Cukrzyca ciążowa – objawy, przyczyny i leczenie cukrzycy ciążowej
O ciąży wiemy, że może powodować mdłości, zgagę, zadyszkę, przebarwienia skóry i hemoroidy. Jako się okazuje, bywa jednak również winna cukrzycy, choroby potencjalnie bardzo groźnej dla zdrowia. Czy przyszła mama może jakoś wpłynąć na prawdopodobieństwo zachorowania? Z czym wiąże się diagnoza cukrzycy ciążowej? Poznaj naukowe fakty i zalecenia lekarzy.
W południowo-wschodniej Azji nawet co czwarta ciężarna choruje na cukrzycę ciążową. W Ameryce Północnej wskaźnik ten wynosi 20%, a w Europie 15% – niby lepiej, ale wciąż dużo. Sytuacja jest o tyle niepomyślna, że w skali globalnej trend pozytywnych diagnoz nieustannie rośnie. Perspektywy dla przyszłych pokoleń nie są więc optymistyczne.
Co to jest cukrzyca ciążowa?
W uproszczeniu można powiedzieć, że cukrzyca ciążowa to cukrzyca, którą diagnozuje się w czasie ciąży. Tak naprawdę mechanizm nie jest jednak ten sam. Podczas gdy w klasycznej cukrzycy typu 1 lub 2 dochodzi do zaprzestania produkcji insuliny, za ciążowe przypadłości odpowiada łożysko. Ten niezbędny dla płodu organ wytwarza hormon (ludzki laktogen łożyskowy), który utrudnia organizmowi efektywne wykorzystanie insuliny. Jest to cel zamierzony, służący przekierowaniu części energii pochodzącej z żywienia do płodu.
Odporność na insulinę do pewnego stopnia pojawia się więc w każdej ciąży, zwykle między 20 a 24 tygodniem. Czasem staje się jednak tak wysoka, że dochodzi do rozwoju faktycznej cukrzycy. Glukoza gromadzi się wówczas we krwi, zamiast zostać przetransportowana do komórek jako źródło energii.
Nie znamy wciąż dokładnych przyczyn takiego stanu rzeczy, ale czynniki ryzyka obejmują przede wszystkim nadwagę, otyłość oraz wiek powyżej 45 lat. Dodatkowym obciążeniem jest rodzinna historia cukrzycy ciążowej oraz wcześniejsze ciąże z tą samą diagnozą. Wśród poszerzonych czynników klinicznych wymienia się również niski poziom aktywności fizycznej, obniżony poziom cholesterolu HDL, podwyższony poziom trójglicerydów we krwi, zespół jajników policystycznych oraz historię problemów sercowo-naczyniowych.
Jak się diagnozuje cukrzycę ciążową?
W ogromnej większości przypadków cukrzyca ciążowa nie daje żadnych symptomów – wykrywa się ją dopiero dzięki rutynowym badaniom krwi. Możliwe objawy są analogiczne do objawów cukrzycy typu 1 i 2 i należą do nich przede wszystkim częstsze oddawanie moczu oraz zwiększone pragnienie.
Pomiędzy 24 a 28 tygodniem ciąży ginekolodzy zlecają wszystkim przyszłym mamom badanie krwi z obciążeniem glukozą OGTT (z ang. Oral Glucose Tolerance Test), zwane popularnie krzywą cukrową. W przypadku, że istnieje wyższe ryzyko zachorowania (np. z powodu historii rodzinnej), lekarz może skierować pacjentkę na badanie jeszcze wcześniej. W każdym z tych przypadków ważne jest poinformowanie personelu medycznego o przyjmowanych lekach i ewentualnych infekcjach, gdyż mogą one wpłynąć na wyniki. Jak przebiega badanie krzywej cukrowej?
