śledziona

Śledziona – obwodowy narząd limfatyczny kręgowców funkcjonalnie związany z układem krwionośnym, położony wewnątrzotrzewnowo w obrębie jamy brzusznej w okolicy lewego podżebrza, pomiędzy IX i XI żebrem. Śledziona otoczona jest przez torebkę łącznotkankową (włóknistą), której cienkie pasma wnikają do wnętrza narządu jako beleczki łącznotkankowe. Centralną część śledziony stanowi miąższ utworzony z tkanki łącznej siateczkowej składającej się z włókien siateczkowych (retikulinowych) i gwiaździstych komórek siateczki (makrofagów, komórek dendrytycznych), wokół których występują skupiska limfocytów (miazga biała) oraz erytrocytów (miazga czerwona). Śledziona odpowiada za filtrowanie i magazynowanie krwitrombocyty). Stanowi miejsce wytwarzania, różnicowania i namnażania się (proliferacji) komórek układu odpornościowego (limfocytów) i przeciwciał uczestniczących w odpowiedzi  immunologicznej. Śledziona ze względu na swą delikatną strukturę i położenie w organizmie jest narządem szczególnie narażonym na urazy mechaniczne, które mogą prowadzić do jej pęknięcia. Jej prawidłowe funkcjonowanie zaburzają liczne choroby (np. infekcje wirusowe, stany zapalne, zakrzepice, marskość wątroby, białaczki, chłoniaki), w których przebiegu może dochodzić do powiększenia (splenomegalii) bądź nadczynności śledziony (hipersplenizmu).

Położenie śledziony

Śledziona jest obwodowym narządem limfatycznym kręgowców funkcjonalnie związanym z układem krwionośnym. Śledziona człowieka położona jest wewnątrzotrzewnowo po lewej stronie jamy brzusznej, zajmując okolicę lewego podżebrza między IX i XI żebrem. W obrębie narządu wyróżnia się dwie powierzchnie – wypukłą powierzchnię przeponową przylegającą ściśle do przepony oraz wklęsłą powierzchnię trzewną przylegającą do innych narządów jamy brzusznej. Powierzchnia trzewna śledziony zróżnicowana jest więc na kilka powierzchni:

• powierzchnię żołądkową stykającą się z tylną ścianą żołądka,
• powierzchnię nerkową przylegającą do górnej części przedniej powierzchni lewej nerki (niekiedy stykającą się również z lewym gruczołem nadnerczowym),
• powierzchnię trzustkową obejmującą ogon trzustki,
• powierzchnię okrężniczą położoną w pobliżu lewego zagięcia okrężnicy.

Na powierzchni trzewnej śledziony występuje zagłębienie (tzw. wnęka śledziony), w którym mieszczą się rozgałęzienia tętnicy i żyły śledzionowej, odpowiedzialne za doprowadzanie oraz odprowadzanie krwi. Śledziona utrzymywana jest w miarę stałym położeniu dzięki obecności czterech więzadeł łącznotkankowych – więzadła żołądkowo-śledzionowego (rozciągającego się między żołądkiem i śledzioną), więzadła przeponowo-śledzionowego (biegnącego między przeponą i śledzioną), więzadła śledzionowo-nerkowego (łączącego śledzionę z lewą nerką) oraz więzadła przeponowo-okrężniczego (przebiegającego pomiędzy przeponą i okrężnicą).

Położenie śledziony w organizmie człowieka. Źródło: shutterstock

Budowa anatomiczna śledziony

Śledziona jest niewielkim narządem o delikatnej strukturze, którego wielkość, kształt i barwa wykazują znaczne zróżnicowanie i są cechami specyficzne gatunkowo. Śledziona człowieka przypomina kształtem ziarno kawy, posiada fioletowo-czerwoną barwę i osiąga masę 150 g. Śledziona innych ssaków, np. kota jest owalnym, ciemnoczerwonym organem, której masa stanowi ok. 0,2% masy ciała zwierzęcia; u psa średniej wielkości (10-20 kg) jest wydłużonym, intensywnie czerwonym narządem o masie wynoszącej 0,2-0,8% ciężaru ciała, u konia jest trójkątna, cechuje się niebiesko-czerwoną lub niebiesko-fioletową barwą i masą 0,5-1,5 kg.

