Mleczaj wodnisty (Lactarius serifluus)

Nazywana/y także: mleczaj serwatkowy

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie

Wstęp

Mleczaj wodnisty to niejadalny, przykry w smaku grzyb kapleuszowy z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae).

Sezon

Owocniki mleczaja wodnistego można wyrastają od lipca do października.

Występowanie

Mleczaj wodnisty podawany był z Europy, płn. Afryki (Maroka), Persji, Japonii oraz USA. Najwięcej stanowisk znanych jest z Europy Środkowej i Zachodniej. Na północy, zwłaszcza w Skandynawii, jego zasięg geograficzny pokrywa się z zasięgiem dębu. W Ameryce Północnej występują bardzo podobne i blisko z nim spokrewnione gatunki jak: L. subserifluus i L. rubidus, dlatego poznanie rozmieszczenia wszystkich tych mleczajów wymaga dalszych badań terenowych i laboratoryjnych.

Wchodzi w związki mikoryzowe z liściastymi drzewami o twardym drewnie: dębem, grabem i bukiem. W Polsce znajduje się go zwykle w lasach liściastych typu grądu lub buczyny, w Europie Zachodniej raczej w dąbrowach, czasem nawet w parkach miejskich. Preferuje gleby świeże do umiarkowanie wilgotnych, płytkie do średnio głębokich, o odczynie obojętnym bądź słabo zasadowym. Na obszarach o klimacie suchszym, bardziej kontynentalnym rośnie wyraźnie rzadziej niż w klimacie oceanicznym.

Wygląd

Owocniki mleczaja wodnistego są małe lub średnie, bardzo kruche, o nieregularnym przełomie. Kapelusz mierzy zwykle 2-3 (sporadycznie do 6) cm średnicy, nóżka zaś 3-8 cm długości i 40-120 mm szerokości. W dotyku jest matowy i gładki, rzadziej aksamitny, zwykle suchy.

Kapelusz na najmłodszych owocnikach niemal płaski z podwiniętymi brzegami, na średnich lekko wklęsły, często z małym garbkiem, o szybko prostujących się skrajach, u najstarszych egzemplarzy lekko pofalowany. Nie ma pręgowania albo bywa ono słabo widoczne tylko przy brzegach. Zabarwiony jest ciemno, w różnych odcieniach brązu, zwykle wpadających w czerń albo czerwień, rzadko w ochrową żółć, u starych owocników wyblakły lub oliwkowy. Centrum kapelusza pozostaje ciemniejsze od brzegów.

Blaszki m. wodnistego (serwatkowego) są zwykle rozwidlone, ostrokrawędziste, krótko zbiegające po nóżce albo doń przyrosłe, cienkie, niskie, zawsze gęsto upakowane i z międzyblaszkami. Początkowo charakteryzują się barwą żółtawą o cielistym lub kremowym odcieniu, potem robią się rdzawe lub pomarańczowe. W czasie zarodnikowania pokrywa je żółtawy proszek. Uszkodzone brązowieją.

Nóżka równogruba, niekiedy wygięta, gładka w dotyku, za młodu jędrna, pełna i cynamonowo złocista w kolorze, u dojrzalszych okazów krucha, pusta w środku, co raz silniej czerwono brunatna lub czarniawo brunatna w kolorze, ciemniejsza na dole. Pozbawiona pochwy i pierścienia.

Miąższ mleczaja wodnistego (serwatkowego) jest kruchy i cienki, rdzawo brązowy w nóżce, a żółtawy (w rozmaitych odcieniach żółci i jasnego brązu, od cytrynowego po ochrowy) w kapeluszu. Smakuje ohydnie i śmierdzi pluskwiakami. Podobnie jak u mleczaja dębowego L. queietus suszenie polepsza zapach miąższu, zmieniając fetor pluskiew na mocny, ale całkiem miły aromat zbliżony do maggi czy siana (kumaryny). Smak także łagodnieje, choć pozostaje przykry posmak zjełczałego masła. W dostępnej literaturze przedmiotu brak danych odnośnie reakcji miąższu tego gatunku z typowymi odczynnikami jak ług potasowy czy gwajakol.

Mleczko (lateksu) wydziela m. wodnisty obficie. Jak wskazuje dawny epitet gatunkowy przypomina ono serwatkę to znaczy jest przezroczysto białawe, przyjemne w smaku albo niemal go pozbawione. Nie przebarwia się na powietrzu.

Wysyp zarodników jest u m. wodnistego będzie kremowo żółty. Niemal idealnie okrągłe spory osiągają 7,5-9,0 na 6,4-8,0 μm. Poza tym są: nie amyloidalne, szkliste, pozbawione pory rostkowej, z urzeźbieniem (skulpturą) w postaci wielkich i licznych, ostro zakończonych brodawek (0,7-1,2 μm wysokości), łączących się listewkami w gęstą, niemal pełną sieć. Nader swoiste są cystydy tego mleczaja o pęcherzykowato-gruszkowatym kształcie, zgoła niepodobnym do cystyd pokrewnych mleczajów. Co więcej m. wodnisty jako jedyny przedstawiciel rodzaju wykształca cheilocysty czyli sterylne elementy znajdujące się na krawędzi blaszek.

Mleczaja wodnistego nie trudno pomylić z podobnymi i pokrewnymi, najczęściej niejadalnymi członkami rodzaju Lactarius z podrodzaju Russularia i sekcji Olentes o suchych w dotyku kapeluszach oraz nader silnym, nie zawsze przyjemnym aromacie. Bardzo podobny bywa ważny gospodarczo mleczaj kamforowy L. camphoratus, jeden z nielicznych grzybów używanych w cukiernictwie. Różni się on jednak od m. wodnistego całym szeregiem cech: zapachem, odcieniem kapelusza i tramy (blaszek), wreszcie urzeźbieniem zarodników i brakiem makrocystyd. Na południowym zachodzie Europy m. wodnistego zastępuje pokrewny mleczaj atlantycki L. atlanticus, tworzący mikoryzy z tamtejszymi gatunkami dębów o skórzastych, wiecznie zielonych liściach. Jego mleczko także śmierdzi pluskwami, jednak jest bardziej przezroczyste, nadto kapelusz ma jaskrawszy, pomarańczowy lub czerwonawo brązowy. Ponadto z grzybów reprezentujących inne rodzaje i rodziny dość zbliżony kształtem i kolorystyką bywa lejkorodek kubeczkowy (lejkownik kubkowatoblaszkowy) Pseudoclitocybe cyathiformis. Nie wydziela on jednak lateksu.