Opieńka ciemna (Armillaria ostoyae)

Wstęp

Opieńka ciemna jest bardzo smacznym grzybem jadalnym wysoko cenionym przez zbieraczy. Jest najczęściej występującą opieńką w Polsce. Surowa zawiera związki chemiczne, które mogą być szkodliwe dla zdrowia – jednak po ugotowaniu nadaje się do spożycia lub dalszego przetwarzania. W Polsce znajduje się na liście grzybów dopuszczonych do obrotu handlowego i przetwórstwa.

Sezon

Opieńka ciemna pojawia się w lasach pod koniec lata. Pierwsze okazy wyrastają na początku września. Zbierać ją można do końca listopada.

Występowanie

Opieńka ciemna występuje w lasach iglastych i mieszanych. Najczęściej rośnie na pniach i korzeniach drzew iglastych – świerków i jodeł. Czasami można spotkać ją w pobliżu drzew liściastych, zdarza się to jednak bardzo rzadko. Wyrasta w dużych grupach po kilka lub kilkanaście osobników. Preferuje miejsca o mocno zakwaszonej glebie. Występuje w Ameryce Północnej, w Europie i w Japonii. W Europie Środkowej jest bardzo pospolita.

Wygląd

Owocnik opieńki ciemnej osiąga średnicę od 3 do 11 cm – oczywiście wyłączając największe grzyby świata, wśród których znajdują się reprezentanci tej odmiany. U młodych okazów ma kształt półkulisty, z czasem staje się łukowaty i rozpostarty. U starszych osobników kapelusze stają się płaskie, a na ich środku pojawia się widoczne wklęśnięcie. Owocnik może mieć cielisty lub czerwonobrązowy kolor. Pokryty jest w całości gęsto ułożonymi, odstającymi, ciemnymi łuseczkami, które u starszych egzemplarzy najczęściej odpadają. Powierzchnia pod łuseczkami jest sucha i matowa.

Blaszki opieńki ciemnej są gęsto ułożone. Najczęściej zbiegają się ku środkowi i są szeroko przyrośnięte do trzonu. Mogą przybierać barwę białą, żółtą lub cielistą. U starszych okazów grzyba pokryte są rdzawymi plamkami.

Trzon opieńki ciemnej może osiągać wysokość od 4 do 12 cm. i grubość od 1 do 2 cm. Może mieć walcowaty lub pałkowaty kształt z widocznym zgrubieniem u podstawy. Często bywa wygięty. U młodych okazów jest pełny, u starszych egzemplarzy staje się watowaty, a później pusty. Otoczony jest grubym, watowatym, białym pierścieniem, u którego na spodzie i brzegach występują łuski o ciemnej barwie. Powyżej pierścienia grzyba ma biały kolor, poniżej przybiera rdzawą barwę. Ma nierówną powierzchnię, na której widać podłużne włókna. U podstawy trzonu znajduje się biała zwisająca osłonka z brązowymi kosmkami.

Miąższ opieńki ciemnej w kapeluszu jest twardy i sprężysty, w trzonie natomiast staje się łykowaty. U młodych okazów ma biały kolor, na którym z czasem pojawiają się różowe przebarwienia. Ma słaby, przyjemny grzybowy zapach oraz łagodny smak, który jednak pozostawia po sobie uczucie drapania w gardle.

Opieńka ciemna bardzo często mylona jest z innymi opieńkami: miodową i bezpierścieniową. Wszystkie te grzyby są jadalne, więc pomylenie ich nie niesie ze sobą żadnych konsekwencji – można je jednak skutecznie od siebie odróżnić. Opieńka miodowa ma żółty kapelusz z drobnymi kosmkami i rośnie tylko na drzewach liściastych. Natomiast opieńka bezpierścieniowa nie posiada pierścienia wokół trzonu.

Innym grzybem podobnym do opieńki ciemnej jest łuskowiak nastroszony. Można go jednak łatwo odróżnić po pomarańczowym kolorze kapelusza i żółtym, gorzkim, pachnącym rzodkiewką miąższu.

Właściwości

Opieńka ciemna jest bardzo smacznym grzybem jadalnym, jednak przed spożyciem należy ją ugotować. Opieńka ciemna w większości składa się z wody. Poza tym w jej skład wchodzą cukry, białka oraz tłuszcze. Zawiera także substancje mineralne – głównie fosfor, sód i wapń.

Zastosowanie

Opieńka ciemna nadaje się do spożycia dopiero po ugotowaniu. Surowa zawiera związki chemiczne, które mogą być szkodliwe dla ludzi. Należy także pamiętać, żeby wylać wodę, w której były gotowane opieńki i nie wdychać oparów wydzielających się podczas gotowania. Tak przygotowane grzyby można dusić, marynować w occie i smażyć. Z uwagi na walory kulinarne omawiana odmiana, która została uznana za największą na świecie, jest wysoko ceniona w kuchni. Odpowiednio przyrządzona, smakuje wyśmienicie w różnych formach. Szczególnie interesująca pod tym względem jest zupa przyrządzona na bazie opieńki ciemnej, przy czym warto pamiętać, że w daniach używa się wyłącznie kapeluszy tego największego grzyba na świecie.

Opieńka ciemna – pytania i odpowiedzi

Gdzie występuje ten gatunek?

W największym stopniu obszar jego bytowania obejmuje następujące miejsca na świecie – rośnie w Japonii, krajach Ameryki Południowej i Europie, przy czym w Polsce jest szczególnie często spotykany. Widać go na drzewach, przede wszystkim na świerku, buku, sośnie i jodle.

Dlaczego opieńka ciemna jest uznawana za największy grzyb świata?

Ponieważ z uwagi na olbrzymie rozmiary okaz właśnie tego gatunku otrzymał taki przydomek, przy czym nadano mu także status organizmu o najpokaźniejszej powierzchni.

W jaki sposób przyrządzać te grzyby w kuchni?

Należy pamiętać przede wszystkim o ugotowaniu, wylaniu wody z garnka i ponownym opłukaniu, jak również o tym, że do spożycia są przeznaczone wyłącznie kapelusze.