jodła kaukaska
Jodła kaukaska, jodła Nordmanna (Abies nordmanniana (Steven) Spach) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae) występujący naturalnie w górach zachodniego Kaukazu oraz północnej Turcji.
Jodła kaukaska – występowanie i środowisko życia
Jodła kaukaska, jodła Nordmanna (Abies nordmanniana) występuje naturalnie w górach Azji Mniejszej i zachodniego Kaukazu na wysokości 900-2200 m n.p.m. Podgatunek nominatywny (Abies nordmanniana nordmanniana) porasta zachodnią część Kaukazu na obszarze Gruzji (Abchazja) i Rosji oraz góry północno-wschodniej i północnej część Turcji (wschodnie Góry Pontyjskie, północna Anatolia). Jodła turecka, jodła Bornmuellera (A. n. bornmuelleriana) występuje w północno-zachodniej Turcji, głównie w zachodniej części Gór Pontyjskich i na obszarach górskich położonych na południowy wschód od Morza Marmara. Jodła trojańska (A. n. equi-trojani) tworzy izolowaną populację w górach Kaz Daği w północno-zachodniej Turcji. Jodła kaukaska na Kaukazie tworzy czyste drzewostany jodłowe bądź lasy mieszane wraz z bukiem wschodnim (Fagus orientalisPinus nigra pallasiana) oraz świerkiem kaukaskim (Picea orientalis).
Jodła kaukaska występuje w strefie klimatu kontynentalnego wilgotnego z roczną sumą opadów atmosferycznych wynoszącą 1000-3000 mm, w związku z czym jest gatunkiem bardzo wrażliwym na suszę, upały, zbyt wysoką wilgotność powietrza i gleby, zimne wiatry oraz długotrwałe i mroźne zimy. Jodła kaukaska preferuje ciepłe, osłonięte od wiatru, dobrze nasłonecznione bądź półzacienione stanowiska; najlepiej rośnie na zboczach o ekspozycji północnej. Młode drzewa mogą wykazywać wrażliwość na zbyt intensywne promieniowanie słoneczne. Jodła kaukaska jest wymagająca pod względem warunków siedliskowychpróchnicę oraz umiarkowanie wilgotne gleby o lekko kwaśnym odczynie (pH 5,0-6,0). Jodła kaukaska jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenie powietrza.

