Cel klimatyczny 1,5°C, czyli jak uratować Ziemię przed kataklizmem
Dla większości ludzi różnica 1,5°C w górę czy w dół jest praktycznie nieodczuwalna. Dla świata może oznaczać jednak poważny kryzys lub szansę na przetrwanie w lepszej kondycji. Nic dziwnego, że cel klimatyczny 1,5°C nie schodzi z ust naukowców i polityków, urastając do rangi priorytetu na najbliższe dekady. Jakie mamy szanse go zrealizować i czym grozi porażka?
Pojęcie globalnego ocieplenia zostało już zastąpione przez ideę zmian klimatu. Owa substytucja nie zmienia jednak faktu, że jednym z największych zagrożeń dla współczesnego świata jest stale rosnący poziom średniej temperatury na Ziemi. Tempo jego wzrostu zwiększyło się zasadniczo od momentu rewolucji przemysłowej, czyli pojawienia się na świecie fabryk, samochodów i elektryczności. Aby ocenić wpływ ludzkiej działalności na klimat naukowcy porównują współczesną średnią temperaturę na Ziemi z tą z czasów przedindustrialnych. Jak dotąd wzrost przekroczył już 1°C.
Skąd się wziął cel klimatyczny 1,5°C?
Współczesną politykę klimatyczną na świecie kształtuje przede wszystkim Porozumienie Paryskie, podpisane w 2015 r. przez 55 krajów odpowiedzialnych za 55% światowych emisji. Zgodnie z jego założeniami, aby powstrzymać niebezpieczne zmiany klimatu potrzebujemy ograniczyć wzrost średniej temperatury na Ziemi poniżej 2°C w stosunku do okresu przed rewolucją przemysłową. Jednocześnie przed sygnatariuszami postawiono bardziej ambitny cel redukcji ocieplenia do 1,5°C.
Ten ostatni cel został jednoznacznie zatwierdzony jako priorytet w 2018 r. w Korei, po tym jak Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) przedstawił raport specjalny dowodzący, że takie ograniczenie ocieplenia jest możliwe i zasadniczo zmniejszy negatywny wpływ zmian klimatycznych na ekosystemy, nasze zdrowie i dobrobyt. Zatrzymanie wzrostu temperatury w przyjętym limicie planowane jest obecnie na lata 2030-2052.
Dlaczego musimy ograniczyć wzrost temperatury?
Ludzka działalność jednoznacznie wpływa na globalne ocieplenie. Wskutek gazów, które nieustannie wypuszczamy do atmosfery, zwiększa się temperatura na lądzie i w oceanach, a fale upałów stają się coraz częstsze. W rezultacie rośnie też ryzyko intensywnych opadów i dotkliwych, długich okresów suszy.
Czy jednak 0,5°C więcej może mieć aż tak duże znaczenie? Według raportu IPCC owszem. Jeśli przyhamujemy ocieplenie do limitu 1,5°C, poziom wody w oceanach wzrośnie w stosunku do okresu 1986-2005 o 26 do 77 cm. W przypadku scenariusza 2°C będzie to nawet 87 cm. Owych dodatkowych 10 cm nie wydaje się może groźne, ale w ocenie ekspertów oznacza postawienie 10 milionów ludzi więcej przed poważnym ryzykiem. A jednego można być pewnym – poziom mórz będzie rósł, nawet, jeśli udałoby się nam osiągnąć cel klimatyczny 1,5°C.
Naukowcy przewidują niestety więc negatywnych skutków wzrostu temperatury powyżej przyjętego limitu. Należą do nich m.in.:
- ograniczenie połowów ryb o 1,5-3 mln ton;
- zmniejszenie rafy koralowej o 70-90% przy przekroczeniu celu 1,5°C oraz nawet 99% przy 2°C;
- zmniejszenie nawet o połowę zasięgu geograficznego 8% gatunków ssaków, 16% roślin oraz 18% owadów.
