Szachownice kwiaty – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Szachownice (łac. Fritillaria) należą do klasycznych roślin cebulowych, niestety, dość konsekwentnie ignorowanych w porównaniu z wszechobecnymi tulipanami, żonkilami czy liliami. Pierwsze wzmianki o unikalnych dzwonkowatych kwiatach pochodzą dopiero z XVI w. i dotyczą obszaru Iranu – stąd też bowiem wywodzi się jeden z najpopularniejszych obecnie gatunków – szachownicy cesarskiej.
Uważa się, że już w XVI w. szachownica z Bliskiego Wschodu przywędrowała do Europy – opisują ją bowiem nie tylko ówcześni botanicy angielscy i flamandzcy, ale także sam Szekspir! Dziś w ramach należącego do rodziny liliowatych rodzaju identyfikuje się ok. 140 gatunków, a geograficzna rozpiętość ich występowania obejmuje obszar od Ameryki Północnej po Afrykę i Chiny. W Europie spotyka się je w dzikiej formie od XVIII w.
Sama łacińska nazwa „fritillus” pochodzi od kratki lub kostki i odwołuje się do bardzo charakterystycznego, mozaikowego deseniu wyróżniającego gatunek szachownicy kostkowatej (F. meleagris), która występuje w stanie naturalnym nawet na terytorium Polski.
Cebule szachownicy z wyglądu są bardzo podobne do cebul lilii – oba rodzaje łączy wysoka zgodność genetyczna. Fritillaria odznacza się jednak dzwonkowatymi kwiatami, które poniekąd przypominają tulipany, ale zwieszone są zwykle w dół. W zależności od gatunku są one pojedyncze lub zebrane w baldachy. Okres kwitnienia jest dość krótki – nie przekracza on bowiem dwóch tygodni – i przypada zwykle na późną wiosnę lub początek lata. W zależności od gatunku mogą one sięgać od 30 cm wysokości do nawet ponad metra. Jako ciekawostkę, warto podać, że choć szachownice zapylane są głównie przez osy, żerują na nich również sikorki modre oraz bogatki, pomagając roznosić pyłek.
Szachownice – wymagania glebowe
W przeciwieństwie do większości roślin cebulowych, szachownice lubią przez cały okres wegetatywny pozostawać w raczej wilgotnym podłożu. Sprzyja im więc żyzna, dobrze przepuszczalna gleba, idealnie wzbogacona dobrze uleżałym, organicznym kompostem lub torfem.
Odczyn nie jest tak zasadniczy – każde podłoże od lekko kwaśnego po lekko zasadowe będzie satysfakcjonujące dla szachownic. Wybierając stanowisko warto zwrócić też uwagę na odpowiedni poziom nasłonecznienia. Fritillaria generalnie preferuje długie godziny światła dziennego, ale raczej filtrowanego niż bezpośredniego. Zbyt dużo gorącego słońca może bowiem wysuszać i podgrzewać glebę, co nie jest wskazane dla cebulek szachownicy.
Sadzenie i uprawa szachownic
Profesjonalni ogrodnicy zgadzają się, że tajemnica udanej uprawy szachownicy tkwi w racjonalnych zakupach. Wybór odpowiedniej jakości cebulek determinuje bowiem rozwój rośliny, dlatego nie warto się śpieszyć, ani liczyć na wielkie oszczędności – gorszej jakości materiał może wszak oznaczać pieniądze wyrzucone w błoto.
Przy zakupie wybieramy więc raczej większe cebule, które nie są miękkie ani wyraźnie przebarwione. Delikatny szaro-zielony nalot pleśni nie jest problemem, podobnie jak maleńkie blizny czy plamki, które powstają przy wykopywaniu i czyszczeniu bulw. Zakupione cebule do czasu posadzenia należy składować w chłodnym, suchym pomieszczeniu z dobrą cyrkulacją powietrza – nigdy w plastikowych woreczkach!
Samo wysadzanie nie różni się od postępowania zalecanego przy innych roślinach cebulowych. Duże cebule szachownicy umieszczamy na głębokości 15-17 cm w odległościach ok. 25 cm. Mniejsze można umieszczać na głębokości 12-13 cm, co 15 cm. Najlepszą porą jest jesień – od drugiej połowy września do końca października. Zbyt późne sadzenie ogranicza rozwój korzeni, co sprawia, że późniejsze rośliny mają więcej liści, a mniej kwiatów.
Wbrew niektórym opiniom, eksperci nie polecają sadzenia szachownic w donicach i skrzyniach, bowiem regulacja temperatury w tak ograniczonej ilości podłoża jest niewystarczająca i może zniszczyć cebule.
Z dojrzałymi kwiatami nie ma przesadnie dużo pracy. Zwiędłe i wyschnięte kwiaty warto usuwać, ale liście pozostawiamy nietknięte tak długo, jak długo widać na nich zieloną barwę. Proces fotosyntezy zachodzi bowiem przez cały czas życia nadziemnej części rośliny i znacząco wzmacnia samą cebulkę.