Miąższ śledziony tworzą dwa obszary funkcjonalne:

• miazga biała – związana z układem limfatycznym; utworzona z grudek chłonnych (limfatycznych) stanowiących skupiska tkanki limfoidalnej (tkanki łącznej włóknistej oraz tkanki łącznej siateczkowej) otaczające naczynia krwionośne śledziony; miazga biała zróżnicowana jest na strefy grasiczozależne zawierające głównie limfocyty T oraz strefy grasiczoniezależne zawierające głównie limfocyty B;
• miazga czerwona – związana z układem krwionośnym; składająca się ze sznurów śledzionowych (tzw. sznurów Billrotha) utworzonych z tkanki łącznej siateczkowej zawierającej komórki siateczki (np. fibroblasty, makrofagi) otoczone przez elementy morfotyczne krwi (krwinki czerwone, krwinki białe, płytki krwi) oraz szerokich naczyń zatokowych (sinusoidów) wypełnionych krwią.

Śledziona zaopatrywana jest w krew za pośrednictwem tętnicy śledzionowej rozdzielającą się we wnęce śledziony na liczne rozgałęzienia (gałęzie śledzionowe) przebiegające w beleczkach łącznotkankowych. Krew odprowadzana jest z narządu poprzez żyłę śledzionową powstającą z połączenia mniejszych żył wychodzących z beleczek łącznotkankowych narządu. Śledziona, tak jak grasica, posiada wyłącznie naczynia limfatyczne odprowadzające limfę do krwiobiegu.

Budowa anatomiczna śledziony. Źródło: shutterstock

Funkcje śledziony

Śledziona jest obwodowym narządem krwio-limfatycznym funkcjonalnie związanym zarówno z układem limfatycznym (miazga biała miąższu śledziony) i układem krwionośnym (miazga czerwona miąższu śledziony). Dzięki swej specyficznej budowie anatomicznej śledziona pełni szereg istotnych funkcji w organizmie:

• filtrowanie krwi – śledziona oczyszcza krew, usuwając zużyte lub uszkodzone krwinki czerwone (erytrocyty) i płytki krwi (trombocyty) oraz krążące we krwi drobnoustroje chorobotwórcze (wirusy, bakterie
• recykling produktów rozpadu erytrocytów – hem stanowiący grupę prostetyczną hemoglobiny ulega w śledzionie rozpadowi do jonów żelaza (Fe³⁺) oraz biliwerdyny; żelazo związane z ferrytyną transportowane jest do szpiku, gdzie wykorzystywane jest do produkcji nowych cząsteczek hemoglobiny; biliwerdyna redukowana jest do bilirubiny, która związana z albuminą transportowana jest wraz z krwią do wątroby;
• magazynowanie krwi – śledziona gromadzi krew w szerokich naczyniach zatokowych (sinusoidach) współtworzących miazgę czerwoną miąższu; w razie potrzeby narząd jest w stanie zmagazynować dużą ilość krwi, kilkukrotnie zwiększając swą objętość;
• odporność – śledziona stanowi miejsce produkcji, różnicowania się i proliferacji komórek układu odpornościowego (limfocytów T i B, monocytów) i przeciwciał uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej organizmu, m.in. w zwalczaniu drobnoustrojów chorobotwórczych (wirusów, bakterii);
• tworzenie elementów morfotycznych krwi – śledziona pełni funkcję przejściowego narządu krwiotwórczego w okresie życia płodowego (do 5 miesiąca ciąży), produkując krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty).

Funkcje śledziony. Źródło: shutterstock

Urazy i choroby śledziony

Śledziona ze względu na swą delikatną strukturę i położenie w organizmie jest narządem szczególnie narażonym na urazy mechaniczne (np. wypadki komunikacyjne), które mogą prowadzić do jej nieodwracalnego uszkodzenia lub pęknięcia. Pęknięcie śledziony stwarza ryzyko wystąpienia krwawienia wewnętrznego w obrębie jamy brzusznej, stanowi więc wskazanie do częściowego lub całkowitego usunięcia narządu (tzw. splenektomii).

• infekcje wirusowe, np. mononukleoza, cytomegalia, wirusowe zapalenie wątroby;
• infekcje bakteryjne, np. borelioza, gruźlica, dur brzuszny;
• infekcje grzybicze, np. kandydoza;
• choroby pasożytnicze, np. toksoplazmoza, malaria, bąblowica;
• choroby metaboliczne, np. mukopolisacharydoza, amyloidoza (skrobawica), choroba Gauchera, choroba Niemanna-Picka;
• niedokrwistości (anemie) hemolityczne, np. sferocytoza, talasemia;
  

  Splenomegalia (powiększenie śledziony). Źródło: shutterstock