Przewiduje się również drastyczną transformację ekosystemów, zwłaszcza tundry i tajgi, oraz poważne zmiany środowiska życia. Podczas gdy niektóre miejsca na świecie staną się bardziej przyjazne do zamieszkania, większość niestety utrudni społeczeństwu codzienne przetrwanie – w Indiach i Nigerii przewiduje się wręcz poważne zagrożenia dla ludzkiego życia.
Podwyższenie temperatury o 1,5-2°C w stosunku do epoki preindustrialnej ma zwiększyć nasilenie cyklonów tropikalnych, fal upałów czy powodzi (zwłaszcza zatapiania małych wysp słoną wodą morską). Zagrożona jest również produkcja żywności, podaż pitnej wody, rozwój gospodarczy oraz dobrobyt społeczeństw. Zmiany klimatyczne wynikające z przekroczenia celu 1,5°C stwarzają też poważne ryzyko dla zdrowia, zwłaszcza w kontekście chorób infekcyjnych.
Jak przebiega globalne ocieplenie obecnie?
W dekadzie 2006-2015 ocieplenie klimatu spowodowane działalnością człowieka wynosiło już 0,87°C ponad poziomem sprzed epoki industrialnej. Obecnie osiągnęliśmy już pułap 1,2°C, a jeśli nic się zasadniczo nie zmieni, limit 1,5°C przekroczymy jeszcze w tej dekadzie – jak wynika z najnowszego raportu zaprezentowanego podczas szczytu klimatycznego COP28. W wielu krajach rok 2023 był najcieplejszym w historii.
Warto zaznaczyć, że zmiany temperatury przebiegają nierównomiernie w różnych regionach świata. Powyższe kalkulacje dotyczą globalnej średniej, ale w rzeczywistości w wielu lokalizacjach cel klimatyczny 1,5°C został już dawno przekroczony. Według IPCC na obszarach tych żyje więcej niż 20% światowej populacji. Najintensywniej ocieplenie postępuje w rejonie Arktyki, gdzie wzrost temperatury jest nawet 3 razy wyższy niż w innych regionach! Ma to wpływ nie tylko na strefę wokół Bieguna Północnego, ale także na klimat całej Ziemi.
Jak można osiągnąć cel klimatyczny 1,5°C?
Aby ograniczyć globalne ocieplenie musimy drastycznie zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych uwalnianych do atmosfery. Niestety, nie jest to takie proste. Pierwszym podstawowym krokiem jest oczywiście transformacja energetyczna. Świat musi odejść od spalania węgla, gazu i ropy w celu produkcji prądu i ciepła, przechodząc na odnawialne źródła energii, w tym zwłaszcza słoneczną, wiatrową, geotermalną i wodną.
Kluczowe jest również ograniczenie silników spalinowych w autach, czemu służą unowocześnienia takie jak samochody hybrydowe, elektryczne oraz na wodór. Zadanie to dotyczy oczywiście i innych środków transportu – Dania i Szwecja już zadeklarowały, że loty krajowe do 2030 r. będą odbywać się bez wykorzystania paliw kopalnych. Pierwsze elektryczne samoloty mają być oddane do użytku z 2026 r., a w 2035 r. planuje się premierę pierwszego samolotu napędzanego wodorem.
Dużo dobrego w kierunku realizacji celu klimatycznego 1,5°C można zrobić również w sektorze rolnictwa, leśnictwa i gospodarki gruntami, odpowiadającego za 24% światowych emisji. Mowa m.in. o rotacyjnych pastwiskach, które pozwolą zatrzymać węgiel w glebie, lepszych paszach ograniczających emisję metanu, ograniczenie głębokiej orki czy rozwój systemów rolno-drzewnych.
Szanse na realizacje celu 1,5°C maleją!
