Żmijowate (Viperidae)
Żmijowate (Viperidae) – rodzina jadowitych gadów z podrzędu węży (Serpentes).
Występowanie i środowisko życia
Żmijowate występują na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, Australii, Nowej Zelandii, Madagaskaru i większości wysp oceanicznych, a także obszarów za północnym kołem podbiegunowym. Węże te zamieszkują różnorodne siedliska – pustynie, lasy tropikalne, obszary górskie oraz rejony subarktyczne. W Polsce występuje tylko jeden gatunek – żmija zygzakowata (Vipera berus).
Cechy charakterystyczne
Węże z rodziny żmijowatych charakteryzują się na ogół niewielkimi rozmiarami ciała, osiągają długość od kilkunastu cm do ok. 3,6 m. Ciało jest masywne, ogon jest krótki, zwykle posiadają szeroką, trójkątną głowę pokrytą drobnymi łuskami, oczy u większości gatunków mają pionowe źrenice. Wszystkie gatunki są wężami jadowitymi, jad wykazuje właściwości hemotoksyczne lub cytotoksyczne. Posiadają dobrze rozwinięte zęby jadowe, znacznie większe od pozostałych zębów chwytnych. Wewnątrz zębów jadowych znajduje się kanalik łączący się z gruczołami jadowymi położonymi w głowie (zęby jadowe typu Solenoglypha). Zęby jadowe umieszczone są na ruchomych kościach szczękowych – gdy wąż otwiera pysk zęby ustawiają się pionowo, przy zamykaniu pyska układają się poziomo i chowają w fałdach błony śluzowej jamy gębowej. Podczas polowania odsłonięte zęby jadowe wbijają się w ciało ofiary i w wyniku skurczu mięśni otaczających gruczoły jadowe jad dostaje się do zadanej rany. Żmijowate są aktywne głównie o zmierzchu i w nocy, z wyjątkiem gatunków żyjących w górach lub w strefie subarktycznej. Żywią się małymi kręgowcami, przeważnie gryzoniami. Większość żmijowatych stanowią gatunki jajożyworodne, nieliczne składają jaja. Samce podobne do samic, płeć można odróżnić na podstawie odległości między tylną krawędzią tarczki analnej a końcem ogona – u samców odległość jest większa ze względu na obecność półprącia.
Systematyka
Rodzina żmijowatych (Viperidae) obejmuje ok. 220 gatunków nalężących do 32 rodzajów. Wyróżnia się 4 podrodziny – Azemiopinae, Causinae, Crotalinae (grzechotniki) i Viperinae (żmije).
Występowanie i środowisko życia
Żmijowate występują na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, Australii, Nowej Zelandii, Madagaskaru i większości wysp oceanicznych, a także obszarów za północnym kołem podbiegunowym. Węże te zamieszkują różnorodne siedliska – pustynie, lasy tropikalne, obszary górskie oraz rejony subarktyczne. W Polsce występuje tylko jeden gatunek – żmija zygzakowata (Vipera berus).
Cechy charakterystyczne
Węże z rodziny żmijowatych charakteryzują się na ogół niewielkimi rozmiarami ciała, osiągają długość od kilkunastu cm do ok. 3,6 m. Ciało jest masywne, ogon jest krótki, zwykle posiadają szeroką, trójkątną głowę pokrytą drobnymi łuskami, oczy u większości gatunków mają pionowe źrenice. Wszystkie gatunki są wężami jadowitymi, jad wykazuje właściwości hemotoksyczne lub cytotoksyczne. Posiadają dobrze rozwinięte zęby jadowe, znacznie większe od pozostałych zębów chwytnych. Wewnątrz zębów jadowych znajduje się kanalik łączący się z gruczołami jadowymi położonymi w głowie (zęby jadowe typu Solenoglypha). Zęby jadowe umieszczone są na ruchomych kościach szczękowych – gdy wąż otwiera pysk zęby ustawiają się pionowo, przy zamykaniu pyska układają się poziomo i chowają w fałdach błony śluzowej jamy gębowej. Podczas polowania odsłonięte zęby jadowe wbijają się w ciało ofiary i w wyniku skurczu mięśni otaczających gruczoły jadowe jad dostaje się do zadanej rany. Żmijowate są aktywne głównie o zmierzchu i w nocy, z wyjątkiem gatunków żyjących w górach lub w strefie subarktycznej. Żywią się małymi kręgowcami, przeważnie gryzoniami. Większość żmijowatych stanowią gatunki jajożyworodne, nieliczne składają jaja. Samce podobne do samic, płeć można odróżnić na podstawie odległości między tylną krawędzią tarczki analnej a końcem ogona – u samców odległość jest większa ze względu na obecność półprącia.
