Osteoporoza – objawy, przyczyny i leczenie osteoporozy

Osteoporoza jest coraz większym społecznym problemem, co paradoksalnie jest wynikiem naszego współczesnego dobrobytu. W miarę jak zwiększa się bowiem średnia długość życia i rośnie liczba seniorów na świecie, skutki uboczne zaawansowanego wieku stają się coraz bardziej ewidentne. A kości osłabiają się wraz z każdą dekadą od ukończenia 30 roku życia! Czy z osteoporozą trzeba się więc pogodzić? Czy można jej jakoś zapobiegać? Co robić, gdy jest już za późno na prewencję?

Z danych Międzynarodowej Fundacji Osteoporozy (IOF) wynika, że w 2005 r. aż 200 milionów kobiet na świecie cierpiało z powodu znaczącego obniżenia masy kości. Bo tak też definiuje się ten problem: osteoporoza według Światowej Organizacji Zdrowia to układowa choroba szkieletu, która objawia się zaburzoną budową tkanki kostnej i prowadzi do zwiększonej łamliwości kości.

Z uśrednionych międzynarodowych szacunków jedna na trzy kobiety i jeden na pięciu mężczyzn w wieku powyżej 50 lat doświadczą prędzej czy później złamania spowodowanego osteoporozą. Płeć piękna jest, niestety, nie tylko bardziej predysponowana do rzeszotowienia kości, ale zmiany pojawiają się u niej średnio 10 lat wcześniej niż u mężczyzn! Tymczasem z powodu samych tylko zmian demograficznych liczba przypadków osteoporozy na świecie ulegnie zdaniem naukowców z IOF podwojeniu do roku 2040!

Objawy osteoporozy

O zaawansowanej osteoporozie najczęściej dowiadujemy się, gdy jest już za późno. Choroba rozwija się bowiem przez długi czas, nie dając żadnych objawów, a pierwszym jej symptomem może być właśnie złamanie. Wczesne zmiany, określane jako osteopenia, czyli częściowe osłabienie struktury kości, można wykryć w prostym, nieinwazyjnym badaniu zwanym densytometrią, które za pomocą niskich dawek promieni X pozwala zmierzyć mineralną gęstość tkanki kostnej w danej części ciała (najczęściej kości udowej, odcinka lędźwiowego kręgosłupa, kości przedramienia). Aby się jemu poddać trzeba mieć jednak powody do podejrzeń, bądź wziąć udział w profilaktycznych badaniach przesiewowych.

Osteoporoza może jednak w bardziej zaawansowanych etapach dawać pewne sygnały, które powinny skłonić zwłaszcza kobiety po menopauzie do konsultacji lekarskiej. Należą do nich:

• cofające się dziąsła odsłaniające szyjki zębowe
• obniżona siła uścisku dłoni;
• słabe i łamliwe paznokcie,
• utrata wzrostu wskutek stłaczania się kręgów kręgosłupa;
• bóle pleców i szyi spowodowane złamaniami naciskowymi;
• zaokrąglenie się górnej części pleców.

Wspomagające badania, które pomagają sprecyzować zakres osteoporozy to również ultrasonografia oraz tomografia komputerowa.

Przyczyny rozwoju osteoporozy

Istnieje dość powszechne mniemanie, że osteoporoza jest problem babć i w ogromnej większości nie jest ono dalekie od prawdy. Najczęściej chorują bowiem kobiety po zakończeniu menopauzy, u których spadek poziomu estrogenu powoduje zaburzenia procesów zachodzących w tkance kostnej – resorpcja, czyli samoczynne niszczenie, zaczyna dominować nad tworzeniem się nowych struktur. Nie tylko jednak przekwitanie wiąże się z niebezpiecznym obniżeniem poziomu estrogenu. Ryzyku podlegają także kobiety po operacji usunięcia jajników, pijące regularnie alkohol, palące, z rodzinną skłonnością do osteoporozy, o siedzącym trybie życia, a także przyjmujące leki obniżające poziom hormonów. Znaczącą predyspozycją jest także rasa kaukaska oraz azjatycka oraz niedowaga, zwłaszcza przebiegająca z zahamowaniem cyklów miesiączkowych, np. przy anoreksji.

Czy mężczyźni są więc wolni od zagrożenia? Niestety, nie. Również u panów zaburzenia hormonalne, zwłaszcza niski poziom testosteronu przekładają się na przedwczesne rzeszotowienie kości. Poza tym, niezależnie od płci, ryzyko osteoporozy rośnie wraz z wiekiem, przyjmowaniem w długim okresie glikokortykosteroidów bądź leków na tarczycę, jak również takimi schorzeniami jak niewydolność nerek, zaburzenia wchłaniania, białaczka, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, choroby tarczycy oraz reumatoidalne zapalenie stawów. Także długie pozostawanie w pozycji leżącej, z takich czy innych powodów zdrowotnych, jest dużym obciążeniem.

Czy osteoporoza jest niebezpieczna?

W porównaniu z typowymi medycznymi „straszakami” współczesnego społeczeństwa, takimi jak nowotwory, zawały serca czy cukrzyca, osteoporoza nie wydaje się większości z nas zagrażającym życiu schorzeniem. A jednak, już same złamania, które najczęściej dotyczą kości nadgarstka, przedramienia, biodra lub kręgosłupa pociągają za sobą ogromne konsekwencje.

