Halucynacje (omamy) – objawy, przyczyny i leczenie halucynacji

Większości z nas halucynacje kojarzą się z poważnymi chorobami psychicznymi lub silnymi narkotykami. W rzeczywistości jednak umysł potrafi płatać nam figle z wielu różnych przyczyn, niekoniecznie drastycznych. Szacuje się, że nawet 10-28% ogólnej populacji doświadcza w jakimś momencie swego życia halucynacji! Jak rozpoznać kiedy powinny one być powodem do niepokoju, a kiedy wymagają po prostu zmiany stylu życia?

1. Objawy halucynacji
2. Przyczyny halucynacji
3. Mechanizm powstawania halucynacji
4. Czy halucynacje mogą być niebezpieczne?
5. Co robić w przypadku pojawienia się halucynacji?
6. Kiedy wybrać się do lekarza?

Czym tak naprawdę są halucynacje? Mowa o doświadczenia zmysłowych niebędących odbiciem rzeczywistości nas otaczającej, ale wykreowanych przez umysł. Dotyczyć one mogą wszystkich pięciu zmysłów – wzroku, dotyku, słuchu, smaku i węchu, a prozaicznym przykładem jest choćby migrena przebiegająca z aurą, czyli wrażeniem błyskających świateł. Coraz częściej mówi się też o złudnych wibracjach telefonów komórkowych, które prześladują stale rosnącą część użytkowników i są doskonałym dowodem na dość niepokojące uzależnienie społeczeństwa od mobilnych urządzeń.

Objawy halucynacji

Człowiek, który doświadcza halucynacji, zazwyczaj ma niewielkie szanse obiektywnie ocenić swoje doznania. Obrazy, dźwięki czy zapachy podsuwane przez mózg są bowiem tak sugestywne, że trudno odróżnić je od rzeczywistości. Naturalnie, w dotarciu do prawdy mogą nam pomóc niepodważalne fakty oraz świadkowie, ale i wówczas w świadomości może pozostać spora doza wątpliwości. Trudno się też dziwić, że halucynacje od wieków przeplatają się z religijnymi wierzeniami – co nie może zostać wyjaśnione racjonalnie, dobrze zapada bowiem w sferę spirytualną.

Halucynacje mogą przy tym przybierać wiele różnych form. Psychiatrzy wyróżniają przede wszystkim:

• halucynacje słuchowe, czyli słyszenie nieistniejących dźwięków. Jest to najczęstszy typ halucynacji, którzy może przyjmować postać szumów i pisków w uszach niespowodowanych żadną fizyczną przyczyną. W bardziej zaawansowanej wersji mózg odbiera głosy, melodie, a nawet całe zdania, które mogą wręcz mieć wrogi charakter. Chorzy słyszą przy tym zarówno głosy pochodzące z zewnątrz, jak i biorące początek wewnątrz ich głowy – to rozpoznanie jest ważne dla postawienia prawidłowej diagnozy. Zdarza się także, że halucynacja przyjmuje postać rozkazu, który jest na tyle sugestywny, że zmusza do działania, nawet wbrew własnej woli!
• halucynacje wzrokowe, czyli widzenie rzeczy/osób, których nie ma. Bywają one bardzo proste, ograniczone do kolorów, linii, kształtów czy świateł, bądź też zaskakująco złożone, oferując całe obrazy, a nawet sceny z udziałem poruszających się ludzi czy zwierząt.
• halucynacje węchowe polegające na wyraźnym odczuwaniu aromatu, którego nie ma wokół nas lub przekształcaniu faktycznego zapachu w zupełnie inny. W większej części przypadków są to doświadczenia niebędące powodem do niepokoju i ustępujące bez żadnych konsekwencji. Częściej doświadczają ich palacze oraz osoby regularnie wyeksponowane na silne chemikalia.
• halucynacje dotykowe to z kolei wrażenie fizycznego nacisku czy drażnienia, interpretowane zarówno jako dłonie zaciskające się na szyi, jak i mrówki chodzące po plecach. Częściej obserwuje się je na przykład u kobiet w okresie menopauzy, czy pacjentów z rakiem skóry.
• halucynacje smakowe, czyli odczuwanie w ustach smaku bez żadnej fizycznej stymulacji kubeczków smakowych na języku. Wrażenie jest zwykle dość nieprzyjemne lub przynajmniej dziwne, a jednym z częstszych powodów tego problemu jest epilepsja.
• Wreszcie, halucynacje mogą również przyjmować bardziej złożoną formę obejmującą różne zmysły i bardzo nieprzyjemne odczucia o paranoicznym podłożu, typu przekonanie o pasożytach wijących się wewnątrz ciała i rozkładu tkanek.

