Penicylina antybiotyk – właściwości, działanie i zastosowanie penicyliny
Gdy mowa o bezpiecznych, naturalnych antybiotykach, do głowy przychodzą nam zwykle czosnek lub tajemnicze zioła o właściwościach antybakteryjnych. Tymczasem najskuteczniejszym, a jednocześnie najbezpieczniejszym antybiotykiem naturalnym jest penicylina – substancja, której odkrycie zrewolucjonizowało medycynę oraz oszczędziło wiele ludzkich istnień.
Odkrycie penicyliny – przypadek czy zwyczajna kolej rzeczy?
Penicylina, substancja, która wiele chorób śmiertelnych zdegradowała do uleczalnych stanów zakaźnych, została odkryta w 1928 roku przez szkockiego bakteriologia Alexandra Fleminga. Niespełna 20 lat później, Fleming wraz z Ernstem Chainem oraz Howardem Florey’em otrzymali Nagrodę Nobla za jej wynalezienie. Fleming zwykł jednak z pokorą podkreślać, że to nie on wyposażył medycynę w tak silne narzędzie walki z chorobami, a natura. – „To natura wyprodukowała penicylinę, ja ją tylko odkryłem” – mawiał naukowiec. Do odkrycia penicyliny w rzeczy samej doszło bowiem przypadkiem, kiedy Fleming dostrzegł, że jedna z kolonii bakterii hodowanych w jego laboratorium została zniszczona przez pleśń. W wyniku dalszych prac i po uzyskaniu odpowiednich nakładów finansowych, trzech badaczy wyizolowało odkrytą w ten sposób penicylinę i zajęło się jej produkcją na szerszą skalę. Niedługo potem, penicyliną zainteresowali się Amerykanie, którzy udoskonalili metodę ekstrakcji leku, a zaraz po nich Brytyjczycy opatentowali jego wersję półsyntetyczną.
Pierwsze próby leczenia penicyliną, a także jej udoskonalanie były nierozerwalnie związane z okresem wojennym. Penicylinę wykorzystywano wówczas w szpitalach polowych jako substancję antyseptyczną oraz lek przy ciężkich ranach i złamaniach. Eksperymenty te dały podstawy współczesnej antybiotykoterapii. Dziś rodzajów i grup antybiotyków mamy znacznie więcej. To wynik uodparniania się bakterii na działanie substancji czynnej zawartej w penicylinie. Niemniej, penicyliny stanowią obecnie jedne z najbezpieczniejszych grup antybiotyków. Są również najlepiej tolerowane. Nie dotyczy to jednak osób uczulonych na penicylinę i jej pochodne.


Jak działa penicylina?
Penicyliny są nie tylko najstarszą, ale i jedną z największych grup antybiotyków. Mają właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Zaliczamy do nich penicyliny naturalne, półsyntetyczne oraz penicyliny skojarzone z inhibitorami β-laktamaz,
które różnią się od siebie przede wszystkim zakresem działania i spektrum zakażeń bakteryjnych, wobec których wykazują aktywność. Zasadniczo skuteczność penicylin polega na hamowaniu procesu tworzenia się ścian komórkowych bakterii. Penicylina blokuje działanie transpeptydaz – enzymów bakteryjnych, które uczestniczą w ostatnim etapie ich budowania. Komórka bakterii zostaje więc pozbawiona czynnika syntezującego ścianę komórkową, a ta zwiększa swoją przepuszczalność. W rezultacie bakteria ginie, ponieważ nie posiada wystarczającej ochrony przed czynnikami zewnętrznymi.
Penicyliny naturalne: są naturalnymi produktami pleśni, skutecznymi wobec dość wąskiej grupy bakterii. Niszczą głównie bakterie Gram-dodatnie, takie jak paciorkowce, gronkowce i pneumokoki, a także niektóre bakterie Gram-ujemne. Stosuje się je m.in. w leczeniu anginy, zapalenia płuc, zatok czy migdałków, a także w przypadku powikłań po zabiegach chirurgicznych i w terapii chorób wenerycznych oraz zakażeń poporodowych. Należą do nich penicylina prokainowa, benzylopenicylina, penicylina benzatynowa oraz fenoksymetylopenicylina. Penicyliny naturalne są zdecydowanie najbezpieczniejsze i najmniej inwazyjne w tej grupie leków.
Penicyliny półsyntetyczne: dzielą się na te o wąskim oraz szerokim zakresie działania. Pierwsze z nich to przede wszystkim penicyliny izoksazolowe, np. oksacylina, kloksacylina czy flukloksacylina. Są skuteczne przy zakażeniach gronkowcami opornymi na działanie penicylin naturalnych. Nie wykazują wszak żadnej skuteczności wobec bakterii Gram-ujemnych.
Penicyliny o szerokim zakresie działania są szczególnie cenne z perspektywy medycyny, gdyż leczą trudne i ciężkie zakażenia, np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ostre zapalenie oskrzeli, niszczą enterokoki, pneumokoki, a także bakterie wywołujące boreliozę. Należą do nich aminopenicyliny, karboksypenicyliny, ureidopenicyliny oraz amidynopenicyliny. Ta grupa penicylin obarczona jest też największym ryzykiem pod kątem reakcji alergicznych.
Penicyliny skojarzone z inhibitorami β-laktamaz: penicyliny stosowane z inhibitorem β-laktamaz charakteryzują się największą skutecznością.


Skutki uboczne stosowania penicyliny
W praktyce alergia na penicylinę występuje rzadziej niż się powszechnie uważa. Po jej zażyciu może pojawić się pokrzywka, wysypka czy rumień, jednak mogą to być jedynie objawy ustępującej pod wpływem leczenia choroby. Tymczasem pacjenci błędnie przypisują je rzekomej alergii na penicylinę. Z tego względu antybiotykoterapię warto poprzedzić odpowiednimi testami pod kątem alergii.
Ryzyko wystąpienia alergii na penicylinę powinno być zbadane przede wszystkim ze względu na możliwe poważne skutki uboczne. Po zażyciu leków penicylinowych, poza wspomnianymi objawami skórnymi, mogą pojawić się bóle stawów czy gorączka, a nawet wystąpić może zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.
(Nie)zastąpiona penicylina Choć od ubiegłego wieku rynek antybiotyków rozrósł się, penicylina pozostaje jednym z najistotniejszych narzędzi antybiotykoterapii. Jej pierwszorzędność wynika ze stosunkowo niskiej toksyczności, a jednocześnie silnych właściwościach bakteriobójczych. Ponadto penicylina skutecznie przenika do narządów oraz tkanek i łatwo wydala się z organizmu. |
Penicylina– pionierski antybiotyk – został odkryty w latach 20. ubiegłego wieku. Grupa naukowców wyizolowała ją z pleśni Penicillium (pędzlaka). Pierwsze antybiotyki penicylinowe były naturalne, później opatentowano penicylinę półsyntetyczną o rozszerzonym działaniu. Penicylina jest jednym z najbezpieczniejszych leków bakteriobójczych i jednym z najistotniejszych narzędzi współczesnej antybiotykoterapii.
To ważne!
|
- „Penicylina – pleśń, która ratuje życie”, J. Ubysz. E. Tobiasz, w: „Analit” 2 (2016), str. 152-154;
- „Wydarzenia, które zmieniły losy świata”, R. Castleden, wyd. Bellona, Warszawa 2008;
- „Penicillin: from discovery to product”, R. Sykes, w: “Bulletin of the World Health Organization, 2001 79 (8);






