Ostronos atlantycki (Isurus oxyrinchus)

Biologia

Ostronos atlantycki jest jednym z najbardziej niezwykłych i spektakularnych rekinów. Należy do najbardziej aktywnych i najszybszych morskich drapieżników, pokonując tysiące kilometrów otwartego morza w poszukiwaniu ofiar, którymi są przede wszystkim pelagiczne ryby i głowonogi. Ostronos atlantycki jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (status EN na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Przyczyną tego stanu rzeczy jest bezlitosna eksploatacja przez człowieka – ostronos atlantycki jest poławiany przede wszystkim jako przyłów podczas połowów tuńczyka, ale ze względu na swoje wyśmienite mięso odłowione rekiny trafiają do międzynarodowego handlu. Dodatkowo, podobnie jak wszystkie inne rekiny, jest poławiany (legalnie lub nie, często poza jakąkolwiek kontrolą) w celu pozyskania płetw, z których wyrabia się popularną w Chinach zupę. We wszystkich oceanach poza południowym Pacyfikiem populacja ostronosa atlantyckiego spadła drastycznie w ciągu ostatniego półwiecza; najbardziej dramatyczny spadek miał miejsce w Morzu Śródziemnym, gdzie liczebność tego gatunku spadła o 99% w ciągu ostatnich 100 lat. Najwięcej ostronosów atlantyckich na północnym Atlantyku poławia flota hiszpańska; pomimo apeli naukowców, a także wielu państw afrykańskich (których zasoby ryb są uszczuplane przez europejskie floty rybackie), w 2019 roku nie udało się doprowadzić do całkowitego zakazu połowów ostronosa atlantyckiego na północnym Atlantyku. Ostronos atlantycki w dalszym ciągu może więc być poławiany jako przyłów, choć żywe osobniki powinno się wypuszczać na wolność (nie ma ich wiele – ze względu na wysokie zapotrzebowane na tlen, rekiny te giną w sieciach prawie natychmiast). Z powodu bardzo długiego życia i niskiej rozrodczości tego rekina, nawet przy całkowitym zaprzestaniu poławiania tego gatunku odbudowa jego populacji zajmie wiele lat.

Budowa zewnętrzna

Ostronos atlantycki to duży rekin o niezwykle opływowym kształcie – nazywa się go “żywą torpedą”. Jego pysk jest ostro zakończony, a płetwy piersiowe długie i wąskie (choć znacznie krótsze niż u spokrewnionego ostronosa długopłetwego). Wzdłuż boków na ogonie widoczne wydatne boczne kile. Przednia płetwa grzbietowa wydatna, trójkątna, typowo “rekinia”; tylna płetwa grzbietowa, płetwy brzuszne i płetwa odbytowa są praktycznie w zaniku, będąc bardzo niewielkie. Płetwa ogonowa ostronosa atlantyckiego duża i silna. Zęby ostronosa atlantyckiego są duże, wąskie i zaostrzone, pozbawione piłkowania. Maksymalne rozmiary osiągane przez ostronosa atlantyckiego to prawie 4,5 metra przy wadze ponad 500 kilogramów; większość dorosłych osobników jest znacznie mniejsza, mierząc sobie przeciętnie 270 centymetrów. Ciało ostronosa atlantyckiego jest z wierzchu ciemnobłękitne, a od spodu czystobiałe. Lokalnie (np. wokół Azorów) ostronosy atlantyckie mogą być znacznie ciemniejsze.

Występowanie

Ostronos atlantycki występuje we wszystkich oceanach, zazwyczaj w strefie otwartego morza, przede wszystkim w wodach, których temperatura nie spada poniżej 16 stopni Celsjusza. Bliżej lądu można go spotkać tylko tam, gdzie szelf kontynentalny jest bardzo wąski, więc głębokie wody leżą blisko brzegu (np. wokół wybrzeży RPA).

Tryb życia

Ostronos atlantycki jest rekinem pelagicznym, niezmordowanie przemierzającym wody otwartego oceanu. W pościgu za ofiarą lub uciekając, może rozwinąć prędkość ponad 60 kilometrów na godzinę! Potrafi również wyskakiwać wysoko nad wodę, co czyni go pożądanym obiektem sportowych połowów wędkarskich. Badania telemetryczne pokazują jednak, że przez większość czasu ostronosy atlantyckie płyną stosunkowo wolno – 1-2 kilometry na godzinę, od czasu do czasu przyspieszając do 4-5 kilometrów na godzinę. Ostronos atlantycki zachowuje zdolność do błyskawicznego przyspieszenia i aktywnego polowania nawet w chłodnej wodzie; jako jedna z nielicznych ryb jest zwierzęciem praktycznie stałocieplnym, utrzymującym w mięśniach, mózgu, oczach i wnętrzu ciała temperaturę od 1 do 10 stopni Celsjusza wyższą niż otaczająca woda. Dzięki temu ostronos atlantycki może zachować zdolność do błyskawicznego reagowania i przemieszczania się nawet w wodzie o temperaturze chłodniejszej niż optymalna. Pomimo to, ostronos atlantycki jest ciepłolubny – wraz ze zmianą pór roku, zwierzęta ze skrajów zasięgu wędrują na północ lub południe wraz z masami cieplejszej wody oceanicznej. Ze względu na swoje występowanie przede wszystkim na otwartym morzu, i żywienie się przede wszystkim rybami, ataki ostronosa atlantyckiego na pływaków i nurków praktycznie się nie zdarzają. Niepokojone przez nurków ostronosy atlantyckie potrafią jednak błyskawicznie “zaszarżować” na człowieka, wykonują też agresywne “pokazy”, kłapiąc szczęką. Duże osobniki mogą być potencjalnie bardzo niebezpieczne, więc nurkom zaleca się traktowanie tego gatunku z najwyższą ostrożnością i szacunkiem.

Pokarm

Ostronos atlantycki żywi się mniejszymi od siebie organizmami pelagicznymi: przede wszystkim najróżniejszymi rybami, a także kałamarnicami. Poluje także na mniejsze od siebie, inne rekiny; miejscami, np. u wybrzeży RPA, to właśnie rekiny są jego podstawowym pokarmem. W przeciwieństwie do spokrewnionego żarłacza białego, ostronosy atlantyckie nie polują na foki oraz uchatki, nie zjadają również padliny (np. mięsa martwych wielorybów). Wyrośnięte ostronosy atlantyckie mogą polować na małe walenie (morświny, delfiny).

Rozmnażanie

Ostronosy atlantyckie dojrzewają dopiero w wieku kilkunastu lat (zazwyczaj w przedziale 18-21 lat), a najstarsze zbadane osobniki osiągnęły wiek 32 lat. Dojrzałe samice ostronosów atlantyckich rodzą młode tylko raz na trzy lata, przy ciąży trwającej prawie półtora roku (15-18 miesięcy). Z tego powodu czas trwania jednego pokolenia u tego rekina to około 25 lat, czyli mniej więcej tyle, co u ludzi! Właśnie z tego powodu jego populacja bardzo powoli odtwarza się po nadmiernych połowach. Ostronosy atlantyckie rodzą żywe młode w liczbie od 4 do 25 (zazwyczaj między 10 a 18 młodych w jednym miocie). Embriony wewnątrz ciała samicy są oofagiczne – po wykluciu się z jaj wewnątrz ciała samicy i zużyciu zapasów żółtka, zaczynają zjadać pozostałe, nierozwinięte jeszcze jaja.