Przyczyny halucynacji

Halucynacje towarzyszą wielu różnym problemom i chorobom. Doświadcza ich nawet 60-90% chorych na schizofrenię, przy czym dominują omamy wzrokowe i słuchowe, zwłaszcza te drugie, które są również charakterystyczne dla psychozy, zaburzeń dwubiegunowych, zaburzeń osobowości z pograniczna (tzw. „borderline”) czy zespołu stresu pourazowego (PTSD). Urojone słyszenie i widzenie są także typowymi manifestacjami guzów i uszkodzeń mózgu oraz zaburzeń snu. Chroniczne niewyspanie jest zresztą jednym z najczęstszych i zarazem najbardziej błahych przyczyn halucynacji, niestety niedocenianych przez wiecznie spieszące się społeczeństwo.

Pacjenci z chorobą Parkinsona doświadczają dość często halucynacji wzrokowych, dotykowych i węchowych, a podobne problemy może wywoływać także choroba Alzheimera oraz demencja. Generalnie, skłonność do halucynacji rośnie wraz z wiekiem. Ryzykiem są również migreny, drgawki, zaburzenia metaboliczne, a nawet uszkodzenia narządów słuchu czy powonienia.

Naturalnie, za halucynacje u zdrowych ludzi odpowiadają często substancje takie jak alkohol, narkotyki czy silne leki, a reakcje może wywołać zarówno ich przyjmowanie, jak i zbyt nagłe odstawienie czy kuracja odwykowa. Wyróżnia się nawet zespół zaburzeń świadomości zwany delirium, który obejmuje halucynacje, iluzje i pobudzenie psychomotoryczne, a który związany być może np. z wahaniami jonów czy metabolitów w ośrodkowym układzie nerwowym.  

Mechanizm powstawania halucynacji

W jaki sposób powyższe problemy mogą jednak powodować, że widzimy przed sobą zmarłych członków rodziny czy czujemy świąd spalenizny? Naukowcy od lat zagłębiają się nad fascynującym mechanizmem powstawania odizolowanych od rzeczywistości doświadczeń zmysłowych i na dzień dzisiejszy wyróżnia się kilka różnych hipotez, które wzajemnie się nie wykluczają. I tak część halucynacji może być spowodowana zaburzeniami w strukturze mózgu lub pojedynczych neuronów. Poza tym wskazuje się na ryzyko związane z przechodzeniem ze stanu nieświadomości do świadomości. W przypadku halucynacji wzrokowej dominującą rolę może odgrywać podrażnienie ośrodków kory mózgowej. Co ciekawe, z eksperymentów wynika, że pobudzającym czynnikiem bywa także ograniczenie funkcji wzrokowej – osoby, którym zawiązano na 5 dni oczy doświadczały halucynacji w sposób bardzo intensywny!
W przypadku halucynacji wywołanych lekami mówi się z kolei o trzech różnych modelach obejmujących zaburzenia transmisji dopaminy, receptory glutaminianu oraz stymulację wydzielania serotoniny. Wszystkie one są w stanie „wmówić” mózgowi istnienie dość niezwykłych elementów rzeczywistości!

Czy halucynacje mogą być niebezpieczne?

