Koronica ozdobna (Sarcosphaera coronaria)

Nazywana/y także: fiołkowa korona, kustrzebka fioletowa, kustrzebka koronowa, różowa korona

Tagi

Grzyby trujące

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Koronica ozdobna to wielka i piękna przedstawicielka rodziny kustrzebkowatych (Pezizaceae), zagrożona wymarciem, ściśle chroniona w Polsce, symbol ochrony grzybów w Unii Europejskiej. Do niedawna „różową koronę” uznawano za grzyb jadalny i saprofit. Dziś wiemy już, że koronica ozdobna tworzy mikoryzy i jest grzybem trującym. Wprawdzie sama nie wytwarza toksyn, lecz gromadzi w swym ustroju organiczne związki arsenu. Już jeden surowy owocnik tego prześlicznego grzyba może zabić człowieka.

Sezon

Koronica ozdobna podobnie jak niektóre inne workowce np.: smardze zawiązuje owocniki dość wcześnie, wiosną i latem, zwykle tuż po stopnieniu śniegu. Pamiętajmy jednak, że w górach pod okapem buków, gdzie najczęściej znajduje się te dziwaczne grzyby, śnieg zalega o wiele dłużej niż na nizinach.

Występowanie

Koronica ozdobna rośnie w Eurazji, północnej Afryce i Ameryce Północnej (od Kolumbii Brytyjskiej po Veracruz w Meksyku). W Polsce naturalnie rzadka, trzyma się nawapiennych buczyn w dolince Ojcowskiej, Pieninach, Tatrach Zachodnich, na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, niektórych okolicach Dolnego Śląska i Mazur.

Wygląd

Młode owocniki koronicy ozdobnej są kuliste i zupełnie ukryte w glebie niczym trufle, toteż można je znaleźć jedynie przypadkiem. Starsze owocniki powoli wyłażą z gleby i ściółki. Dojrzała koronica pęka rozkładając od pięciu do ośmiu ramion, odsłania warstwę rodzajną, przyjmując niezwykły, aczkolwiek typowy dla kustrzebkowatych gwiaździsty, a zarazem nieco miskowaty kształt. Wewnątrz miseczki odznacza się niepowtarzalnym wyrazistym fioletem lub ciemnym różem przechodzącym w fiolet. Zewnętrze owocnika koronicy także na początku jest różowe bądź fiołkowe, potem jednak żółknie i blednie, robiąc się brudno kremowe. Niezwykle rzadko spotyka się mutanty albinotyczne tejże koronicy (var. nivea).

Miąższ kruchy, soczysty, białawy, w przypadku młodych owocników o niewyczuwalnej woni i smaku. Wg niektórych starsze okazy koronicy ozdobnej smakują łagodnie rabarbarem.

Wysyp zarodników bezbarwny lub lekko białawy. Spory „fiołkowej korony” są przezroczyste (szkliste), elipsoidalne, tępo zakończone, gładkie, o wymiarach: 11-20 × 5,5-9 μm, o jednej lub dwu sporawych kroplach oleju wewnątrz.

Niedojrzałe owocniki koronicy mogą być mylone z truflami Tuber. W przypadku starszych osobników dość podobne bywają mimo wszystko niektóre kustrzebki Peziza, krążkówki Disciotis, czarki Sarcosypha czy dzieżki Aleuria o brązowych, wyjątkowo okazałych owocnikach. Okazy albinotyczne bywają brane za największy grzyb świata: purchawicę olbrzymią Langermannia gigantea.

Właściwości

Zbiór i spożywanie koronicy ozdobnej jest nielegalne w Polsce z powodu ochrony gatunkowej, poza tym niebezpieczne dla zdrowia. W XIX w. uchodziła w niektórych za całkiem smaczny i zdrowy grzyb jadalny, jednak od czasu ciężkiego zatrucia grupy osób we francuskiej Jurze w 1920 r. rozpowszechnia się przekonanie o jej toksyczności.

Zastosowanie

Brak. Zasługuje na ochronę gatunkową i obszarową. Na polskiej czerwonej liście otrzymała status V – zagrożona wyginięciem.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Koronica ozdobna, fot. shutterstock

Koronica ozdobna, fot. shutterstoc

Bibliografia

Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Hansen K., Laessoe T., Pfister D. 2001.; "Phylogenetics of the Pezizaceae, with an emphasis on Peziza."; Mycologia 93 (5): 958-990.;
Kirk P., Cannon P., Minter D., Stalpers J. 2008.; "Dictionary of the Fungi (10th ed.)."; CABI, Wallingford.;
Konuk M., Afyon A., Yağız D. 2007.; "Minor element and heavy metal contents of wild growing and edible mushrooms from western Black Sea region of Turkey."; Fresenius Environmental Bulletin 16 (11): 1359-1362.;
Konuk M., Afyon A., Yağız D. 2007.; "Minor element and heavy metal contents of wild growing and edible mushrooms from western Black Sea region of Turkey."; Fresenius Environmental Bulletin 16 (11): 1359-1362.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
Mirek Z. 2006.; "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany."; Polish Academy of Sciences, Kraków.;
Narkiewicz C. 2005.; "Grzyby chronione Dolnego Śląska."; Wyd. Muzeum Przyrodniczego, Jelenia Góra.;
Roody W. 2003.; "Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians."; University Press of Kentucky, Kentucky.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Stucky V. 1997.; "Mushrooms of Colorado and the Southern Rocky Mountains."; Big Earth Publishing, Boulder.;
Tedersoo L., Hansen K., Perry B., Kjøller R. 2006.; "Molecular and morphological diversity of Pezizalean ectomycorrhiza."; New Phytologist 170 (3): 581-596.;
Wojewoda, W., Ławrynowicz, M., 2006.; "Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków;
Arora D. 1991.; "All that the Rain Promises and More: A Hip Pocket Guide to Western Mushrooms."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Borovicka J. 2004.; "Nova lokalita banky velkokalisne. New location for Sarcosphaera coronaria."; Mykologicky Sbornik 81 (3): 97-99.;
Bresinsky A., Besl H. 1989.; "A Colour Atlas of Poisonous Fungi: A Handbook for Pharmacists, Doctors, and Biologists."; Manson Publishing, London.;
Ammirati J., Traquair J., Horgen P. 1985.; "Poisonous Mushrooms of Canada: Including other Inedible Fungi."; Fitzhenry & Whiteside, Canadian Government Publishing Centre, Markham.;
Byrne A., Slejkovec Z., Stijve T., Fay L., Gossler W., Gailer J., Irgolic K. 1995.; "Arsenobetaine and other arsenic species in mushrooms."; Applied Organometallic Chemistry 9 (4): 305-313.;
Cetto B. 1980.; "Der große Pilzführer."; BLV Verlagsgesellschaft, München-Bern-Wien.;
Chmiel M. 2006.; "Checklist of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski."; W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.;
Cocci L., Vescovi L., Petrini L., Petrini O. 2006.; "Heavy metals in edible mushrooms in Italy."; Food Chemistry 98 (2): 277-284.;
Dahlberg A., Croneborg H. 2006.; "The 33 threatened Fungi in Europe (Nature and Environment)."; Council of Europe, Strasbourg.;
Hansen K., Lobuglio K., Pfister D. 2005.; "Evolutionary relationships of the cup-fungus genus Peziza and Pezizaceae inferred from multiple nuclear genes: RPB2, beta-tubulin, and LSU rDNA."; Molecular Phylogenetics and Evolution 36 (1): 1-23.;