inhalacja

Inhalacja, wziewanie – zabieg polegający na wprowadzaniu do dróg oddechowych substancji leczniczych w postaci gazów, par lub aerozoli (zawiesin cząstek ciał stałych lub cieczy w fazie gazowej) wraz z wdychanym powietrzem stosowany w terapii chorób układu oddechowego (np. astmy oskrzelowej, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, mukowiscydozy, zapalenia oskrzeli, zapalenia oskrzelików, zapalenia zatok, przewlekłego nieżytu nosa i gardła, kataru siennego, alergii wziewnych). Substancje lecznicze stosowane w inhalacji obejmują aerozole naturalne (np. aerozole solankowe, pary wód mineralnych), sól fizjologiczną (0,9% roztwór chlorku sodu), leki rozszerzające drogi oddechowe, leki przeciwzapalne, leki rozrzedzające wydzielinę zalegającą w drogach oddechowych (tzw. mukolityki), antybiotyki, napary ziołowe lub parę wodną z esencją ziołową (olejkami eterycznymi). Zabieg przeprowadza się poprzez wdychanie pary wrzącego płynu (parówkę) bądź z wykorzystaniem urządzeń do inhalacji, czyli inhalatorów (np. ciśnieniowych z dozownikiem, pneumatycznych, ultradźwiękowych).

Zabieg inhalacji (wziewania)

Inhalacja (łac. inhalo – wdycham), określana również mianem wziewania, jest zabiegiem polegającym na wprowadzaniu do górnych dróg oddechowych różnych substancji leczniczych w postaci gazów, par lub aerozoli (zawiesin cząsteczek ciał stałych lub cieczy rozproszonych w fazie gazowej) wraz z wdychanym powietrzem (tzw. drogą inhalacyjną, drogą wziewną). Inhalacja jest skuteczną metodą leczniczą wykorzystywaną w terapii licznych dolegliwości układu oddechowego (np. stanów zapalnych, infekcji, astmy, mukowiscydozy bądź alergii).

Zalety stosowania zabiegu inhalacji obejmują:

• bezpośrednie dostarczenie substancji leczniczej do miejsca jej działania i szybkie osiągnięcie wysokiego stężenia substancji leczniczej w określonym odcinku dróg oddechowych (np. gardle, oskrzelach);
• znacznie niższe prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych działań ubocznych po zastosowaniu danej substancji leczniczej w porównaniu z tradycyjnymi drogami podawania leków (np. drogą doustną);
• możliwość zmniejszenia dawki substancji leczniczej w porównaniu z tradycyjnymi drogami podawania leków ze względu na wysokie stężenie tej substancji w miejscu bezpośredniego działania;
• ominięcie efektu pierwszego przejścia (ang. first pass effect), czyli obniżenia stężenia substancji leczniczej przed osiągnięciem krążenia ogólnoustrojowego na drodze procesów metabolicznych zachodzących w wątrobie i błonie śluzowej jelita
• dużą powierzchnię wchłaniania substancji leczniczej w drogach oddechowych (dzięki silnie rozbudowanej sieci naczyń włosowatych) zwiększającą skuteczność i szybkość działania przy niewielkich dawkach;
• możliwość dostosowania dawki i łączenia różnych substancji leczniczych w zależności od jednostki chorobowej bądź indywidualnych potrzeb pacjenta.

Efekty lecznicze inhalacji i depozycja substancji leczniczych w określonym odcinku dróg oddechowych w dużej mierze zależą od wielkości cząstek tych substancji (np. aerozoli) wprowadzanych do organizmu drogą wziewną:

• cząstki o średnicy > 8 μm – ulegające wchłanianiu w górnych drogach oddechowych (jamie nosowej, jamie ustnej, gardle i krtani);
• cząstki o średnicy 5–8 μm – ulegające wchłanianiu w tchawicy i dużych oskrzelach (oskrzelach głównych i płatowych);
• cząstki o średnicy 3–5 μm – ulegające wchłanianiu w mniejszych gałęziach drzewa oskrzelowego (oskrzelach segmentowych i podsegmentowych oraz oskrzelikach);
• cząstki o średnicy < 3 μm – ulegające wchłanianiu w pęcherzykach płucnych.

Zabieg inhalacji można przeprowadzić poprzez wdychanie par wrzącego płynu zawierającego esencję ziołową (olejki eteryczne) lub naparów ziołowych (inhalacja parowa, tzw. parówka) bądź z wykorzystaniem urządzeń do rozpylania substancji leczniczych, zwanych inhalatorami.

Inhalacja parowa (parówka). Źródło: New Africa/Shutterstock

Inhalatory – urządzenia do inhalacji

Inhalatory są specjalnymi urządzeniami medycznymi wykorzystywanymi w zabiegu inhalacji, czyli bezpośredniego wprowadzania substancji leczniczych do określonego odcinka dróg oddechowych. Inhalatory mogą być wyposażone w zbiorniki zawierające gotową substancję leczniczą (tzw. inhalatory klasyczne) lub komorę rozpylającą (nebulizacyjną) rozpraszającą płynne roztwory lub zawiesiny substancji leczniczych do postaci aerozolu (tzw. nebulizatory). 

• inhalator ciśnieniowy z dozownikiem (pMDI, ang. pressurized metered-dose inhaler) – urządzenie składające się z pojemnika pod ciśnieniem zawierającego substancję leczniczą rozpuszczoną lub zawieszoną w gazie wytłaczającym (propelencie) i ustnika wyposażonego w mechanizm uwalniający określoną dawkę leku;
• inhalator proszkowy (DPI, ang. dry powder inhaler) – urządzenie w kształcie dysku składające się z ustnika, komory zawierającej kapsułki żelowe wypełnione suchą substancją leczniczą w postaci zmikronizowanego proszku, przycisku służącego do przebijania lub rozgniatania kapsułki z lekiem i obudowy.