Wbrew dość negatywnym stereotypom społecznym, spora część halucynacji jest dość niewinna i niegroźna. Owszem, jako symptom powinny one być rozpatrywana w szerszym kontekście, ale obserwacje wskazują, że da się z nimi żyć, a historycznie w wielu kulturach były wręcz uważane za „błogosławieństwo” od bóstw. Odróżnić tutaj należy jednak halucynacje występujące w przebiegu poważnych chorób psychiatrycznych, takich jak schizofrenia czy psychoza. W tym przypadku bywają one bodźcem do niebezpiecznych, a nawet agresywnych zachowań zagrażających bezpieczeństwu własnemu oraz innych osób.

Co robić w przypadku pojawienia się halucynacji?

Halucynacje nie powinny być powodem do paniki. Przede wszystkim należy spróbować rozwikłać ich przyczyny. Może jesteśmy wciąż niewyspani albo często prowadzimy auto w nocy? Czy nie byliśmy w ostatnim czasie pod wpływem silnego stresu? Czy nie przyjmujemy zwiększonych ilości substancji, które mogą zaburzać stany świadomości?

W wielu przypadkach okaże się, że zmiana stylu życia łatwo rozwiąże problem. Wcześniejsze kładzenie się do łóżka i dbanie o optymalne warunki snu to połowa sukcesu. Pomaga również wyciszenie, odpoczynek, jak również aktywne metody relaksacji, np. joga, ruch na świeżym powietrzu czy medytacja. Idealnie jest na jakiś czas zrezygnować z wszelkich używek, a w miarę możliwości odstawić też przyjmowane leki. W przypadku halucynacji słuchowych zaskakująco skuteczne okazuje się także słuchanie muzyki, nucenie samemu sobie, rozmawianie z innymi osobami lub czytanie.

Kiedy wybrać się do lekarza?

Jeśli mimo zmian w stylu życia halucynacja powtarzają się lub przybierają na sile; jeśli stają się one uciążliwością codziennego życia i prowokują nas do niebezpiecznych zachowań, należy zdecydowanie udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub bezpośrednio do psychiatry. Pamiętajmy wszak, że halucynacje nie muszą być oznaką choroby psychicznej, ale bywają konsekwencją fizycznych zmian. Diagnostyka obejmuje nie tylko wywiad, ale także badania takie jak EEG (elektroencefalografia) czy rezonans magnetyczny. W zależności od diagnozy proponuje się pacjentom leki na schizofrenię lub demencję, środki przeciwdrgawkowe, beta-blokery i inne leki farmakologiczne, a w razie potrzeby także leczenie operacyjne czy radioterapię. W wielu przypadkach bardzo owocna okazuje się także psychoterapia poznawczo-behawioralna. Generalnie, przy odpowiedniej opiece i leczeniu perspektywy są zdecydowanie pozytywne!

Bibliografia

1. Leor Zmigrod i in.; “The neural mechanisms of hallucinations: A quantitative meta-analysis of neuroimaging studies”; sciencedirect.com; 2021-11-03
2. Mirella Russo i in.; “The Pharmacology of Visual Hallucinations in Synucleinopathies”; frontiersin.org; 2021-11-03
3. Benjamin Rolland i in.; “Pharmacology of Hallucinations: Several Mechanisms for One Single Symptom? ”; hindawi.com; 2021-11-03
4. Soulas T. i in.; “The prevalence and characteristics of hallucinations, delusions and minor phenomena in a non‐demented population sample aged 60 years and over”; psycnet.apa.org; 2021-11-03
5. Henk Temmingh i in.; “The prevalence and correlates of hallucinations in a general population sample: Findings from the South African Stress and Health Study”; ncbi.nlm.nih.gov; 2021-11-03
6. Ryan C. Teeple i in.; “Visual Hallucinations: Differential Diagnosis and Treatment ”; ncbi.nlm.nih.gov; 2021-11-03
7. Anne-Marike Schiffer ; “The origin of hallucinations ”; nature.com; 2021-11-03