Oparzenia ‒ rodzaje, pierwsza pomoc i leczenie oparzeń

Oparzenia to częste kontuzje, które u większości ludzi odchodzą w zapomnienie po kilku lub kilkunastu dniach. Niestety, nie tylko pozostają po nich czasem szpecące ślady, ale w poważniejszych przypadkach bywają źródłem infekcji, a nawet zagrożenia dla życia. Naucz się jak rozróżniać oparzenia i jak udzielać pierwszej pomocy!

Według Światowej Organizacji Zdrowia, rocznie aż 11 milionów ludzi na całym świecie zgłasza się do lekarza z oparzeniami – aż 300 tysięcy z nich umiera z powodu powikłań. Czym można się oparzyć? Nie tylko żywym ogniem, ale także rozgrzanym żelazem, węglem, wrzątkiem czy olejem. Oparzenia wywoływane są również przez słońce i inne typy promieniowania, a także przez związki chemiczne oraz elektryczność. W każdym z tych przypadków istotą problemu jest zniszczenie tkanki skóry przebiegające z charakterystycznym uczuciem palenia i zaczerwienienia, a często i dotkliwym bólem. Rodzaje i zakres oparzeń mogą być jednak bardzo różne, a pierwszą pomoc i ewentualne leczenie trzeba uzależnić właśnie od powagi sytuacji.

Cztery rodzaje oparzeń

Dla łatwiejszego doboru leczenia do sytuacji w medycynie przyjęto cztery stopnie oparzeń, które identyfikuje się na podstawie wielkości wyglądu zmian:

• Oparzenia pierwszego stopnia to powierzchniowe uszkodzenia naskórka przebiegające z jego zaczerwienieniem. Towarzyszy im zwykle łagodny obrzęk oraz piekący ból, ale po kilka dniach ustępują samoistnie, nie pozostawiając po sobie śladów. Do tej kategorii zalicza się m.in. oparzenia słoneczne.
• Oparzenia drugiego stopnia to poważniejsze kontuzje, których wyróżniającą cechą są pęcherze wypełnione płynem surowiczym (pod żadnym pozorem nie należy ich przebijać!). I one goją się zwykle samodzielnie w okresie do 14 dni, ale mogą pozostawiać po sobie blizny. Tą kategorię dzieli się dodatkowo na oparzenia powierzchowne i głębokie (IIa i IIb).
• Oparzenia trzeciego stopnia to już uszkodzenie tkanki na całej jej grubości. Skóra raczej niż czerwona bywa wówczas pokryta białymi lub żółtawymi strupami, gdyż dochodzi w niej do częściowej martwicy. Uszkodzeniu ulegają często i nerwy, więc paradoksalnie poszkodowany może nie odczuwać żadnego bólu. Takie oparzenia zawsze zostawiają blizny, a ich leczenie może wymagać przeszczepu skóry.
• Oparzenia czwartego stopnia to już katastrofalne zmiany sięgające nierzadko mięśni, ścięgien i kości. Ich najbardziej charakterystycznym symptomem jest zwęglenie tkanki. Proces martwiczy może objąć mięśnie, a nawet kości, zaś konsekwencje są odczuwalne do końca życia. Zniszczona tkanka nie jest w stanie się już sama zregenerować!

Ponadto rozróżnia się także poważne oparzenia, które klasyfikowane w zależności od rozpiętości: osób starszych, jeśli dotykają więcej niż 10% całego obszaru skóry; u dorosłych powyżej 20%, zaś u dzieci powyżej 30%.

Należy dodać, że skóra małych dzieci jest znacznie wrażliwsza niż dorosłych i oparzenia u nich są zawsze dotkliwsze. Stąd niemowlę oparzyć można choćby zbyt wysoką temperaturą wody do kąpieli! Maluchy, niestety, bardziej też podatne są na wypadki z wrzątkiem czy prądem elektrycznym i to w warunkach domowych – stąd apeluje się do rodziców o daleko idącą ostrożność i wyobraźnię!

Potencjalne komplikacje oparzeń

Poważne oparzenia są nie tylko bolesne, ale mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami dla ogólnego zdrowia. Oprócz wspomnianych blizn, często dość szpecących, nieprawidłowa pielęgnacja oparzenia może prowadzić do posocznicy lub tężca, a więc bakteryjnych infekcji spowodowanych wniknięciem drobnoustrojów chorobotwórczych przez uszkodzoną tkankę. Obie wymagają leczenia antybiotycznego, gdyż są groźne dla życia!

Inne potencjalne komplikacje obejmują hipowolemię, czyli zmniejszenie płynu w łożysku naczyń mogące prowadzić do wstrząsu; hipotermię, czyli drastyczne obniżenie temperatury ciała grożące zatrzymaniem czynności życiowych, bądź też zaburzenia oddychania związane z kontaktem z dymem lub gorącym powietrzem. Wreszcie, w długiej perspektywie, głębokie oparzenia dotykające ścięgien lub mięśni mogą skutkować poważnymi problemami z aparatem ruchowym.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach

Najprostszym i zdecydowanie najskuteczniejszym sposobem na natychmiastowe ratowanie oparzonej skóry jest schładzanie jej, bądź to za pomocą chłodnej (nie lodowatej) wody, bądź też tkaniny w niej namoczonej. I ciecz i ewentualny okład powinny być jednak idealnie czyste! W aptekach bez recepty można również zakupić bardzo efektywne chłodzące spraye.

