Nalewka z czosnku – właściwości, działanie i zastosowanie
W sezonie jesienno-zimowym naturalne specyfiki takie jak nalewka z czosnku cieszą się zwykle szczególną popularnością. Jesteśmy bowiem coraz bardziej świadomi, że apteczne preparaty na grypę i przeziębienia nie są pozbawione skutków ubocznych, zaś za specyfikami z „Bożej apteki” przemawiają setki lat potwierdzonej skuteczności. W jakich przypadkach warto więc sięgnąć po nalewkę z czosnku i jak ją samodzielnie przygotować?
Już sam Hipokrates, ojciec klasycznej medycyny, w IV w. p.n.e. polecał swym pacjentom różnego typu nalewki. W alkoholu macerowano przyprawy, owoce i zioła, wierząc w korzyści zdrowotnych aromatycznych trunków, które zwykle przyjemnie rozgrzewały i pobudzały. Wielkim przełomem w produkcji nalewek był jednak XVI w., kiedy to właśnie w Polsce zaczęto specjalizować się w słodkich anyżówkach czy wiśniówkach, nie bez związku oczywiście z ich przyjemnym smakiem. Nalewka z czosnku pod tym względem jest jednak raczej tradycyjnym „gorzkim” lekarstwem niż biesiadnym przysmakiem.
Co to jest nalewka z czosnku?
Nalewki to specyfiki przygotowywane zazwyczaj na bazie etanolu i surowca roślinnego. Alkohol odgrywa w nich rolę rozpuszczalnika, który ma „wyciągać” czynne substancje z ziół, przypraw czy w tym przypadku ząbków czosnku. W przeciwieństwie do innych rozpuszczalników stosowanych czasem do wyrobu ekstraktów leczniczych, etanol jest optymalny ze względu na swoje uniwersalne działanie, obejmujące zarówno surowce o kwaśnym, jak i zasadowym odczynie. Umieszczając w nim czosnek liczymy na przenikanie korzystnych związków lotnych, aminokwasów i innych związków chemicznych do cieczy, którą następnie można dawkować w ramach terapii lub prewencji. Stosowna temperatura i odpowiednio długi czas maceracji mają zagwarantować optymalny poziom związków czynnych w alkoholu, utrwalając je i ułatwiając terapię czosnkiem.
Klasyczne receptury na nalewkę czosnkową zalecają macerowanie przez okres do 10 dni, ale z badań naukowych (Bayan i in, 2014) wynika, że pokrojone ząbki przetrzymywane w etanolu przez okres 1,5 roku powodują wzmocnienie i stabilizację działania poszczególnych związków czynnych, zwłaszcza antyutleniającego selenu oraz alliksyny.
Dlaczego czosnek?
Czosnek jest znany ludzkości od ponad 5 tysięcy lat, a w starożytnej Grecji wspomniany już Hipokrates leczył nim problemy oddechowe, niestrawność oraz pasożyty wewnętrzne. Istnieją nawet doniesienia, że ateńskim olimpijczykom podawano aromatyczne ząbki przed zawodami jako formę pierwszego, w 100% naturalnego dopingu. W okresie średniowiecza czosnkiem dodatkowo zwalczano także nadciśnienie, gruźlicę, dezynterię, reumatyzm, zaburzenia wątroby oraz gorączki.
Według współczesnej nauki potencjał leczniczy białych główek jest faktycznie nie do przecenienia. Czosnek zawiera bowiem organiczne związki siarki, które w sposób udowodniony naukowo niszczą komórki rakowe (Das i in., 2007), obniżają ryzyko osteoartretyzmu (zapalenia tkanki chrzęstnej) i zapobiegają chorobom serca, jednocześnie redukując ciśnienie krwi oraz cholesterol. Uważa się, że mogą też chronić wątrobę przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami wynikającymi z nadmiernego spożycia alkoholu.
Co zaś najważniejsze dla większości z nas, czosnek uważany jest za jeden z najsilniejszych naturalnych antybiotyków i skuteczną broń w walce z klasycznym przeziębieniem. O mocy zdrowotnej ząbków decydują te same substancje, które wpływają na charakterystyczny smak i aromat, tzn. allicyna, siarczek diallilu (DAS), disiarczek diallilu (DADS), trisiarczek diallilu (DATS), ajoen, S-allilocysteina (SAC). DAS wykazuje też wyjątkowo zdolność do zwalczania bakterii z rodzaju Campylobacter, odpowiedzialnych za większość infekcji jelitowych.
Poza związkami siarki w nalewce z czosnku pozostają także inne korzystne dla zdrowia substancje odżywcze, zwłaszcza arginina, oligosacharydy, wiele antyutleniających flawonoidów oraz selen.
Niestety, spożywanie surowego czosnku dla celów leczniczych jest z wielu względów niepraktyczne. Jednym z największych problemów jest nieprzyjemny zapach, który dotyczy nie tylko oddechu, ale przy regularnego konsumpcji również całej skóry. Ze względów czysto społecznych ludzie wolą więc unikać świeżych ząbków.
Wskazania do wykorzystania nalewki z czosnku
Historycznie nalewki czosnkowe polecane były szeroko jako naturalne antybiotyki, łatwe do przechowywania i podawania. Nie posiadają one co prawda precyzyjnego schematu dawkowania i ściśle zdeterminowanej skuteczności bakteryjnej, ale mogą stanowić ostatnią deskę ratunku w domowym leczeniu, aby uniknąć klasycznej antybiotykoterapii.