Szachownica cesarska; źródło: pixabay.com
Podlewanie i nawożenie szachownic
Pierwszą dawkę nawozu warto „podać” szachownicom zaraz po posadzeniu. W tym celu poleca się zakupić granulowany nawóz mineralny o proporcjach NPK 5-10-5 i rozłożyć go we wskazanych dawkach na wierzchu rabaty. Ten sposób nawożenia warto powtarzać każdej jesieni, nawet bez wykopywania cebul. Dalsze dwie dawki podsypujemy kwiatom na początku okresu wzrostu – gdy pędy osiągną kilka centymetrów – oraz zaraz po przekwitnięciu.
Jeśli chodzi o nawadnianie, warto pamiętać o regule zawsze wilgotnego (lekko!) podłoża. W praktyce oznacza to, że na wiosnę podlewanie nie jest zwykle wymagane, ale po przekwitnięciu, gdy lato wchodzi w fazę upałów, jest jak najbardziej wskazane. Regularność należy dostosowywać do realnych warunków atmosferycznych. W utrzymaniu odpowiedniego poziomu wilgoci przez lata bardzo pomaga warstwa mulczująca – np. kory.
Rozmnażanie szachownic
Szachownice rozmnażamy metodą cebulek przybyszowych, które pojawiają się każdego roku wokół cebuli-matki. Nie trzeba ich wykopywać co roku, ale warto raz na kilka lat, aby uniknąć efektu stłoczenia, który skutkuje mniejszymi kwiatami. Cebule do rozmnażania należy wykopać z ziemi po obumarciu górnej częściej rośliny, a następnie delikatnie rozdzielić – tak aby uszkodzenia na naskórku były jak najmniejsze. Po oczyszczeniu i wysuszeniu (raczej w cieple, ale w cieniu) cebule przechowujemy w odpowiednich warunkach do jesieni i sadzimy na nowo – na tych samych lub innych stanowiskach.
Ochrona szachownic
Cebule szachownic bez problemu przezimowują w glebie, o ile zostały posadzone na odpowiedniej głębokości. Warstwa mulczu stanowi dodatkową i racjonalną ochronę. Nie należy również obawiać się chorób – rośliny są dość odporne i najczęstsze problemy z nimi wynikają z braku rozsadzania w długim okresie czasu. Pożółkłe liście mogą wszak oznaczać atak chrząszczy ryjkowców, które składają swoje jaja pod ziemią i żywią się cebulami. Jedyną metodą walki z nimi jest specjalistyczny oprysk.
Rzadziej na liściach pojawiają się także oznaki chorób grzybowych – brązowe lub rdzawe plamy. Wynikać mogą one ze zbyt częstego zraszania liści wodą lub nadmiernego tłoku na rabacie. Oprysk fungicydami powinien szybko rozwiązać problem.
Zastosowanie szachownic
Wielu ogrodników zaczyna się interesować się szachownicami w okresie kłopotów – szachownice cesarskie słyną bowiem jako niezwykle skuteczny odstraszacz myszy i nornic. Wszystko to za sprawą naprawdę nieprzyjemnej woni, jaką wydzielają tak cebulki, jak i kwiaty. Można więc połączyć przyjemne z pożytecznym i ozdobić rabatę szachownicami z korzyścią dla innych roślin nękanych gryzoniami.
Szachownice są jednak warte uwagi już tylko ze względu na swą estetykę. Doskonale prezentują się one na mieszanych zagonach, zwłaszcza z tulipanami, które kwitną w podobnym okresie. Można je przy tym wysadzać w niewielkich skupiskach lub samodzielnie. Mniejsze gatunki szachownic sadzi się również w wysokiej trawie, otrzymując bardzo naturalny, wiosenny krajobraz. Trzeba wszak pamiętać, że z koszeniem trzeba się będzie wstrzymać do połowy lata.
Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że cebule szachownicy, choć oficjalnie trujące, są też wykorzystywane w medycynie chińskiej do leczenia problemów z sercem i płucami. Mowa jednak o specjalnych odmianach, które poddaje się odpowiedniej przeróbce – cebul ogrodowych nie wolno pod żadnym pozorem konsumować!
Szachownice w ogrodzie
W polskich ogrodach najczęściej widujemy szachownice cesarskie (F. imperialis), zwane też koronami cesarza. Odznaczają się one naprawdę imponującym wyglądem, rzeczywiście przypominającym dostojną koronę w kolorze wysyconej pomarańczy lub żółci.
Mniej arystokratyczne, ale za to zachwycające deseniem płatków są szachownice kostkowate (F. meleagris), które odmieniają się przez odcienie purpury, czerwieni a rzadziej także bladej zieleni. Do popularnego wyboru należy również szachownica perska (F. persica) o ciemnofioletowych kwiatach tworzących eleganckie grona. Jest to naprawdę ekskluzywna ogrodowa selekcja, którą warto się poszczycić w okresie, gdy większość roślin jest dopiero w okresie rozwoju pąków.
- Chicago Botanic Garden; "Fritillaria"; https://www.chicagobotanic.org/plantinfo/fritillaria; 2019-03-15;
- Longfield Gardens; "All about Fritillaria"; https://www.longfield-gardens.com/article/All-About-Fritillaria; 2019-03-15;
- John Scheepers; "Fritillaria Horticular Tips"; https://www.johnscheepers.com/hfritillaria; 2019-03-15;
- Plant Care Today; "How to Care for and Grow Fritillaria Bulbs"; https://plantcaretoday.com/fritillaria-bulbs-planting-growing.html; 2019-03-15;