Za największą część emisji gazów cieplarnianych odpowiadają oczywiście wysoce uprzemysłowione kraje, w tym Stany Zjednoczone, Australia, Rosja, Japonia i Kanada. Niestety, pozostają one wciąż w tyle za ambitnymi deklaracjami redukcji emisji. Bardzo nisko w rankingu ekologicznym plasują się również Brazylia i Indie odpowiedzialne za największe emisje z sektora rolniczego. W trójce największych producentów CO2 na świecie znajdują się również Chiny, gdzie wysiłki klimatyczne pozostają opóźnione. Według analiz opublikowanych w 2022 r. chińskie emisje nadal będą rosnąć do 2024-2025 r., a dopiero w 2030 r. mają szansę powrócić do poziomu z 2022 r. Taki scenariusz przekłada się na wzrost temperatury o… 3°C!
Opublikowane w październiku 2023 r. w periodyku „Nature Climate Change” badanie brytyjskich naukowców dowodzi, że osiągnięcie celu 1,5°C w wyznaczonym okresie jest mało prawdopodobne, choć nie niemożliwe. Badacze skrupulatnie policzyli nasz budżet węglowy (RCB), czyli ilość węgla jaką możemy jeszcze wyemitować, aby zmieścić się w planach Porozumienia Paryskiego, i wyniki nie są optymistyczne. Tym bardziej, że mimo rozwoju OZE większość świata wciąż jeszcze zależy od paliw kopalnych. Naukowcy twierdzą, że aby mieć więcej niż 50% szans na realizację celu, w 2035 r. osiągnąć stan zera emisji. Niestety, nawet najambitniejsze współczesne plany przewidują ten scenariusz najwcześniej na rok 2050.
Co gorsza, we wspomnianym badaniu pojawia się jeszcze kwestia szkodliwych aerozoli uwalnianych do atmosfery wskutek działalności przemysłowej. Są one niebezpieczne dla ludzi, ale pomagają chłodzić Ziemię. Plany zmierzające do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza są więc korzystne dla naszego zdrowia, ale ograniczając emisję aerozoli przyczyniają się do dalszego zwiększenia temperatury na świecie.
Co będzie, jeśli się nie uda?
Jak widać, trzeba już realnie brać pod uwagę scenariusz, w którym średnia temperatura Ziemi wzrośnie o więcej niż 1,5°C w stosunku do okresu przedindustrialnego. Oznacza to wiele poważnych zagrożeń dla przyrody, zdrowia, bezpieczeństwa i ogólnego dobrobytu. Przed masowymi kataklizmami mogą uchronić nas tylko mechanizmy adaptacyjne.
Już dziś społeczeństwa i gospodarka muszą zmieniać się w taki sposób, aby prognozowane zmiany klimatyczne dotknęły nas w możliwie najmniejszy sposób. Mowa o zmianach infrastrukturalnych, technologicznych, ale także behawioralnych i kulturalnych. I to właśnie wydaje się być największym wyzwaniem na nadchodzące lata – jak przygotować się na nowy, cieplejszy i bardziej ekstremalny klimat.
- „Why are we talking about 1.5°C?” IPCC, https://www.ipcc.ch/sr15/faq/faq-chapter-1/, 12/12/2023;
- „It's unlikely, but not impossible, to limit global warming to 1.5 Celsius, study finds” Rebecca Hersher, https://www.npr.org/2023/10/30/1208241783/its-unlikely-but-not-impossible-to-limit-global-warming-to-1-5-celsius-study-fin, 12/12/2023;
- “Limiting global warming to 1.5 degrees Celsius would save billions of lives” Eric Ralls, https://www.earth.com/news/limiting-global-warming-to-1-5-degrees-celsius-would-save-billions-of-lives/, 12/12/2023;
- “Global warming will reach 1.5C threshold this decade -report” Gloria Dickie, https://www.reuters.com/business/environment/global-warming-will-reach-15c-threshold-this-decade-report-2023-11-02/, 12/12/2023;
- “Scientists warn we are much closer to missing key 1.5C climate target than previously thought” Euronews Green, https://www.euronews.com/green/2023/10/31/scientists-warn-we-are-much-closer-to-missing-key-15c-climate-target-than-previously-thoug, 12/12/2023;
- “Is the 1.5°C limit still in reach? FAQs” Carl-Friedrich Schleussner i in., https://climateanalytics.org/comment/is-the-15c-limit-still-in-reach-faqs, 12/12/2023;