Z poszkodowanej powierzchni skóry należy zdjąć ubrania i inne ozdoby, zaś po schłodzeniu całość przykryć jałowym opatrunkiem. Przy bardzo silnym bólu można sięgnąć po paracetamol lub aspirynę.

W poważniejszych przypadkach, czekając na przybycie karetki należy upewnić się, że poszkodowana osoba oddycha, a w przeciwnym przypadku rozpocząć resuscytację. W miarę możliwości z dotkniętych poparzeniem obszarów trzeba usunąć biżuterię, paski i inne drażniące elementy. Jeśli poparzone są dłonie lub stopy, bardzo ważna jest szybka separacja poszczególnych palców i otoczenie ich bandażem lub gazą. Poparzoną skórę warto przykryć czystą mokrą tkaniną, ale jeśli kontuzja dotyczy większego obszaru ciała nie należy zanurzać go w wodzie ze względu na ryzyko hipotermii! Zamiast tego warto zranioną kończynę unieść wyżej, optymalnie ponad poziom serca. Pamiętajmy też, że poważne oparzenia mogą spowodować u człowieka szok obejmujący problemy z oddychaniem czy omdlenia!

Uwaga!
Poważnie poparzonej osobie nie należy podawać nic do jedzenia, zaś ranę należy chronić przed ekspozycją na kaszel, kichanie czy nawet bliski oddech.

Naturalne metody leczenia oparzeń

Za kluczowe elementy zachowawczego leczenia oparzeń (bez interwencji chirurgicznych) uważa się ochronę przed infekcją za pomocą opatrunku, dezynfekcji i ewentualnie środków o działaniu antybiotycznym, jak również pojenie poszkodowanego zwiększoną ilością płynów, optymalnie elektrolitów. Z badania naukowego opublikowanego w 2020 r. przez zespół pod kierownictwem M. Jeschke wynika również, że podawanie dorosłym wysokich dawek witaminy C po oparzeniu wyraźnie ogranicza obrzęk i utratę płynów, jak również proces utleniania tłuszczy.

Jeśli chodzi o domową pielęgnację uszkodzonej wysoką temperaturą tkanki, to po początkowym schłodzeniu na oparzenie warto aplikować 100% żel z aloesu, bądź to w postaci gotowego preparatu, bądź soku pozyskanego z rośliny. Liczne badania naukowe potwierdzają, że ów sukulent wywiera bardzo korzystny wpływ na gojenie się oparzeń pierwszego i drugiego stopnia (Maenthaisong i in., 2007). Naturalnie, przy aplikacji należy ściśle dbać o sterylność!

Dalszym łatwo dostępnym i obiecującym panaceum na oparzenia jest aktywny biologicznie miód, który stosowany był od czasów starożytności. Z eksperymentów rumuńskich wynika na przykład jednoznacznie, że miód aplikowany na uszkodzoną tkankę skutecznie zapobiega rozwojowi infekcji, wspierając jednocześnie procesy gojące oraz odżywiając tkankę dostarczając jej w procesie osmozy łatwe do wykorzystania węglowodany.

Wszystkie oparzenia należy ponadto bezwzględnie chronić przed działaniem promieni słonecznych. W świetle oficjalnych zaleceń brytyjskiej służby zdrowia, coraz częściej zalecanych i innych krajach świata, warto też powierzchniowo przykrywać oparzenia czystą folią spożywczą, raczej niż obwiązywać je bandażem! Choć pozornie mało przyjazna, folia chroni bowiem tkankę przed utratą wilgoci, skutecznie zapobiega zakażeniu, a ponadto ochrania uszkodzone końcówki nerwów, ograniczając dolegliwości bólowe.

Uwaga! Polecane w niektórych źródła domowe środki na oparzenia, takie jak masło, cytryna, cebule, pasta do zębów, lód czy woda utleniona są wysoce niewskazane, bowiem grożą dalszym uszkodzeniem tkanki!

Kiedy należy udać się z oparzeniem do lekarza?

Choć w ogromnej większości przypadków z oparzeniami radzimy sobie w domu, tak samo jak ze stłuczeniami czy ranami ciętymi, zdarzają się wypadki, gdy trzeba natychmiastowo udać się do pomoc medyczną. Należą do nich takie okoliczności jak:

• odczuwalnie głębokie oparzenia;
• objaw suchej i sztywnej skóry;
• symptomy zwęglenia, a także białe, brązowe lub czarne plamy na ranie;
• oparzenia większe niż 8 cm w średnicy;
• poszkodowany jest młodszy niż 5 lat lub starszy niż 60 lat;
• oparzona osoba jest chora na serce, wątrobę, płuca lub cukrzycę lub jest w ciąży
• jakiś czas po oparzeniu poszkodowany zacznie kaszleć lub narzekać na trudności w oddychaniu;
• oparzenia zlokalizowane na dłoniach, stopach, twarzy, pośladkach, w okolicach pachwin lub na głównych stawach.

Jeśli oparzenie leczyliśmy najpierw w domu jako mniej poważne, konsultacja lekarska może być wymagana, w przypadku gdy ból, obrzęk i zaczerwienienie stale się powiększają, a temperatura ciała się podwyższa. W ogromnej większości przypadków interwencja obejmuje oczyszczenia oparzenia, podanie antybiotyku i założenie opatrunku. Profesjonalna pomoc w tym zakresie jest nieoceniona, skracając rekonwalescencję, a także minimalizując ewentualne blizny!