Ciężarna zgłasza się do punktu odbioru krwi na czczo, co oznacza, że nie jadła nic minimum 8 godzin przed badaniem. Dzień wcześniej można odżywiać się normalnie, ale lepiej jest ograniczać ilość słodyczy. Picie przed badaniem również jest zabronione, choć w praktyce pozwala się pacjentce wypić 1-2 łyki niegazowanej wody. Pierwszy odbiór następuje natychmiast po przyjściu, po czym kobieta otrzymuje do wypicia roztwór zawierający 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody. Jest on bardzo słodki i może wywoływać mdłości, a nawet wymioty – te ostatnie wymagają powtórzenia badania.
Godzinę po wypiciu roztworu wykonuje się drugi odbiór, a dalszą godzinę później trzeci. Otrzymane wyniki tworzą właśnie krzywą cukrową. Dla lekarza jest ona ważnym wskaźnikiem obrazującym, w jaki sposób organizm radzi sobie z przetwarzaniem większych ilości cukru. Wyniki interpretuje się w kontekście norm, które określają maksymalny dopuszczony poziom glukozy we krwi:
- 92 mg/dl (5,1 mmol/l) na czczo;
- 180 mg/dl (10 mmol/l) godzinę po obciążeniu;
- 135 mg/dl (8,5 mmol/l) dwie godziny po obciążeniu.
Wystarczy, że jedna z powyższych norm zostanie przekroczona, aby można było postawić diagnozę. Dodatkowo u ciężarnych oznacza się poziom glukozy w moczu w ramach comiesięcznych rutynowych badań. Wynik dodatni nie oznacza jeszcze cukrzycy, ale jest przesłanką do bliższej obserwacji pacjentki.

Czy cukrzyca ciążowa jest groźna dla płodu?
Statystyki wskazują jasno, że kobiety, które doświadczyły cukrzycy ciążowej podlegają zwiększonemu ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2 w okresie 10-20 lat po porodzie. Prawdopodobieństwo zachorowania szacowane jest na poziomie aż 35-60%.
Podwyższony poziom cukru we krwi matki nie jest problemem tylko dla niej. Glukoza poprzez łożysko przedostaje się do krwioobiegu płodu i tam również kondensuje się na zbyt wysokim poziomie. W efekcie dochodzi do przesadnej stymulacji trzustki płodu, wskutek czego jego tkanki zaczynają rosnąć w zwiększonym tempie.
Dla samej ciąży cukrzyca stwarza szereg zagrożeń, które uzasadniają konieczność przeprowadzania rutynowych badań i obejmowania wybranych pacjentek szczególną opieką. Przede wszystkim z powodu wzmożonego rozwoju tkanek istnieje wysokie prawdopodobieństwo makrosomii płodu, czyli wysokiej wagi urodzeniowej. Jest ona przesłanką do cesarskiego cięcia oraz stwarza ryzyko trudnego porodu z możliwością kontuzji noworodka oraz urazu dróg rodnych matki.
Cukrzyca ciążowa zwiększa również zagrożenie przedwczesnego porodu. Noworodki doświadczają natomiast często trudności w oddychaniu oraz mają niski poziom cukru we krwi tuż po narodzeniu. Ten ostatni może powodować drgawki i wymaga dożylnego podawania glukozy dziecku. Niestety, nieleczona cukrzyca ciążowa zwiększa także ryzyko martwego urodzenia oraz rozwoju otyłości i cukrzycy typu 2 w dorosłym życiu.
U kobiet cukrzyca ciążowa zwiększa również prawdopodobieństwo rozwoju wysokiego ciśnienia krwi oraz związanej z nim preeklampsji, czyli stanu rzucawkowego, który jest bezpośrednim zagrożeniem dla życia.

Leczenie cukrzycy ciążowej
W przypadku stwierdzenia cukrzycy ciążowej na początku proponuje się pacjentce terapię niefarmakologiczną polegającą na zmianie stylu życia. Wiąże się ona zwykle z konsultacją w poradni cukrzycowej celem ustalenia zdrowej diety. Celem jest kontrola ilości przyjmowanych kalorii, ich racjonalne rozłożenie w ciągu całego dnia oraz ograniczenea całkowitego spożycia węglowodanów. Wszystkie zalecenia żywnościowe uwzględniają oczywiście potrzeby płodu.