Systematyka
Rodzina żmijowatych (Viperidae) obejmuje ok. 220 gatunków nalężących do 32 rodzajów. Wyróżnia się 4 podrodziny – Azemiopinae, Causinae, Crotalinae (grzechotniki) i Viperinae (żmije).
Żmije (Viperinae)
Do podrodziny należy 66 gatunków zgrupowanych w 12 rodzajach. Żmije występują w Europie, Azji i Afryce, zamieszkują różnorodne środowiska – pustynie, lasy tropikalne oraz obszary górskie do wysokości 3000 m n.p.m. (Monatheris hindii występujący na górze Kenia). Zasięg występowania jednego gatunku – żmii zygzakowatej (Vipera berus) obejmuje także rejony subarktyczne. Wyróżnia się gatunki naziemne, zagrzebujące się w piasku (rodzaje Cerastes, Echis, Bitis) oraz nadrzewne (Atheris). Węże te są zwykle niewielkie, od 18-24 cm (Bitis schneideri) do ok. 2 m u największego gatunku – żmii gabońskiej (Bitis gabonica). Źrenica jest pionowa. Odżywiają się głównie drobnymi kręgowcami i owadami, są przeważnie jajożyworodne, nieliczne gatunki są jajorodne (rodzaje Echis, Cerastes).
Żmija zygzakowata jest jedynym wężem z rodziny żmijowatych występującym w Polsce na obszarze całego kraju. Zamieszkuje obrzeża lasów, polany, pola uprawne, podmokłe łąki oraz obszary górskie. Osiąga długość do ok. 80 cm. Na szarym lub rdzawym grzbiecie znajduje się charakterystyczna ciemna wstęga (zygzak) biegnąca wzdłuż ciała. Główne pożywienie stanowią małe ssaki, rzadziej jaszczurki, żaby i owady. Jest aktywna w ciągu dnia. Jad o działaniu proteolitycznym, fibrynolitycznym i antykoagulacyjnym jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób starszych.
Azemiopinae
Do podrodziny należy 1 rodzaj (Azemiops) z 1 gatunkiem (Azemiops feae) występującym w płd. Chinach, płn. Myanmarze i płn. Wietnamie, przeważnie na obszarach górskich. Długość ciała dorosłego osobnika wynosi ok. 70 cm. Gatunek zbliżony jest wyglądem do węży z rodziny połozowatych (Colubridae) i zdradnicowatych (Elapidae); spłaszczona głowa pokryta jest kilkoma dużymi tarczkami, a nie drobnymi łuskami, jak u większości żmijowatych. Zęby jadowe są niewielkie. Źrenica jest pionowa. Jest aktywny o zmierzchu, żywi się głównie drobnymi ssakami. Jest gatunkiem jajorodnym.
Causinae
Do podrodziny należy 6 gatunków należących do 1 rodzaju (Causinus). Występują w Afryce na południe od Sahary. Są niewielkimi wężami o smukłym, cylindrycznym ciele, osiągają długość do ok. 1 m. Posiadają niewielkie zęby jadowe. Charakterystyczną cechą jest okrągła źrenica. Są jajorodne.
Grzechotniki (Crotalinae)
Do podrodziny należy ok. 150 gatunków zgrupowanych w 18 rodzajach. Węże te występują głównie w Ameryce Płn. i Płd. a także w Azji i Europie. Zamieszkują pustynie (np. Crotalus cerastes), lasy tropikalne (np. Lachesis muta) oraz obszary górskie (np. Gloydius himalayanus występujący w Himalajach). Grzechotniki prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia, jeden gatunek jest ziemno-wodny (Agkistrodon piscivorus). Średnia długość ciała wynosi ok. 60-120 cm, najmniejszym gatunkiem jest Hypnale hypnale o długości 30-45 cm, największym gatunkiem podrodziny oraz całej rodziny żmijowatych jest groźnica niema (Lachesis muta) o długości do 3,6 m. Źrenica jest pionowa. Pomiędzy oczami a otworami nosowymi położone są jamki policzkowe, będące receptorami termicznymi, umożliwiające wykrywanie ofiary o temperaturze wyższej niż temperatura otoczenia. Głowa niektórych gatunków pokryta jest kilkoma dużymi tarczkami, u pozostałych drobnymi łuskami. Posiadają dobrze wykształcone, duże zęby jadowe. Na ogonie gatunków z rodzajów Crotalus i Sistrurus znajduje się twór, zwany grzechotką, pełniący funkcję ostrzegawczą. Składa się z kilku do kilkunastu segmentów w postaci stożków, stanowiących pozostałość po przebytych procesach linienia. Grzechotniki odżywiają się głównie kręgowcami. Większość gatunków jest jajożyworodna, niektóre składają jaja.
Do podrodziny należy 66 gatunków zgrupowanych w 12 rodzajach. Żmije występują w Europie, Azji i Afryce, zamieszkują różnorodne środowiska – pustynie, lasy tropikalne oraz obszary górskie do wysokości 3000 m n.p.m. (Monatheris hindii występujący na górze Kenia). Zasięg występowania jednego gatunku – żmii zygzakowatej (Vipera berus) obejmuje także rejony subarktyczne. Wyróżnia się gatunki naziemne, zagrzebujące się w piasku (rodzaje Cerastes, Echis, Bitis) oraz nadrzewne (Atheris). Węże te są zwykle niewielkie, od 18-24 cm (Bitis schneideri) do ok. 2 m u największego gatunku – żmii gabońskiej (Bitis gabonica). Źrenica jest pionowa. Odżywiają się głównie drobnymi kręgowcami i owadami, są przeważnie jajożyworodne, nieliczne gatunki są jajorodne (rodzaje Echis, Cerastes).
Żmija zygzakowata jest jedynym wężem z rodziny żmijowatych występującym w Polsce na obszarze całego kraju. Zamieszkuje obrzeża lasów, polany, pola uprawne, podmokłe łąki oraz obszary górskie. Osiąga długość do ok. 80 cm. Na szarym lub rdzawym grzbiecie znajduje się charakterystyczna ciemna wstęga (zygzak) biegnąca wzdłuż ciała. Główne pożywienie stanowią małe ssaki, rzadziej jaszczurki, żaby i owady. Jest aktywna w ciągu dnia. Jad o działaniu proteolitycznym, fibrynolitycznym i antykoagulacyjnym jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób starszych.
Azemiopinae
Do podrodziny należy 1 rodzaj (Azemiops) z 1 gatunkiem (Azemiops feae) występującym w płd. Chinach, płn. Myanmarze i płn. Wietnamie, przeważnie na obszarach górskich. Długość ciała dorosłego osobnika wynosi ok. 70 cm. Gatunek zbliżony jest wyglądem do węży z rodziny połozowatych (Colubridae) i zdradnicowatych (Elapidae); spłaszczona głowa pokryta jest kilkoma dużymi tarczkami, a nie drobnymi łuskami, jak u większości żmijowatych. Zęby jadowe są niewielkie. Źrenica jest pionowa. Jest aktywny o zmierzchu, żywi się głównie drobnymi ssakami. Jest gatunkiem jajorodnym.
Causinae
Do podrodziny należy 6 gatunków należących do 1 rodzaju (Causinus). Występują w Afryce na południe od Sahary. Są niewielkimi wężami o smukłym, cylindrycznym ciele, osiągają długość do ok. 1 m. Posiadają niewielkie zęby jadowe. Charakterystyczną cechą jest okrągła źrenica. Są jajorodne.
Grzechotniki (Crotalinae)
Do podrodziny należy ok. 150 gatunków zgrupowanych w 18 rodzajach. Węże te występują głównie w Ameryce Płn. i Płd. a także w Azji i Europie. Zamieszkują pustynie (np. Crotalus cerastes), lasy tropikalne (np. Lachesis muta) oraz obszary górskie (np. Gloydius himalayanus występujący w Himalajach). Grzechotniki prowadzą naziemny lub nadrzewny tryb życia, jeden gatunek jest ziemno-wodny (Agkistrodon piscivorus). Średnia długość ciała wynosi ok. 60-120 cm, najmniejszym gatunkiem jest Hypnale hypnale o długości 30-45 cm, największym gatunkiem podrodziny oraz całej rodziny żmijowatych jest groźnica niema (Lachesis muta) o długości do 3,6 m. Źrenica jest pionowa. Pomiędzy oczami a otworami nosowymi położone są jamki policzkowe, będące receptorami termicznymi, umożliwiające wykrywanie ofiary o temperaturze wyższej niż temperatura otoczenia. Głowa niektórych gatunków pokryta jest kilkoma dużymi tarczkami, u pozostałych drobnymi łuskami. Posiadają dobrze wykształcone, duże zęby jadowe. Na ogonie gatunków z rodzajów Crotalus i Sistrurus znajduje się twór, zwany grzechotką, pełniący funkcję ostrzegawczą. Składa się z kilku do kilkunastu segmentów w postaci stożków, stanowiących pozostałość po przebytych procesach linienia. Grzechotniki odżywiają się głównie kręgowcami. Większość gatunków jest jajożyworodna, niektóre składają jaja.
_mini.jpg)
SystematykaZobacz pełną systematykę »
Indeks nazw
2007 ÷ 2023 © PALECZNY EKOLOGIA sp. z o.o.
Podziel się:
