Mleczaj czerwieniejący (Lactarius sanguifluus)

Wstęp

Mleczaj czerwieniejący to smaczny, okazały grzyb należący do gołąbkowatych (Russulaceae). Większość grzybiarzy nie odróżnia go od podobnych, blisko spokrewnionych mleczajów z sekcji Deliciosi (Dapetes), jak rydz właściwy L. deliciosus, mleczaj zmienny L. semisanguifluus czy mleczaj jodłowy L. salmonicolor. W Polsce jest naturalnie rzadki, umieszczono go na krajowej Czerwonej Liście z kategorią V – narażony na wyginięcie.

Sezon

Owocniki mleczaja czerwieniejącego spotyka się w Polsce od sierpnia do października.

Występowanie

Mleczaj czerwieniejący Lactarius sanguifluus jako gatunek klimatu ciepłego i podłoży o alkalicznym odczynie pozostaje na wyspach i wybrzeżach Morza Śródziemnego, od Cypru do Wysp Kanaryjskich oraz wapiennych pasmach Alp po Bawarię włącznie. Dalej na północy trafia się tylko na nielicznych stanowiskach na Krymie, w Holandii, Belgii, środkowych, nawet północnych Niemczech (Dolnej Saksonii, Saksonii-Anhaltu, Turyngii). Podobnie jak wielu innych gatunków grzybów i roślin naczyniowych najdalej na północ dochodzi do wapiennych, południowych stoków Gotlandii i Bornholmu. Nowsze notowania z Indii, Pakistanu oraz Chin wymagają sprawdzenia. Starsze piśmiennictwo podawało go także z Ameryki Północnej. Tam jednak bywa zastępowany przez mleczaja indygowego L. indigo.

Wchodzi w związki mikoryzowe tylko z sosnami rosnącymi na podłożu wapiennym. Na ziemiach polskich m. czerwieniejący jest naturalnie ograniczony do gór i wyżyn zbudowanych z wapieni.

Wygląd

Owocniki mleczaja czerwieniejącego mierzą zwykle 50-120 mm średnicy kapelusza, 30-60 mm wysokości, a do 30 mm grubości trzonu.

Kapelusz jasno pomarańczowy, z brązowo-czerwonymi prążkami, najpierw wgłębiony w centrum, potem co raz bardziej wypłaszczony, płatowato pofalowany. Zwykle matowy i gładki w dotyku, tylko po deszczu lekko kleisty i błyszczący.

Nóżka mleczaja czerwieniejącego nie jest długa, charakteryzuje się cienką podstawą a kształtem cylindra. Pochwy ani pierścienia nie posiada. Zmienia mocno konsystencję podczas starzenia się owocnika, od twardej, pełnej a jędrnej do kruchej a jamistej. Charakteryzuje się gładką, co najwyżej lekko żyłkowaną powierzchnią.

Miąższ mleczaja czerwieniejącego o wyraźnym, ale przyjemnym zapachu owoców i smaku przypraw korzennych. W nieuszkodzonych owocnikach kremowo żółtawy, po nacięciu lub zgnieceniu początkowo robi się winnobordowy jak mleczko, następnie brudno zielony. Młode egzemplarze są twardawe a mięsiste, starsze zaś łamliwe.

Mleczko od samego początku ciemnoczerwone, o lilowym odcieniu porównywanym do wina bądź krwi, ale nie przebarwia moczu grzybiarzom (u pokrewnego mleczaja świerkowego mleczko staje się winnoczerwone dopiero po paru minutach). Po uszkodzeniu od razu cieknie obficie.

Wysyp spor tego mleczaja jest jasno ochrowy. Zarodniki są szeroko jajowate, niemal okrągłe, ze sporymi brodawkami, połączonymi siatką o dość dużych okach. Osiągają 7,1-9,1 × 6,0-7,5 μm. Cheilocystydy mocno wyrastają ponad obłócznię (warstwę rodzajną), mają kształt wydłużonych wrzecion.

Nawet doświadczeni grzybiarze często nie odróżniają mleczajów z sekcji Deliciosi (Dapetes) od siebie. Barwa, wielkość oraz kształty owocników bywają mylące. Warto przyjrzeć się uważniej także miąższowi po uszkodzeniu, kolorowi mleczka oraz tempu jego przebarwiania się, rodzajowi gleby i drzewom, pod jakimi dany egzemplarz „rydza” wyrósł. Pomyłka będzie niebezpieczna tylko w przypadku słabo trującego mleczaja modrzewiowego L. porninsi, o białawym mleczku. Rydz L. deliciosus odznacza się pomarańczowym, długo nie przebarwiającym się mleczkiem. U mleczaja zmiennego L. semisanguifluus mleczko nabiera krwawej czerwieni dopiero przy wysychaniu, kapelusz zaś bywa zieleńszy w odcieniu. Mleczaj jodłowy L. salmonicolor odwrotnie, nie staje się zieleńszy nawet długo po uszkodzeniu. Poza tym partnerami mikoryzowymi tego gatunku są jodły właściwe oraz jedlica czyli daglezja. Meczaj świerkowy L. deterrimus charakteryzuje się ciemniejszym, bo fiołkowo-bordowym mleczkiem, aczkolwiek dopiero pół godziny po wycieku.

Właściwości

Nawet najzdrowsze i najpyszniejsze mleczaje, w tym mleczaj czerwieniający, potrafią magazynować w swych owocnikach metale ciężkie. Niebezpieczne dla zdrowia bywają też okazy spleśniałe, zwłaszcza te poprzerastane Hypomyces lateritus.

Zastosowanie

Mleczaj czerwieniejący, podobnie jak inne rydze (prócz modrzewiowego) wysoko ceniony za wyborny smak oraz łatwość konserwowania.