Poza tym ciężarne z cukrzycą motywowane są do podjęcia regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej w wymiarze ok. 30 minut dziennie. Tygodniowo nie powinno jej być mniej niż 150 minut. Bardzo ważna jest również regularna kontrola poziomu glukozy we krwi, którą wykonuje się samodzielnie w domu za pomocą glukometru. Połączenie zdrowego odżywiania, ruchu oraz monitoringu bywa u większości ciężarnych wystarczające, aby ograniczyć ryzyko związane z cukrzycą.
Jeśli poziomu glukozy nie da się mimo wysiłków utrzymać w ryzach, zalecane jest leczenie farmakologiczne. Zazwyczaj obejmuje ono codzienne podawanie insuliny w schemacie indywidualnie dobranym przez lekarza.
Ponieważ bardzo trudno jest stwierdzić, czy wykryta w ciąży cukrzyca nie rozwinęła się jeszcze przed zapłodnieniem, dobra praktyką jest wykonywanie pacjentkom ponownego testu OGTT 4-6 tygodni po porodzie. W przypadku faktycznej cukrzycy ciążowej poziom glukozy powinien już samodzielnie powrócić do normy.

Czy cukrzycy ciążowej można zapobiegać?
Ponieważ nie znamy dokładnej przyczyny rozwoju cukrzycy ciążowej, 100% skuteczna prewencja choroby jest nierealna. Z obserwacji wynika jednak, że kobiety prowadzące zdrowy tryb życia przed poczęciem podlegają znacznie niższemu ryzyku. Dotyczy to również pacjentek z historią cukrzycy ciążowej, które planują kolejne dziecko.
W szczególności więc zaleca się komponować jadłospis w oparciu o zasadę „więcej błonnika, mniej kalorii i tłuszczu”. Sprzyja ona utrzymaniu zdrowej wagi i pomaga kontrolować poziom cukru we krwi. Podstawą diety powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce rozdzielone na więcej mniejszych porcji.
Bardzo ważna jest również wspomniana wyżej aktywność fizyczna w wymiarze minimum pół godziny dziennie. Zalecane aktywności to żwawszy marsz, pływanie, lekki jogging czy jazda na rowerze.
Kobiety, które są już w ciąży powinny unikać przysłowiowego „jedzenia za dwoje”. Przybieranie na wadze w stanie brzemiennym jest normalne, powinno mieścić się w granicach 11-16 kg za całą ciążę w przypadku normalnej wagi przed poczęciem. Kobiety z wcześniejszą nadwagą powinny próbować ograniczyć ten przyrost do 5-9 kg.
Diagnoza cukrzycy ciążowej nie jest więc tragedią i powodem do rozpaczy, ale powinna być brana jako czerwona flaga. Dla kobiety w okresie ciąży, ale i po niej, jest wyraźną przesłanką, aby jeść lepiej i ruszać się więcej!
- „Gestational diabetes” CDC, https://www.cdc.gov/diabetes/basics/gestational.html, 17/08/2023;
- “IDF Diabetes Atlas: Estimation of Global and Regional Gestational Diabetes Mellitus Prevalence for 2021 by International Association of Diabetes in Pregnancy Study Group's Criteria” Hui Wang i in., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34883186/, 17/08/2023;
- “Gestational diabetes International” Diabetes Federation, https://idf.org/about-diabetes/gestational-diabetes/, 17/08/2023;
- “Gestational Diabetes Mellitus (GDM)” Hopkins Medicine, https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/diabetes/gestational-diabetes, 17/08/2023;
- “The Pathophysiology of Gestational Diabetes Mellitus” Jasmine F Plows i in., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6274679/, 17/08/2023;