Rocznie w Europie obserwuje się obecnie 1.7 miliona przypadków złamań kości biodrowej, przypadłości bezsprzecznie związanej z osteoporozą. W skali globalnej ta liczba wynosi nawet 8.9 miliona, co oznacza, że co 3 sekundy gdzieś na świecie dochodzi do złamania spowodowanego osłabieniem struktury kości!

Z danych opublikowanych w Amerykańskim Dzienniku Ginekologii i Położnictwa (AJOG) wynika tymczasem, że aż 1 na 5 osób, które złamią biodro, umiera w ciągu roku od kontuzji, podczas gdy 30% wymaga po wyjściu ze szpitala stałej opieki. Równie groźne są załamania kręgów, które wiążą się z bezpośrednim ryzykiem śmierci, niepełnosprawności, deformacji czy chronicznych bólów. Niektóre rodzaje złamań skutkują ponadto chorobami płuc, zaburzeniami apetytu, chronicznymi zaparciami, a sam ból często przekłada się na społeczną izolację, depresję, poczucie frustracji, itd. W samych tylko Stanach Zjednoczonych koszty służby zdrowia związane z osteoporozą szacuje się na 17 miliardów dolarów rocznie (National Osteoporosis Foundation, 2003).

Prewencja najważniejsza – jak dbać o kości

Powiedzenie, że lepiej jest przeciwdziałać niż leczyć nie może być trafne niż w przypadku osteoporozy. I choć nie wszystkie czynniki ryzyka jesteśmy w stanie ograniczyć, a postępujący wiek zawsze będzie wrogiem naszych kości, każdy człowiek, a zwłaszcza kobieta, możne zrobić bardzo dużo, aby zapobiec bądź opóźnić proces rzeszotowienia kości. Co ciekawe, najlepiej prewencję jest rozpocząć w okresie dzieciństwa! Duża ilość aktywności fizycznej pozwala bowiem młodemu organizmowi osiągnąć szczytową masę kości, której, mówiąc kolokwialnie, starczy po prostu na dłużej.

U dorosłych kobiet profilaktyka również powinna rozpocząć się jak najwcześniej, idealnie na długo przed menopauzą. Ogólne zalecenia nie różnią się przy tym zasadniczo od tzw. zdrowego stylu życia – należy unikać używek i racjonalnie się odżywiać. Jeśli chodzi o dietę, to kluczowe jest utrzymanie w jadłospisie wysokiego poziomu wapnia (1200 mg w przypadku kobiet powyżej 50 roku życia) i białka (0.4 g dziennie na kilogram wagi ciała). Poza tym dla absorpcji wapnia istotny jest poziom witaminy D, której dostarcza nam co prawda słońce, ale suplementacja w okresie jesienno–zimowym jest więcej niż wskazana (1000 IU dziennie). W przypadku osteoporozy ważne jest także zachowanie zdrowej masy ciała, przy czym nadwaga nie jest tutaj tak groźna jak niedowaga (BMI <19).

Bardzo ważne jest również uprawianie sportów, zwłaszcza z obciążeniem. Trening siłowy sprawia bowiem, że mięśnie uciskają na kości, stymulując ich regenerację. Kobietom w wieku menopauzalnym poleca się więc szczególnie ćwiczenia z hantlami oraz na przyrządach, jak również pływanie oraz ćwiczenia z elastyczną taśmą.

Leczenie osteoporozy

Osteoporozy nie można wyleczyć całkowicie. Pacjentom podaje się natomiast leki, które ograniczają proces resorpcji kości i stymulują formację nowej tkanki. Należą do nich m.in. bisfosfoniany, kalcytonina, specjalne przeciwciała, a także syntetyczny parathormon oraz duże dawki witaminy D. Skuteczność tych preparatów jest mieszana, stąd często kombinuje się kilka leków razem. Hormonalna terapia zastępcza jako terapia osteoporozy zalecana jest współcześnie jedynie kobietom poniżej 60 roku życia.

Przy złamaniach konieczne bywa również leczenie operacyjne mające na celu odbudowę i wzmocnienie kości. Jak się łatwo domyśleć, w podeszłym wieku wiąże się ono ze znaczącym ryzykiem komplikacji okołooperacyjnych, ale bywa dla wielu pacjentów jedyną szansą na przeżycie. Niestety, tylko 30% osób operowanych po złamaniu kości biodrowej wraca do pełni sił!

W przypadku starszych osób o zdiagnozowanej osteoporozie kluczową sprawą jest również aktywne zapobieganie kontuzjom, które grożą złamaniami. Szacuje się, że co trzecia osoba w wieku powyżej 65 lat przynajmniej raz rocznie doznaje upadku, zaś kobiety, które raz doznały złamania w obrębie kręgosłupa, mają nawet cztery razy większe ryzyko ponownego urazu! Stąd lekarze podkreślają jak istotne jest dostosowanie domów seniorów do ich możliwości fizycznych – od pozbycia się śliskich powierzchni po instalację uchwytów i lepszego oświetlenia. Od powikłań osteoporozy chronią także takie trywialne czynniki jak odpowiednio silne okulary, wygodne, stabilne obuwie czy dobrze dobrane leki, które nie powodują skutków ubocznych w postaci zawrotów głowy. Jednym słowem, mając słabe kości, trzeba myśleć z wyprzedzeniem!