Astma – objawy, przyczyny i leczenie astmy

Według Światowej Organizacji Zdrowia astma dotyka blisko 340 milionów ludzi na całym świecie i jest najczęściej występującą wśród dzieci chorobą przewlekłą. Ze statystyk wynika, że dziennie w skali globalnej umiera na astmę tysiąc osób, głównie żyjących w krajach ubogich. W rozwiniętej części naszego globu na szczęście dysponujemy efektywnymi metodami leczenia astmy.

1. Skąd się bierze astma?
2. Objawy i przebieg astmy
3. Medyczne sposoby leczenia astmy
4. Czy astmę można leczyć naturalnymi sposobami?
5. Astma jako czynnik ryzyka przy innych infekcjach

Astma, w języku polskim zwana również dychawicą, jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, a konkretnie oskrzeli, czyli „rurek” doprowadzających wdychane powietrze z tchawicy do płuc. Zgodnie z naukową definicją ma ona charakter heterogenny, co oznacza, że jej objawy bywają różnorodne u różnych osobników, a ponadto odznaczają się zmiennością w czasie. W najbardziej obrazowym ujęciu można powiedzieć, że dychawica powoduje zwężanie kanalików oskrzelowych, uniemożliwiając człowiekowi prawidłowe oddychanie.

Skąd się bierze astma?

Nie da się jasno stwierdzić dlaczego ten i ów człowiek cierpią na astmę, a inni ludzie są od niej wolni. Po latach badań naukowcom udało się określić pewien zestaw prawdopodobnych czynników zwiększających ryzyko rozwoju dychawicy, ale rzadko można tu mówić o prostej zależności przyczynowo-skutkowej. Często wręcz sugeruje się współistnienie kilku przesłanek, które w nieszczęśliwej korelacji prowadzą do pojawienia się symptomów choroby.

Jednym z czołowych czynników ryzyka jest obciążenie genetyczne. Sam fakt, że ktoś w najbliższej rodzinie ma astmę znacząco zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania. Naukowcy potrafią dziś wskazać nawet konkretne geny niosące w sobie ów duszący balast, ale jest ich prawdopodobnie więcej niż 100 i nie powtarzają się spójnie u wszystkich chorych. Niemniej jednak, oficjalnie uważa się, że jeśli jedno z bliźniąt jednojajowych ma astmę, drugie obciążone jest 25% ryzykiem zachorowania.

Genetyka mimo wszystko nie wydaje się mieć decydującego znaczenia, a jest jedynie okolicznością sprzyjającą. Za najpoważniejsze, potencjalne przyczyny rozwoju astmy wskazuje się dziś natomiast:

• czynniki środowiskowe, zwłaszcza alergeny obecne m.in. w pyle, kurzu, sierści zwierząt, itd. Do tej kategorii zalicza się również zanieczyszczenie środowiska, dym papierosowy czy ekspozycję na substancje chemiczne – od pestycydów po ftalany;
• okres płodowy – zdaniem badaczy dzieci ciężarnych, które paliły, przyjmowały paracetamol lub doznawały podwyższonego stresu mają większe ryzyko rozwoju astmy; również cesarskie cięcie zwiększa prawdopodobieństwo;
• przebyte infekcje wirusowe u małych dzieci;
• wzrost poziomu higieny przekładający się na mniejszy kontakt z drobnoustrojami chorobotwórczymi, a tym samym słabiej rozwinięty system immunologiczny (tzw. „hipoteza higieny” wykorzystywana również do tłumaczenia lawinowego wzrostu alergii);
• przyjmowanie większej ilości antybiotyków w młodym wieku, jak również przyjmowanie takich leków jak beta-blokery i niesterydowe środki przeciwzapalne;
• współistnienie innych chorób o podłożu immunologicznym, typu atopowe zapalenie skóry, katar sienny, jak również choroby autoimmunologiczne;
• otyłość.

Ogólnie rzecz biorąc, uważa się, że astma, która rozwinie się przed 12 rokiem życia ma najprawdopodobniej podłoże genetyczne, podczas gdy dychawica w wieku późniejszym jest zazwyczaj wynikiem wpływu warunków zewnętrznych.

Objawy i przebieg astmy

U chorych na astmę opuchnięte, a przez to zwężone kanaliki oskrzelowe są bardzo wrażliwe na wszelkiego rodzaju podrażnienia – od dymu papierosowego po zimne powietrze – i w rezultacie chory dostaje tzw. „ataku”. Objawia się on bólem w klatce piersiowej, dusznością, uporczywym kaszlem i charakterystycznym świszczącym oddechem.W umiarkowanym przebiegu astmy lub przy chorobie dobrze leczonej i kontrolowanej pacjent doświadcza zaledwie nielicznych symptomów, takich jak krótki oddech przy codziennych aktywnościach. Niestety, w zaostrzonych fazach choroby ataki kaszlu stają się często duszące, uniemożliwiając nie tylko sen w nocy, ale także normalne funkcjonowanie. Brak leczenia może prowadzić do trwałego uszkodzenia płuc i zmniejszenia ich wydajności.

Diagnozę stawia lekarz alergolog na podstawie symptomów, oceny zmian w płucach podczas badania stetoskopem, a przede wszystkim zaś spirometrii. To ostatnie badanie służy ocenie objętości i szybkości wydychanego powietrza i pozwala określić wydajność płuc. Bardzo często spirometria przeprowadzana jest z dodatkowym podaniem metacholiny i wówczas określana jest jako próba prowokacyjna mierząca reaktywność dróg oddechowych. Ponadto wykonuje się często testy alergiczne mające ujawnić potencjalnie uczulające bodźce, a także klasyczne testy krwi dla stwierdzenia stanu zapalnego czy pomiar wydychanego tlenku azotu.

