Zgodnie z poszczególnymi definicjami i teoriami kwasów i zasad, zasada to także:
- substancja mająca zdolność przyłączenia kationu wodorowego, czyli będąca jego akceptorem (teoria kwasów i zasad Brønsteda-Lowry’ego);
- substancja będąca dostarczycielem pary elektronowej (teoria zasad i kwasów Lewisa – w przypadku zasad jest tożsama z definicją klasyczną Arrheniusa).
Według teorii Arrheniusa zasadą jest również amoniak, choć nie zawiera on cząsteczki wodorotlenowej.
Roztwór fenoloftaleiny w środowisku zasadowym zmienia barwę na malinowo-czerwoną. By PublicDomainPictures via Pixabay CC0.
- zwiększają stężenie jonów OH-;
- składają się z jonów metalu i jonów wodorotlenowych;
- w roztworze wodnym dysocjują na kationy metalu i aniony wodorotlenkowe;
- należą do elektrolitów, a więc przewodzą prąd elektryczny;
- usuwają kwaśny smak pochodzący od kwasów;
- śliskie w dotyku;
- są ciałami stałymi;
- w sensie chemicznym są przeciwieństwem kwasów;
- barwią papierek lakmusowy na niebiesko;
- w reakcji z kwasami tworzą sole – jest to reakcja zobojętniania;
- zasady są obecne w wielu środkach czyszczących chemii domowej.
Zasady zobojętniają kwasy, tworząc sole. By PublicDomainPicturec via Pixabay CC0
Zasady i wodorotlenki
Wodorotlenki to związki powstałe z kationu metalu oraz grupy wodorotlenowej, o wzorze ogólnym M(OH)n. Każdy wodorotlenek rozpuszczalny w wodzie jest zasadą. Innymi słowy, każda zasada jest wodorotlenkiem*, ale nie każdy wodorotlenek może być zasadą. Generalnie łatwo rozpuszczalne w wodzie są jedynie wodorotlenki metali z grupy I i II grupy układu okresowego, czyli litowce i berylowce. Wodorotlenki metali ciężkich, z powodu słabej rozpuszczalności w wodzie, nie mogą być zasadami. Wodorotlenki, których wodne roztwory mają odczyn zasadowy nazywa się zasadami lub wodorotlenkami zasadowymi. Wodorotlenki te reagują z kwasami. Wyróżniamy ponadto wodorotlenki amfoteryczne, zdolne reagować zarówno z kwasami, jak z zasadami.Wybrane zasady i ich cechy
NaOH – wodorotlenek sodu, zasada sodowa, soda kaustyczna:- jedna z najsilniejszych zasad;
- ma silne właściwości higroskopijne;
- jest substancją żrącą;
- biała substancja stała i budowie krystalicznej;
- bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie, tworząc żrący ług sodowy;
- ma zastosowanie w wyrobie mydła, barwników, detergentów;
- jest głównym składnikiem preparatów od udrożniania kanalizacji.
*Tu po raz kolejny należy odwołać się do teorii Arrheniusa, który uznał, że zasadą jest również amoniak. Reaguje on bowiem z wodą, tworząc jony wodorotlenowe, choć nie jest wodorotlenkiem.
Wodorotlenek sodu, czyli zasada sodowa, to jedna z najsilniejszych, najbardziej żrących zasad. By Walkerma [Public domain], from Wikimedia Commons
- jedna z najsilniejszych zasad;
- wykazuje bardzo wysoką higroskopijność;
- białe ciało stałe;
- bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, tworzy ług potasowy o silnie zasadowym odczynie;
- używany jako środek wybielający i suszący;
- wykorzystywany do otrzymywania innych związków potasu, do pochłaniania dwutlenku węgla czy też do produkcji miękkich mydeł potasowych.
LiOH – wodorotlenek litu
- bezbarwne lub białe ciało stałe;
- ma właściwości higroskopijne;
- jest toksyczny;
- powoduje denaturację białka.
Ca(OH)2 – wodorotlenek wapnia
- roztwór wodny wodorotlenku wapnia to woda wapienna – mocna zasada o działaniu żrącym, wykorzystywana m.in. do wykrywania dwutlenku węgla.
Ba(OH)2 – wodorotlenek baru
- mocna zasada w postaci białych granulek lub proszku;
- wykorzystywany w chemii do neutralizowania kwasów i miareczkowania słabych kwasów;
- żrący.
Odczyn wodnych roztworów mydeł jest zasadowy. By Phanton at English Wikipedia (Transferred from en.wikipedia to Commons.) [Public domain], via Wikimedia Commons
Skala pH
Stosowana w chemii ilościowa skala kwasowości i zasadowości roztworów wodnych, obejmująca zakres 0-14. Czysta woda ma odczyn obojętny i pH = 7, co oznacza, że stężenie jonów wodorowych i wodorotlenowych jest w niej identyczne. Roztwory o pH < 7 mają większe stężenie jonów wodorowych i odczyn kwasowy, natomiast roztwory o pH > 7 wykazują większe stężenie jonów wodorotlenowych i mają odczyn zasadowy. Do oznaczania odczynu pH używa się wskaźników kwasowości, np. papierków lakmusowych, fenoloftaleiny, oranżu metylowego czy błękitu tymolowego.
Skala pH obrazuje kwasowość i zasadowość roztworów wodnych. By AgrisR [CC BY-SA 4.0], from Wikimedia Commons
Bibliografia
- Tadeusz Gałamon; “Chemia – repetytorium dla maturzystów i kandydatów na wyższe uczelnie na kierunkach przyrodniczych i akademiach medycznych, ”; Wydawnictwo Medyk, Warszawa 2004;
- Loretta Jones, Peter Atkins; “Chemia ogólna – cząsteczki, materia, reakcje”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. XII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
- promil
