza na srebrzysto-błękitnie; z gwajakowcem na niebiesko. Woń oraz smak z trudem wyczuwalne.

Wysyp spor bordowy przechodzący w brąz. Zarodniki z siateczkowatym urzeźbieniem, okrągłe lub lekko jajowato, mierzą zwykle 10-13 x 8,5-10 μm.

Szyszkowiec jako jedyny polski grzyb rurkowy (borowikowaty), obrośnięty bryłowatymi łuskami, zdaje się niemożliwy do pomylenia z innymi gatunkami. Tym niemniej początkujący grzybiarze mylą go z innymi gatunkami o dość dziwnym wyglądzie jak sarniak dachówkowaty, żagiew wielogłowa czy siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty), a nawet ze śmiertelnie trującą gąską tygrysią.

Właściwości

Szyszkowiec łuskowaty w niektórych krajach uważany za grzyb jadalny, ale niesmaczny. W Polsce traktowany jako niejadalny.

Zastosowanie

Brak jest zastosowania szyszkowca łuskowatego. Grzyb chroniony z powodu rzadkości oraz ciekawego wyglądu.

Okres występowania
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Bibliografia
  1. Asef M. 2013.; "Strobilomyces strobilaceus, the first report from genus Strobilomyces in Iran."; Rostaniha 14 (2): 248–249.;
  2. Antonin V., Vizzini A., Ercole E., Leonardi M. 2015.; "Strobilomyces pteroreticulosporus (Boletales), a new species of the S. strobilaceus complex from the Republic of Korea and remarks on the variability of S. confusus."; Phytotaxa, 219(1): 78-86.;
  3. Akata I. 2008.; "Strobilomyces strobilaceus (Scop.) Berk.(Boletaceae Chevall.), a new genus record for Turkish Mycobiota."; Biological Diversity and Conservation 5: 75-77.;
  4. Assyov B., Stoykov D., Nikolova S. 2011.; "Strobilomyces strobilaceus (Scop. Fr.) Berk. In Bulgaria."; Trakia Journal of Sciences 9(1): 1-4.;
  5. Bessette A., Roody W., Bessette A. 2000.; "North American Boletes."; Syracuse University Press, Syracuse.;
  6. Chachuła P. 2012.; "Nowe gatunki grzybów chronionych na terenie Pienińskiego Parku Narodowego."; Pieniny - Przyroda i Człowiek 12: 87-101.;
  7. Engel F., Gröger F. 1989.; "Pilzwanderungen. Eine Pilzkunde für jedermann."; A. Ziemsen Verlag, Wittenberg.;
  8. Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
  9. Gelardi M., Vizzini A., Ercole E., Voyron S., Wu G., Liu X. 2013.; "Strobilomyces echinocephalus sp. nov. (Boletales) from south-western China, and a key to the genus Strobilomyces worldwide."; Mycological Progress 12(3): 575-588.;
  10. Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
  11. Grzywacz A., Nieto J. 1989.; "Grzyby chronione."; PWRiL, Warszawa.;
  12. Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
  13. Kour H., Kumar S., Sharma Y. 2013.; "Two species of Strobilomyces from Jammu and Kashmir, India."; Mycosphere 4: 1006-1013.;
  14. Ławrynowicz M. 2004.; "Ochrona gatunkowa grzybów w Polsce."; Chrońmy Przyr. Ojcz. 60 (5): 51-61.;
  15. McNabb R. 1967.; "The Strobylomycetaceae of New Zealand."; New Zealand Journal of Botany 5: 532–547.;
  16. Pegler D. 1981.; "Pocket Guide to Mushrooms and Toadstools.";
  17. Sato H., Yumoto T., Murakami N. 2007.; "Cryptic species and host specificity in the ectomycorrhizal genus Strobilomyces (Strobilomycetaceae)."; American Journal of Botany 94(10): 1630-1641.;
  18. Sato H., Tanabe A., Toju H. 2017.; "Host shifts enhance diversification of ectomycorrhizal fungi: diversification rate analysis of the ectomycorrhizal fungal genera Strobilomyces and Afroboletus with an 80‐gene phylogeny."; New Phytologist 214(1): 443-454.;
  19. Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
  20. Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
  21. Wilga M. 2001.; "Szyszkowiec łuskowaty Strobilomyces floccopus (Vahl. in Dan. ex Fr.) P. Karst. w regionie gdańskim (północna Polska)."; Acta Bot. Cassub. 2: 149-152.;
  22. Wilga M., Wańtoch-Rekowski M. 2008.; "Notatki mikologiczne z okolic Ostrzyc (Kaszubski Park Krajobrazowy)."; Przegląd Przyrodniczy 19(3-4): 87-95.;
  23. Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
  24. Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
4.8/5 - (18 votes)
Default Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments