- Zabieg inhalacji (wziewania)
- Inhalatory – urządzenia do inhalacji
- Substancje lecznicze stosowane w inhalacji
- Zastosowania inhalacji
Zabieg inhalacji (wziewania)
Inhalacja (łac. inhalo – wdycham), określana również mianem wziewania, jest zabiegiem polegającym na wprowadzaniu do górnych dróg oddechowych różnych substancji leczniczych w postaci gazów, par lub aerozoli (zawiesin cząsteczek ciał stałych lub cieczy rozproszonych w fazie gazowej) wraz z wdychanym powietrzem (tzw. drogą inhalacyjną, drogą wziewną). Inhalacja jest skuteczną metodą leczniczą wykorzystywaną w terapii licznych dolegliwości układu oddechowego (np. stanów zapalnych, infekcji, astmy, mukowiscydozy bądź alergii).
Zalety stosowania zabiegu inhalacji obejmują:
- bezpośrednie dostarczenie substancji leczniczej do miejsca jej działania i szybkie osiągnięcie wysokiego stężenia substancji leczniczej w określonym odcinku dróg oddechowych (np. gardle, oskrzelach);
- znacznie niższe prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych działań ubocznych po zastosowaniu danej substancji leczniczej w porównaniu z tradycyjnymi drogami podawania leków (np. drogą doustną);
- możliwość zmniejszenia dawki substancji leczniczej w porównaniu z tradycyjnymi drogami podawania leków ze względu na wysokie stężenie tej substancji w miejscu bezpośredniego działania;
- ominięcie efektu pierwszego przejścia (ang. first pass effect), czyli obniżenia stężenia substancji leczniczej przed osiągnięciem krążenia ogólnoustrojowego na drodze procesów metabolicznych zachodzących w wątrobie i błonie śluzowej jelita;
- dużą powierzchnię wchłaniania substancji leczniczej w drogach oddechowych (dzięki silnie rozbudowanej sieci naczyń włosowatych) zwiększającą skuteczność i szybkość działania przy niewielkich dawkach;
- możliwość dostosowania dawki i łączenia różnych substancji leczniczych w zależności od jednostki chorobowej bądź indywidualnych potrzeb pacjenta.
Efekty lecznicze inhalacji i depozycja substancji leczniczych w określonym odcinku dróg oddechowych w dużej mierze zależą od wielkości cząstek tych substancji (np. aerozoli) wprowadzanych do organizmu drogą wziewną:
- cząstki o średnicy > 8 μm – ulegające wchłanianiu w górnych drogach oddechowych (jamie nosowej, jamie ustnej, gardle i krtani);
- cząstki o średnicy 5–8 μm – ulegające wchłanianiu w tchawicy i dużych oskrzelach (oskrzelach głównych i płatowych);
- cząstki o średnicy 3–5 μm – ulegające wchłanianiu w mniejszych gałęziach drzewa oskrzelowego (oskrzelach segmentowych i podsegmentowych oraz oskrzelikach);
- cząstki o średnicy < 3 μm – ulegające wchłanianiu w pęcherzykach płucnych.
Zabieg inhalacji można przeprowadzić poprzez wdychanie par wrzącego płynu zawierającego esencję ziołową (olejki eteryczne) lub naparów ziołowych (inhalacja parowa, tzw. parówka) bądź z wykorzystaniem urządzeń do rozpylania substancji leczniczych, zwanych inhalatorami.
Inhalacja parowa (parówka). Źródło: New Africa/Shutterstock
Inhalatory – urządzenia do inhalacji
Inhalatory są specjalnymi urządzeniami medycznymi wykorzystywanymi w zabiegu inhalacji, czyli bezpośredniego wprowadzania substancji leczniczych do określonego odcinka dróg oddechowych. Inhalatory mogą być wyposażone w zbiorniki zawierające gotową substancję leczniczą (tzw. inhalatory klasyczne) lub komorę rozpylającą (nebulizacyjną) rozpraszającą płynne roztwory lub zawiesiny substancji leczniczych do postaci aerozolu (tzw. nebulizatory).
Rodzaje inhalatorów klasycznych:
- inhalator ciśnieniowy z dozownikiem (pMDI, ang. pressurized metered-dose inhaler) – urządzenie składające się z pojemnika pod ciśnieniem zawierającego substancję leczniczą rozpuszczoną lub zawieszoną w gazie wytłaczającym (propelencie) i ustnika wyposażonego w mechanizm uwalniający określoną dawkę leku;
- inhalator proszkowy (DPI, ang. dry powder inhaler) – urządzenie w kształcie dysku składające się z ustnika, komory zawierającej kapsułki żelowe wypełnione suchą substancją leczniczą w postaci zmikronizowanego proszku, przycisku służącego do przebijania lub rozgniatania kapsułki z lekiem i obudowy.
Rodzaje inhalatorów z komorą nebulizacyjną (nebulizatorów):
- inhalator (nebulizator) pneumatyczny – urządzenie złożone z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy sprężonego powietrza (tlenu); kompresora (sprężarki); gumowego wężyka tłoczącego powietrze i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej);
- inhalator (nebulizator) ultradźwiękowy – urządzenie złożone z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy ultradźwięków; głowicy ultradźwiękowej wytwarzającej drgania o wysokiej częstotliwości (1-2 MHz) i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej);
- inhalator (nebulizator) membranowo-siateczkowy (MESH) – urządzenie składające się z komory nebulizacyjnej rozpraszającej roztwór lub zawiesinę substancji leczniczej do postaci aerozolu przy pomocy wibracji; perforowanej membrany generującej drgania o niskiej częstotliwości i aplikatora (maski twarzowej, ustnika, końcówki nosowej).
Stosowanie inhalatorów klasycznych, np. inhalatorów ciśnieniowych z dozownikiem, wymaga skoordynowania momentu wdechu z aplikacją dawki leku; u dzieci i osób starszych stosuje się dodatkowo przystawki objętościowe (tzw. spejsery) zwiększające skuteczność inhalacji. Stosowanie nebulizatorów (np. nebulizatorów pneumatycznych) nie wymaga koordynacji wdechowo-wydechowej w trakcie podawania leku, w związku z czym urządzenia te są często wykorzystywane w leczeniu niemowląt, dzieci, osób starszych lub osób nieprzytomnych.
Rodzaje nebulizatorów. Źródło: Irina Rogova/Shutterstock
Substancje lecznicze stosowane w inhalacji
Substancje lecznicze wprowadzane do dróg oddechowych na drodze inhalacyjnej (wziewnej) są substancjami naturalnymi lub syntetycznymi, które wykazują działanie przeciwzapalne (antyseptyczne), rozkurczowe (rozszerzające drogi oddechowe, np. tchawicę i oskrzela), mukolityczne (wykrztuśne) (rozrzedzające i ułatwiające usuwanie gęstej i lepkiej wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych) bądź nawilżające podrażnioną śluzówkę nosa i gardła.
Substancje lecznicze stosowane w inhalacji obejmują:
- aerozole naturalne (np. aerozole solankowe, pary wód mineralnych);
- sól fizjologiczną (0,9% roztwór chlorku sodu, NaCl);
- napary ziołowe sporządzone ze świeżych lub suszonych roślin zielarskich (np. mięty pieprzowej, majeranku, macierzanki, rumianku, rozmaryny, szałwii);
- parę wodną zawierającą esencję ziołową (olejki eteryczne) (np. olejek eukaliptusowy, kamforowy, lawendowy, rozmarynowy, sosnowy, szałwiowy, tymiankowy);
- leki rozkurczowe (rozszerzające drogi oddechowe) (np. salbutamol, salmeterol, fenoterol, formoterol);
- leki przeciwzapalne (antyseptyczne) (glikokortykosteroidy, np. budezonid, flutykazon, beklometazon);
- leki mukolityczne (tzw. mukolityki) (np. ambroksol, dornaza alfa, hipertoniczny (3%) roztwór chlorku sodu, NaCl);
- antybiotyki (np. tobramycyna, amikacyna, gentamycyna, kolistyna, ceftazydym, wankomycyna).
Substancje lecznicze w postaci naparów ziołowych lub pary wodnej z olejkami eterycznymi mogą być dostarczane do dróg oddechowych z wykorzystaniem parówki bądź inhalatorów parowych. Inhalatory ciśnieniowe i nebulizatory pneumatyczne wykorzystywane do aplikacji leków rozszerzających oskrzela oraz glikokortykoidów (np. w terapii astmy). Nebulizatory pneumatyczne używane są również do podawania antybiotyków oraz leków mukolitycznych (np. dornazy alfa w leczeniu mukowiscydozy). Nebulizatory ultradźwiękowe stosowane są do inhalacji solą fizjologiczną i hipertoniczną, niektórymi mukolitykami i antybiotykami.
Nebulizacja, polegająca na wprowadzaniu do organizmu aerozoli substancji leczniczych (np. leków rozszerzających oskrzela, glikokortykoidów), stanowi skuteczną metodę leczenia astmy oskrzelowej. Źródło: Mister_X/Shutterstock
Zastosowania inhalacji
Zabiegi inhalacji prowadzone w warunkach domowych (parówki) bądź z wykorzystaniem specjalnych urządzeń medycznych (inhalatorów klasycznych lub nebulizatorów) stosowane są głównie w celu łagodzenia objawów przeziębienia, grypy oraz infekcji grypopochodnych (np. kataru, kaszlu), leczeniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych dróg oddechowych, infekcji bakteryjnych, wirusowych lub grzybiczych bądź chorób o podłożu alergicznym.
Inhalacja stosowana jest w leczeniu następujących dolegliwości układu oddechowego:
- astmy oskrzelowej;
- przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP);
- mukowiscydozy;
- przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa, gardła i krtani;
- zapalenia zatok przynosowych;
- zapalenia oskrzeli, oskrzelików i płuc;
- rozstrzenia oskrzeli;
- zespołu nieruchomych rzęsek (pierwotnej dyskinezy rzęsek);
- ostrego podgłośniowego zapalenia krtani (krupu wirusowego);
- grzybicy płuc;
- kataru siennego;
- alergii wziewnych.
Zabiegi inhalacji wykonywane są również profilaktycznie w celu nawilżenia przesuszonej błony śluzowej górnych dróg oddechowych (np. jamy nosowej, gardła) bądź oczyszczenia układu oddechowego z zanieczyszczeń (np. drobinek kurzu, pyłów), nadmiernej ilości śluzu zalegającej w drogach oddechowych lub drobnoustrojów chorobotwórczych (np. wirusów).
Inhalator ciśnieniowy z dozownikiem wyposażony w przystawkę objętościową (spejser) zwiększającą skuteczność inhalacji. Źródło: LightField Studios/Shutterstock
Bibliografia
- Aleksander Michajlik, Ramotowski Witold; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.;
- Valerie C. Scanlon, Tina Sanders; “Essentials of Anatomy and Physiology ”; F.A. Davis Company 2006. ;
- Frederic H. Martini, Judi L. Nath, Edwin F. Bartholomew; “Fundamentals of Anatomy & Physiology ”; Pearson 2018;
- Lippincott Williams & Wilkins; “West's Respiratory Physiology: The Essentials, 10th Edition”; Baltimore 2015.;
- promil