Jodła kaukaska – cechy charakterystyczne
Wygląd
Jodła kaukaska jest zimozielonym drzewem szpilkowym o idealnie stożkowym pokroju, które przeważnie osiąga wysokość 50-60 m, przy pierśnicy wynoszącej 1,5-2 m; niektóre okazy występujące w środowisku naturalnym mogą dorastać wysokości 70-80 m. Korona młodych drzew jest wąska, gęsta i stożkowata, wraz z wiekiem przyjmuje bardziej kolumnowy kształt. Gałęzie w środkowej części korony ułożone są poziomo; w górnej części korony są natomiast nieznacznie skierowane ku górze.
Igły (szpilki)
Igły jodły kaukaskiej są długie (20-40 mm długości), płaskie, tępo zakończone z wcięciem na wierzchołku oraz niekłujące. Są gęsto rozmieszczone wzdłuż pędów i skierowane nieznacznie do przodu i ku górze (pod kątem 30° do jego osi pędu), dzięki czemu całkowicie je zakrywają. Igły są ciemnozielone i błyszczące z wierzchu; na ich spodniej stronie wyraźnie zaznaczają się dwa jasne paski aparatów szparkowych. Igły jodły tureckiej, w porównaniu z podgatunkiem nominatywnym, są nieco dłuższe i bardziej wyprostowane; na ich wierzchu znajdują się dwa delikatne, srebrzyste paski biegnące w kierunku podstawy bądź pojedynczy, niewyraźny wzór przy wierzchołku. Igły jodły trojańskiej są intensywnie żółtozielone; przy wierzchołku mogą znajdować się białe plamki. Roztarte igły wydzielają charakterystyczny, owocowy zapach.
Kwiaty
Jodła kaukaska jest gatunkiem jednopiennym – na każdym drzewie wykształcają się zarówno kwiaty żeńskie jak i kwiaty męskie. Kwiaty żeńskie zebrane są w proste, zielone szyszeczki osiągające z czasem żółtozielone bądź czerwonawe zabarwienie, które umieszczone są na górnej stronie pędów wyłącznie w wierzchołkowej części korony. Kwiaty męskie wyrastające w niższych partiach korony zebrane są w jajowate szyszeczki o czerwonawym zabarwieniu.
Szyszki
Szyszki jodły kaukaskiej są cylindryczne i wzniesione pionowo; zawiązują się wyłącznie na górnych gałęziach. Dojrzałe szyszki osiągają długość 15-20 cm i szerokość 4-5 cm, w miarę dojrzewania zmieniają barwę z zielonawej na ciemnobrązową i przeważnie pokrywają się żywicą. Łuski nasienne są trójkątne; łuski okrywowe są dobrze widoczne i odgięte ku dołowi. Szyszki rozsypują się po dojrzeniu uwalniając trójkątne nasiona długości 8-12 mm opatrzone klinowatym skrzydełkiem o błyszczącym, żółtobrązowym lub brązowym zabarwieniu.
Pąki
Pąki jodły kaukaskiej są suche i nie zawierają żywicy (pąki nieożywicowane). Mają jajowaty kształt oraz czerwonobrązowe lub jasnobrązowe zabarwienie. Jodła trojańska w odróżnieniu od podgatunku nominatywnego posiada lekko żywiczne pąki.
Pień
Pień jodły kaukaskiej jest przeważnie prosty aż do wierzchołka, z gęsto ułożonymi gałęziami, które są tylko nieznacznie skierowane ku górze, co odróżnia ten gatunek od jodły pospolitej (Abies alba). Drzewa wolno rosnące przeważnie są ugałęzione do samej ziemi. Kora młodych drzew jest gładka o bladoszarej lub szarobrązowej barwie, z wiekiem przyjmuje ciemnoszare zabarwienie oraz jest płytko i regularnie popękana, tworząc kwadratowe bądź prostokątne płaty. Kora jodły tureckiej różni się od kory podgatunku nominatywnego purpurowoczarnym zabarwieniem oraz znacznie mniejszym stopniem spękania. Młode pędy jodły kaukaskiej są zielonkawo szarobrązowe i pokryte przeważnie drobnymi, ciemnymi włoskami; młode pędy jodły tureckiej nie są owłosione i cechują się połyskliwą, czerwonobrunatną barwą.
Korzeń
System korzeniowy jodły kaukaskiej jest dobrze rozwinięty; składa się z korzenia palowego oraz silnych korzeni bocznych. Na płytkich glebach gliniastych i kamienistych jodła kaukaska wykształca powierzchniowy system korzeniowy.

Jodła kaukaska – biologia
Jodła kaukaska rozpoczyna kwitnienie na otwartej przestrzeni w wieku 30-40 lat, w zwartym drzewostanie – w wieku ok. 70 lat. Kwitnienie, zawiązywanie szyszek i wytwarzanie nasion odbywa się co roku. Sosna kaukaska kwitnie w okresie wiosennym od kwietnia do maja. Szyszki dojrzewają i wysypują dojrzałe nasiona od września do października. Kiełkowanie nasion odbywa się po upływie 6-8 tygodni od wysiewu. Młode drzewa rozwijają się i rosną bardzo szybko, przyrastając ok. 45-60 cm rocznie; w wieku 10 lat osiągają wysokość 5-6 m. Jodła kaukaska jest gatunkiem długowiecznym. Długość życia tego gatunku szacowana jest na ok. 300-500 lat; w sprzyjających warunkach niektóre drzewa mogą dożywać nawet wieku 700 lat. Przyrost na wysokość u jodły kaukaskiej zachowany jest do późnej starości.

Jodła kaukaska – zastosowanie
Surowiec drzewny
Drewno jodły kaukaskiej jest miękkie, lekkie, długowłókniste i bezżywiczne, cechuje się jasną, żółtawobiałą bądź czerwonawą barwą. Jest elastyczne, trwałe, łupliwe oraz łatwe w obróbce. Drewno tego gatunku wykorzystywane jest głównie w stolarstwie, budownictwie i przemyśle celulozowo-papierniczym do wytwarzania masy papierowej.
Roślina ozdobna
Jodła kaukaska jest popularnym drzewem ozdobnym sadzonym w dużych ogrodach, parkach oraz założeniach krajobrazowych. Liczne odmiany karłowe, jak „Golden Spreader” o zwartym pokroju i złocistożółtych igłach, „Pendula” o pokroju płaczącym i intensywnie zielonych igłach oraz „Barabit’s Compact” o pokroju półkulistym i ciemnozielonych, błyszczących igłach, są odpowiednie dla mniejszych ogrodów. Jodła kaukaska, ze względu na regularny, stożkowy pokrój oraz długo utrzymujące się i niekłujące igliwie, jest powszechnie uprawiana jako drzewko bożonarodzeniowe.