We współczesnym ziołolecznictwie nalewkę z czosnku poleca się przede wszystkim więc jako lek na powszechne infekcje górnych dróg oddechowych pochodzenia wirusowego i bakteryjnego. Mowa zarówno o przeziębieniu i grypie, jak i anginie czy zapaleniu oskrzeli. Alkoholowe ekstrakt z czosnku może również wspomagać profilaktykę chorób serca, utrzymując w ryzach nadciśnienie oraz poziom cholesterolu. Wewnętrzne stosowanie ma także wpływać na pozytywnie na nerki, pęcherz moczowy oraz wątrobę. Nalewkę da się jednak także stosować bezpośrednio na skórę jako formę niezwykle silnej dezynfekcji polecanej np. przy infekcjach dermatologicznych, grzybicach czy wrzodach.
Nalewka z czosnku w kuchni
Czysta nalewka czosnkowa
Składniki:
- 350 czosnku bez łupin
- 200 ml spirytusu
Przygotowanie:
Czosnek przepuszczamy przez praskę i wkładamy do wysterylizowanego słoika. Zalewamy całość spirytusem i dokładnie zakręcamy. Odstawiamy na 10 dni w chłodne miejsce bez dostępu świata słonecznego. Przecedzamy całość przez gazę i leżakujemy jeszcze 3 dni. Taką skoncentrowaną nalewkę podaje się w ilości 4-5- kropli dziennie, zapijanych szklanką wody lub kefiru. W przypadku silnych infekcji dawkę można okresowo zwiększyć do 10-20 kropli podawanych w 2-3 razy dziennie.
Nalewka czosnkowa z miodem
Składniki:
- 750 ml spirytusu
- 1 główka czosnku
- 1 cytryna
- ½ szklanki miodu
Przygotowanie:
Czosnek kroimy bez obierania na ok. 1 cm kawałki. Cytryny myjemy i kroimy na ćwiartki, a każdą z nich przekrajamy w poprzek. Na dnie dużej słoja układamy czosnek i kawałki cytryny, wykładamy łyżką miód i całość zalewamy spirytusem. Słój szczelnie zamykamy i dobrze wstrząsamy, aby składniki się wymieszały. Pozostawiamy na tydzień w ciepłym miejscu, regularnie mieszając zawartość. Następnie płyn odcedzamy, przelewamy na butelki i przechowujemy w ciemnym i chłodnym miejscu. Zaleca się przyjmowanie do 30 ml nalewki dziennie.
Bezalkoholowa nalewka czosnkowa
Składniki:
- 1 główka czosnku
- 250 ml octu jabłkowego
- 250 ml przegotowanej wody
- 4-6 łyżek miodu
Przygotowanie:
Czosnek obieramy i rozdrabniamy. Wszystkie składniki łączymy w słoju i odstawiamy na 24 godziny. Po tym czasie nalewkę przecedzamy i wkładamy do lodówki. Stosujemy w ilości ½-1 łyżeczki dziennie – w zależności od reakcji żołądkowych.
Bezpieczeństwo stosowania nalewki z czosnku
Niestety, mimo swojego naturalnego charakteru, nalewka z czosnku nie jest pozbawiona potencjalnych skutków ubocznych. Niebezpieczeństwo stwarza zarówno poziom alkoholu, który może sięgać nawet powyżej 50%, jak i skoncentrowana moc czosnku. W efekcie po zwiększonym spożyciu obserwuje się czasami zawroty głowy, nadmierne pocenie oraz nudności. Osoby wrażliwe mogą też skarżyć się na bóle żołądka, wzmożone odbijanie czy wzdęcie. Stąd tak ważne jest przyjmowanie na początku terapii bardzo niskich dawek i obserwowanie indywidualnych reakcji organizmu. Wszelki nadmiar jest zdecydowanie niewskazany.
Ostrożność i konsultacje z lekarzem zaleca się wszystkim pacjentom przyjmującym leki rozrzedzające krew typu warfaryna – nalewka czosnkowa może niebezpiecznie zwiększyć ich działanie, stwarzając poważne ryzyko krwotoków. Nalewki nie należy również stosować na 2 tygodnie przed planowanymi operacjami.
Nalewkę spożywajmy raczej popołudniu lub wieczorem, gdyż zawartość etanolu może wpływać na zdolność do koncentracji i szybkość reakcji utrudniając np. kierowanie autem. Są też osoby, które z różnych względów nie powinny wcale spożywać alkoholu – wówczas rozsądniej jest sięgnąć po ekstrakty wodne lub octowe czosnku bądź też suplementy ze sproszkowanym czosnkiem.
Dla ogromnej większości z nas nalewka z czosnku jest jednak bezpieczną i skuteczną formą prewencji powszechnych infekcji oraz chorób cywilizacyjnych, wspierającą organizm zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Szansa, że z jej pomocą unikniemy antybiotykoterapii jest wystarczająco dobro powodem, aby zakasać rękawy i zabrać się do obierania czosnku!
- Joe Ready; "Everything About Garlic Tincure: How to Make It, Use It, and Store It"; readylifestyle.com; 2021-11-26;
- Tim Newman; "What are the benefits of garlic?"; medicalnewstoday.com; 2021-11-26;
- Leyla Bayan i in.; "Garlic: a review of potential therapeutic effects"; ncbi.nlm.nih.gov; 2021-11-26;
- Biljana Bauer Petrovska i in.; "Extracts from the history and medical properties of garlic"; ncbi.nlm.nih.gov; 2021-11-26;
- Gebreselema Gebreyohannes i in.; "Medicinal values of garlic: A review"; researchgate.net; 2021-11-26;