Rodzaje inhalatorów z komorą nebulizacyjną (nebulizatorów):

• inhalator (nebulizator) pneumatyczny – urządzenie złożone z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy sprężonego powietrza (tlenu); kompresora (sprężarki); gumowego wężyka tłoczącego powietrze i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej);
• inhalator (nebulizator) ultradźwiękowy – urządzenie złożone z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy ultradźwięków; głowicy ultradźwiękowej wytwarzającej drgania o wysokiej częstotliwości (1-2 MHz) i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej);
• inhalator (nebulizator) membranowo-siateczkowy (MESH) – urządzenie składające się z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy wibracji; perforowanej membrany generującej drgania o niskiej częstotliwości i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej).

Stosowanie inhalatorów klasycznych, np. inhalatorów ciśnieniowych z dozownikiem, wymaga skoordynowania momentu wdechu z aplikacją dawki leku; u dzieci i osób starszych stosuje się dodatkowo przystawki objętościowe (tzw. spejsery) zwiększające skuteczność inhalacji. Stosowanie nebulizatorów (np. nebulizatorów pneumatycznych) nie wymaga koordynacji wdechowo-wydechowej w trakcie podawania leku, w związku z czym urządzenia te są często wykorzystywane w leczeniu niemowląt, dzieci, osób starszych lub osób nieprzytomnych.

Rodzaje nebulizatorów. Źródło: Irina Rogova/Shutterstock

Substancje lecznicze stosowane w inhalacji

Substancje lecznicze wprowadzane do dróg oddechowych na drodze inhalacyjnej (wziewnej) są substancjami naturalnymi lub syntetycznymi, które wykazują działanie przeciwzapalne (antyseptyczne), rozkurczowe (rozszerzające drogi oddechowe, np. tchawicę i oskrzela), mukolityczne (wykrztuśne)  (rozrzedzające i ułatwiające usuwanie gęstej i lepkiej wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych) bądź nawilżające podrażnioną śluzówkę nosa i gardła.

• aerozole naturalne (np. aerozole solankowe, pary wód mineralnych);
• sól fizjologiczną (0,9% roztwór chlorku sodu, NaCl);
• napary ziołowe sporządzone ze świeżych lub suszonych roślin zielarskich (np. mięty pieprzowej, majeranku, macierzanki, rumianku, rozmaryny, szałwii
• parę wodną zawierającą esencję ziołową (olejki eteryczne) (np. olejek eukaliptusowy, kamforowy, lawendowy, rozmarynowy, sosnowy, szałwiowy, tymiankowy
• leki rozkurczowe (rozszerzające drogi oddechowe) (np. salbutamol, salmeterol, fenoterol, formoterol);
• leki przeciwzapalne (antyseptyczne) (glikokortykosteroidy, np. budezonid, flutykazon, beklometazon);
• leki mukolityczne (tzw. mukolityki) (np. ambroksol, dornaza alfa, hipertoniczny (3%) roztwór chlorku sodu, NaCl);
• antybiotyki (np. tobramycyna, amikacyna, gentamycyna, kolistyna, ceftazydym, wankomycyna).

Substancje lecznicze w postaci naparów ziołowych lub pary wodnej z olejkami eterycznymi mogą być dostarczane do dróg oddechowych z wykorzystaniem parówki bądź inhalatorów parowych. Inhalatory ciśnieniowe i nebulizatory pneumatyczne wykorzystywane do aplikacji leków rozszerzających oskrzela oraz glikokortykoidów (np. w terapii astmy). Nebulizatory pneumatyczne używane są również do podawania antybiotyków oraz leków mukolitycznych (np. dornazy alfa w leczeniu mukowiscydozy). Nebulizatory ultradźwiękowe stosowane są do inhalacji solą fizjologiczną i hipertoniczną, niektórymi mukolitykami i antybiotykami.

Nebulizacja, polegająca na wprowadzaniu do organizmu aerozoli substancji leczniczych (np. leków rozszerzających oskrzela, glikokortykoidów), stanowi skuteczną metodę leczenia astmy oskrzelowej. Źródło: Mister_X/Shutterstock

Zastosowania inhalacji

Zabiegi inhalacji prowadzone w warunkach domowych (parówki) bądź z wykorzystaniem specjalnych urządzeń medycznych (inhalatorów klasycznych lub nebulizatorów) stosowane są głównie w celu łagodzenia objawów przeziębienia, grypy oraz infekcji grypopochodnych (np. kataru, kaszlu), leczeniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych dróg oddechowych, infekcji bakteryjnych, wirusowych lub grzybiczych bądź chorób o podłożu alergicznym. 

Inhalacja stosowana jest w leczeniu następujących dolegliwości układu oddechowego:

• astmy oskrzelowej;
• przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP);
• mukowiscydozy;
• przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa, gardła i krtani;
• zapalenia zatok przynosowych;
• zapalenia oskrzeli, oskrzelików i płuc;
• rozstrzenia oskrzeli;
• zespołu nieruchomych rzęsek (pierwotnej dyskinezy rzęsek);
• ostrego podgłośniowego zapalenia krtani (krupu wirusowego);
• grzybicy płuc;
• kataru siennego;
• alergii wziewnych.

Inhalator ciśnieniowy z dozownikiem wyposażony w przystawkę objętościową (spejser) zwiększającą skuteczność inhalacji. Źródło: LightField Studios/Shutterstock