Drapieżne (Carnivora) – rząd ssaków łożyskowych z podgromady ssaków żyworodnych (Theria).
Występowanie
Ssaki drapieżne występują na wszystkich kontynentach, zajmują różnorodne środowiska, od rejonów arktycznych (wilki, pieśce, niedźwiedzie polarne) po pustynie (fenki); zamieszkują też wody mórz i oceanów (płetwonogie) i wody słodkie (wydry).
Cechy charakterystyczne drapieżnych:
- umięśnione ciało o mocnym szkielecie doskonale przystosowane do biegu, skoków i podkradania się do zdobyczy;
- palcochodne (np. psowate, kotowate) lub stopochodne (np. niedźwiedziowate
- dobrze rozwinięte kości łokciowa i strzałkowa – przystosowanie do pościgu za zdobyczą;
- kość łokciowa połączona częściowo z kością promieniową – zwiększenie wytrzymałości kończyny przedniej, zapobieganie rotacji podczas biegu (u psowatych);
- zredukowany obojczyk – zwiększenie ruchliwości pasa barkowego – wydłużenie kroku, większa prędkość;
- redukcja kości nadgarstka;
- obecność ostrych pazurów na palcach, możliwość wysuwania i chowania pazurów u kotowatych (z wyjątkiem gepardów) i niektórych łaszowatych (cywety, żenety); u płetwonogich pazury są niewyraźne lub zredukowane;
- dobrze rozwinięta czaszka z wielką mózgoczaszką i wydatnymi łukami jarzmowymi;
- żuchwa połączona z czaszką stawem zawiasowym – porusza się tylko w jednej płaszczyźnie;
- bardzo silne mięśnie żwacze;
- uzębienie zwykle pełne, kły powiększone, występują łamacze – duże i specjalnie ukształtowane ostatnie górne przedtrzonowce i pierwsze dolne trzonowce, służące do odrywania mięsa od zdobyczy;
- u ssaków płetwonogich unifikacja uzębienia;
- kość prąciowa obecna u wszystkich samców, z wyjątkiem hien
- łożysko popręgowe u samic;
- brak jelita ślepego.
Ssaki drapieżne pochodzą od miacydów (Miacidae), występujących w Ameryce Płn. podczas paleocenu i eocenu ok. 65-33 mln lat temu. W środkowym eocenie, ok. 42 mln. lat temu, pojawił się podział na dwie odrębne linie ewolucyjne – ssaki kotokształtne i psokształtne. Drapieżne ssaki morskie oddzieliły się od lądowych ok. 25 mln lat temu.
Rząd drapieżnych liczy współcześnie ok. 280 gatunków, zgrupowanych w dwóch podrzędach – kotokształtnych (Feliformia) i psokształtnych (Caniformia)
Do podrzędu kotokształtnych należy ok. 120 gatunków, zgrupowanych w 7 rodzinach: nandiniowatych (Nandiniidae), linsangów (Prionodontidae), łaszowatych (Viverridae), falanrukowatych (Eupleridae), mangustowatych (Herpestidae), hienowatych (Hyaenidae) i kotowatych (Felidae).
Ssaki te charakteryzują się różnorodnym ubarwieniem, z różnymi wzorami na futrze (plamki, cętki, pręgi). Wiele gatunków kotokształtnych zamieszkuje rejony tropikalne, nieliczne występują w strefach umiarkowanych i arktycznych. Większość kotokształtnych jest palcochodna.
Podrząd psokształtnych liczy ok. 160 gatunków, zgrupowanych w 6 rodzinach – psowatych (Canidae), niedżwiedziowatych (Ursidae), pandkowatych (Ailuridae), skunksowatych (Mephitidae), łacicowatych (Mustelidae) i szopowatych (Procyonidae) oraz 1 nadrodzinie – płetwonogich (Pinnipedia), obejmującej 3 rodziny drapieżnych ssaków wodnych – morsowate (Odobenidae), uchatkowate (Otariidae) i fokowate (Phocidae).
Większość psokształtnych posiada jednolite ubarwienie, wiele gatunków występuje w strefie umiarkowanej i subarktycznej, występują także gatunki tropikalne z rodziny łasicowatych i szopowatych. Przeważająca większość jest stopochodna, z wyjątkiem psowatych i niektórych gatunków z rodziny łasicowatych.
Nadrodzina płetwonogich (Pinnipedia) obejmuje ssaki żyjące we wszystkich morzach i na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem wnętrza Antarktydy. Cechą charakterystyczną tych ssaków jest opływowy kształt ciała oraz kończyny przekształcone w płetwy.
Tryb życia
Ssaki drapieżne są jednym najbardziej zróżnicowanym rzędem ssaków, które doskonale zaadaptowały się do życia w różnorodnych siedliskach, część gatunków funkcjonuje w środowiskach zmienionych przez człowieka (np. lis rudy). Istnieje wielkie zróżnicowanie pod względem rozmiarów ciała, budowy i rodzaju pobieranego pokarmu. Najmniejszym gatunkiem zaliczanym do rzędu jest łasica pospolita (Mustela nivalis) ważąca do 250 g, największym drapieżnym lądowym jest niedźwiedź polarny (Ursus maritimus), którego samce osiągają wagę do 700 kg. Wśród płetwonogich największe wymiary ciała i masę osiągają samce słoni morskich (długość ciała 4-6 metrów, masa 2,4-3,7 ton).
Drapieżne odżywiają się wyłącznie mięsem upolowanych zwierząt (kotowate, psowate, niedźwiedź polarny), padliną (hieny), oraz bardzo różnorodnym pokarmem, zarówno roślinnym jak i zwierzęcym (niedźwiedzie, szopowate). Niektóre gatunki wykazują bardzo wąską specjalizację pokarmową, jak panda (Ailuropoda melanoleuca), która żywi się wyłącznie pędami bambusa. Gatunki owadożerne, jak otocjon (Otocyon megalotis) czy protel (Proteles cristatus) odżywiają się głównie owadami społecznymi, jak termity. Drapieżne wodne i morskie żywią się rybami, skorupiakami lub mięczakami, niektóre polują na ptaki morskie (np. pingwiny).
Drapieżne są zwierzętami aktywnymi głównie o zmierzchu oraz w nocy, są obdarzone dobrze rozwiniętymi zmysłami wzroku, słuchu i węchu.
Niektóre gatunki tworzą stada o złożonej strukturze socjalnej (np. wilki i likaony), duża liczba gatunków prowadzi samotniczy tryb życia.
Drapieżne posiadają zwykle liczne potomstwo, występuje wysoka śmiertelność młodych (niedostatek pokarmu na terytorium rodziców, ataki innych drapieżników). Ciąża lądowych drapieżnych trwa od 30 do 170 dni, samica wydaje na świat 1-15 młodych raz w roku, rzadko 2-3 mioty. Matka lub obydwoje rodzice opiekują się potomstwem.
U płetwonogich ciąża trwa dłużej (8-12 miesięcy), w miocie zwykle jest 1-2 młodych, które rodzą się lepiej rozwinięte niż młode drapieżnych lądowych.