Płatkonóg trójbarwny (Steganopus tricolor)

Biologia

Płatkonóg trójbarwny jest jednym z 3 współcześnie żyjących gatunków płatkonogów (pozostałe to należące do innego rodzaju płatkonóg szydłodzioby i płatkonóg płaskodzioby). Wszystkie gatunki płatkonogów dzielą ze sobą niezwykłe adaptacje: w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych gatunków z rodziny bekasowatych, które pokarm zdobywają na pograniczu wody i lądu, płatkonogi potrafią pływać na wodzie (dzięki płatkom skórnym na palcach nóg, czemu zawdzięczają swoją nazwę). Co jeszcze osobliwsze, role płciowe są u płatkonogów zupełnie odwrotne niż u przeważającej wielkości innych ptaków: to samice są bardziej kolorowe i konkurują ze sobą o samce, które wysiadują jaja i opiekują się młodymi. Płatkonóg trójbarwny, w przeciwieństwie do pozostałych płatkonogów, jest przede wszystkim ptakiem wód śródlądowych, rzadko można go spotkać na wybrzeżach morskich. Nie oznacza to, że przeszkadza mu słona woda – przeciwnie, kluczowym dla jego przetrwania siedliskiem są słone jeziora. Zabłąkane płatkonogi trójbarwne prawie co roku przelatują przez Atlantyk i pojawiają się w Wielkiej Brytanii i Irlandii; do tej pory jednak nigdy nie zaobserwowano tego gatunku w Polsce. Ze względu na dużą liczebność i wielki obszar występowania, płatkonóg trójbarwny nie jest zagrożony wyginięciem (status LC na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Potencjalnie może zagrażać mu zmniejszanie się obszaru słonych jezior powodowane działalnością człowieka oraz globalnymi zmianami klimatu (dotyczy to np. Wielkiego Jeziora Słonego w USA).

Wygląd

Płatkonóg trójbarwny jest niewielkim, szczupłym ptakiem siewkowatym (do 24 cm długości ciała i 43 cm rozpiętości skrzydeł), z długim cienkim dziobem i średniej długości, cienkimi nogami z palcami wyposażonymi w ‘płatki’, od których ptak wziął swą nazwę. Masa płatkonoga trójbarwnego ulega dużym zmianom w ciągu roku – w trakcie migracji jesiennej ptaki bardzo intensywnie żerują, prawie podwajając masę swojego ciała, osiągając maksymalną masę prawie 100 gramów. Ubarwienie płatkonoga trójbarwnego różni się w zależności od płci i pory roku. W porze lęgowej samice płatkonoga trójbarwnego mają bardzo charakterystyczne, szaro-brązowo-białe ubarwienie. Schemat ubarwienia samców jest podobny, ale znacznie skromniejszy i mniej kontrastowy. Co więcej, wierzch skrzydeł samca nie jest gładki jak u samicy, ale marmurkowo łuskowany – jest to ubarwienie maskujące, chroniące samca przed drapieżnikami w czasie, gdy wysiaduje jaja.

Występowanie

Płatkonóg trójbarwny lęgnie się na obszarze Wielkich Równin, na środkowym zachodzie Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie, na północ sięgając do Wielkiego Jeziora Niewolniczego. Dalej na wschód, wokół Wielkich Jezior staje się coraz rzadszy, a jego miejsca lęgowe są coraz bardziej rozproszone. Podczas jesiennej migracji płatkonogi trójbarwne w olbrzymich ilościach zatrzymują się na słonych jeziorach na zachodzie USA (np. Wielkie Jezioro Słone w Utah, Jezioro Mono w Kalifornii). Po utuczeniu się w tych miejscach, płatkonogi trójbarwne w nieprzerwanym locie docierają do Ameryki Południowej. Zimę spędzają ją na słonych jeziorach w Andach – od Kolumbii aż po Argentynę.

Biotop

Płatkonóg trójbarwny w okresie lęgowym (wiosna, wczesne lato) występuje na obszarach podmokłych: mokradłach, rozlewiskach, brzegach płytkich, preriowych jezior. W trakcie jesiennych i wiosennych wędrówek płatkonogi trójbarwne zatrzymują się na różnych zbiornikach wodnych: jeziorach, rozlewiskach, brzegach morskich, a nawet na otwartych oczyszczalniach ściekówflamingów.

Lęgi

Po przybyciu na siedliska lęgowe, samice płatkonogów trójbarwnych tokują, popisując się przed samcami; samice mogą też przeganiać się i walczyć między sobą o dostęp do samców. Dobrane pary wykonują krótki taniec godowy, po którym następuje kopulacja. Samica płatkonoga trójbarwnego wybiera miejsce na gniazdo, i składa 4 jaja bezpośrednio na ziemię. Samiec buduje skromne gniazdo wokół jaj, i następnie samodzielnie, bez żadnej pomocy ze strony samicy, wysiaduje jaja przez ok. 20-24 dni. W tym czasie samica aktywnie poszukuje innych samców. Jeśli lęg zostanie utracony, samica zazwyczaj powraca i ponownie kojarzy się z tym samym samcem. W momencie, w którym jest już zbyt późno na składanie jaj (połowa lata), samice opuszczają tereny lęgowe i rozpoczynają wędrówkę na południe, pozostawiając samce na miejscu. Po zakończeniu okresu inkubacji wylęgają się bardzo dobrze rozwinięte pisklęta, które już po jednym dniu opuszczają gniazdo i są w stanie same zdobywać pokarm. Samiec płatkonoga trójbarwnego nie karmi piskląt, ale towarzyszy im, chroniąc je przed zagrożeniami (np. symulując złamane skrzydło, by odwrócić uwagę zbliżającego się drapieżnika).

Pokarm

Płatkonóg trójbarwny żywi się drobnymi zwierzętami wodnymi: larwami owadów i skorupiakami planktonowymi. Podobnie jak pozostałe płatkonogi, ma bardzo specyficzny sposób żerowania: unosząc się na powierzchni wody, kręci się w kółko jak korek. Powstający w ten sposób wir wody unosi na jej powierzchnię potencjalne ofiary, które ptak chwyta swoim wydłużonym, wąskim dziobem. W okresie jesiennym i zimowym, które płatkonogi trójbarwne spędzają na słonych jeziorach, ich podstawowym pokarmem są organizmy typowe dla takich siedlisk – odporne na wysokie zasolenie skorupiaki (solowce) oraz larwy halofilnych muchówek.