Na podstawie powyższych badań lekarz prowadzący może sklasyfikować astmę jako sporadyczną, przewlekłą lekką, przewlekłą umiarkowaną i przewlekłą ciężką. W tej ostatniej dolegliwości nocne odnotowuje się każdej doby!

Medyczne sposoby leczenia astmy

Leczenie astmy zawsze dobierane jest na bazie indywidualnej i zdaniem lekarzy nie ma jednego uniwersalnego protokołu dla wszystkich chorych. Alergolodzy dysponują przy tym dwoma rodzajami leków: szybkodziałającymi, które podawane są zwykle wziewnie i mają za zadanie natychmiast rozszerzyć zwężone kanaliki, umożliwiając normalne oddychanie oraz preparatami długoterminowo zwalczającymi stan zapalny. W tej drugiej kategorii znajdują się przede wszystkim kortykosteroidy podawane przez kieszonkowy inhalator, jak również stosowane równolegle z nimi agonisty adrenergiczne oraz leki przeciwleukotrienowe. W wyjątkowo ciężkich przypadkach podaje się chorym również podskórnie przeciwciała monoklonalne.

Oprócz standardowych inhalatorów część leków wziewnych może być również podawana za pomocą nebulizatora lub specjalnej maski do inhalacji. Częścią leczenia zalecanego przez lekarza jest oczywiście również zmiana stylu życia ze wskazaniem na ograniczanie czynników prowokujących ataki. Nieustannie prowadzone są przy tym badania nad lekami nowej generacji, które mogą przynieść przełom w leczeniu astmy – są to zazwyczaj preparaty kombinowane łączące kortykosteroidy z innymi substancjami przeciwzapalnymi.

Uwaga!
Długotrwałe przyjmowanie leków na astmę, często konieczne do utrzymania choroby pod kontrolą, wiąże się niestety z ryzykiem wystąpienia efektów ubocznych, takich jak grzybica jamy ustnej, chrypka, kaszel, a nawet zaćma czy zaburzenia wzrostu u dzieci. Doustne przyjmowanie kortykosteroidów jest jeszcze bardziej niebezpieczne i może prowadzić do rozwoju osteoporozy, cukrzycy, nadciśnienia i otyłości.

Czy astmę można leczyć naturalnymi sposobami?

Wspomniane wyżej skutki uboczne terapii farmakologicznej skłaniają wiele osób do poszukiwania alternatywnych form leczenia. Opinie co do ich skuteczności są podzielone, a wielu lekarzy krytykuje otwarcie porzucanie klasycznych leków jako poważne ryzyko dla zdrowia. Nie ma, jak dotąd, żadnych dowodów naukowych, aby sugerowana w niektórych źródłach akupunktura, jonizacja, homeopatia, terapie manualne czy aromaterapia miały pomagać przy astmie. Za obiecującą uważa się natomiast suplementację witaminą C oraz rybim olejem zawierającym kwasy omega 3. Ponadto istnieją studia wskazujące potencjalne korzyści ze stosowania ziół takich jak miłorząb japoński, kadzidłowiec czy czarnuszka. Wiele osób zachwala sobie również preparaty Tradycyjnej Medycyny Chińskiej.

Ponadto ćwiczenia oddechu takie jak joga czy metoda dr Butejko mogą poprawiać samą wydajność oddychania zmniejszając częstotliwość i nasilenie ataków astmy. Naturalnie, trzeba mieć na uwadze, że wiele naturalnych preparatów również wywołuje skutki uboczne, a rezygnacja z tradycyjnej terapii może naprawdę być niebezpieczna. Idealnie byłoby więc wszelkie eksperymentalne metody leczenie konsultować z lekarzem prowadzącym.

Astma jako czynnik ryzyka przy innych infekcjach

Infekcje dróg oddechowych są szczególnie groźne dla osób z astmą, bardzo często wywołując u nich fazy zaostrzenia i silne ataki wymagające użycia leków. Stąd też, chorzy powinni w szczególny sposób dbać o odporność i chronić się przed sezonowymi przeziębieniami czy grypą. Astma uważana jest również za poważny czynnik ryzyka przy infekcji wywołanej koronawirusem Covid-19. Pacjenci z dychawicą mogą mieć znacznie cięższy przebieg choroby i wymagać hospitalizacji, a przede wszystkim podawania tlenu przez respirator. Ewentualna infekcja powinna być więc ściśle konsultowana z lekarzem alergologiem w celu odpowiedniego skorygowania ilości przyjmowanych leków. Specjaliści podkreślą, że w dobie epidemii szczególną uwagę należy przywiązywać do starannej dezynfekcji inhalatorów kieszonkowych!

Bibliografia

1. American Lung Association; “Asthma”; data dostępu: 2020-10-08
2. Robert T. McMaster; “WHAT CAUSES ASTHMA? Using the Primary Scientific Literature in Introductory Biology”; data dostępu: 2020-10-08
3. World Health Organization; “Asthma”; data dostępu: 2020-10-08
4. Leigh Ann Anderson; “What is Asthma? Causes, Symptoms, & Treatment Medically”; data dostępu: 2020-10-08
5. Healthline Editorial Team; “What Are the Alternative Treatments for Asthma?”; data dostępu: 2020-10-08
6. Cleveland Clinic; “Asthma: Alternative Therapy”; data dostępu: 2020-10-08