Estrogeny ‒ właściwości, działanie i rola estrogenów w organizmie człowieka

Hormony pełnią bardzo ważne funkcje w organizmie ludzkim. U jednych występują w nadmiarze, u innych zaś jest ich za mało. Jednym z nich jest estrogen, a właściwie grupa kilku hormonów, które są dominujące u kobiet. Chociaż przypisane są one głównie do płci pięknej nie oznacza, że nie występują również u mężczyzn. Co powinniśmy wiedzieć o estrogenach?

Estrogeny – co to takiego?

Estrogeny zaliczane są do hormonów płciowych, które naturalnie występują u kobiet. Odpowiadają za popęd seksualny oraz rozwój cech płciowych. Estrogeny to tak naprawdę nazwa trzech bardzo podobnych chemicznie hormonów: estronu, estriolu i estradiolu, a w trakcie ciąży wydzielany jest jeszcze esterol. Jednak głównym hormonem estrogenowym jest wspomniany estradiol. Są one odpowiedzialne za prawidłowy wzrost macicy, pochwy, jajowodów oraz sutków. Produkowane są zarówno w organizmie kobiety, jak i mężczyzny, jednak zdecydowanie większą role odgrywają w kobiecym organizmie, dlatego też bardzo często estrogeny bywają nazywane żeńskimi hormonami płciowymi.

W kobiecym ciele estrogeny produkowane są przede wszystkim w jajnikach i nadnerczach, ale również w komórkach tkanki tłuszczowej – apoicytach. U mężczyzn wydzielanie tych hormonów następuje w jądrach i korze nadnerczy.

Stężenie estrogenów u kobiet nie jest jednostajne, zmienia się i zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Najwyższe stężenie tych hormonów występuje pomiędzy 12. a 14. dniem cyklu. Najniższe wartości osiąga w trakcie miesiączki, a do połowy cyklu nieustannie wzrasta. Dzięki temu odbudowuje się błona śluzowa pochwy, co jest szalenie istotne dla utrzymania ewentualnej ciąży. Poza tym estrogen pobudza LH (hormon luteinizujący), który odpowiedzialny jest za owulację i tworzenie się ciałka żółtego. Poziom estrogenów gwałtownie spada po menopauzie, dlatego też pojawiają się objawy związane z okresem przekwitania.

Na stężenie estrogenów w organizmie wpływa wiele czynników, m.in. dieta, wysiłek fizyczny, wiek, stres oraz predyspozycje genetyczne.

Co ciekawe, tabletki antykoncepcyjne zawierają tzw. etynyloestradiol, który jest substytutem tylko jednego rodzaju estrogenu. Powoduje on wstrzymanie owulacji i zaburzenie cyklu miesiączkowego kobiety. Z kolei kobiety karmiące piersią mają niski poziom tych hormonów, co jest m. in. przyczyną spadku libido u świeżo upieczonych mam.

Jaką rolę pełnią estrogeny?

Estrogeny odpowiadaja przede wszystkim za wykształcenie 2- i 3-rzędowych cech płciowych, które następują w okresie dojrzewania. Są to przede wszystkim wzrost mięśnia macicy, jajowodów, zewnętrznych cech dojrzałości, np. sutków. Poza tym są odpowiedzialne za redystrybucję tkanki tłuszczowej, która ma wpływ na typowo kobiecy kształt sylwetki.

Rola tych szczególnych dla kobiet hormonów jest szalenie ważna w trakcie okresu dojrzewania. Nie oznacza to, że w późniejszym okresie życia są one zbędne. Estrogeny mają ogromny wpływ na płodność, popęd seksualny, wygląd skóry, psychikę, samopoczucie i emocje, zapobiegają poronieniom, regulują cykl miesiączkowy, regulują gospodarkę wapniową, podkręcają krzepliwość krwi, a także mają pozytywny wpływ na rozrost tkanki tłuszczowej oraz jej metabolizm. Z drugiej jednak strony, estrogeny mogą też być przyczyną wzrostu komórek endometrium, czyli działać rakotwórczo.

W związku z tym, że estrogeny odpowiadają za odkładanie się wapnia w kościach oznacza, że zapobiegają one rozwojowi osteoporozy. Niedobory tych hormonów prowadzą do destrukcji kości, dlatego w okresie po menopauzalnym pojawiają się częste złamania kończyn. Poza tym mają wpływ na kobiece libido oraz biorą udziału w regulacji stanu emocjonalnego. Odpowiedni poziom estrogenów pozytywne wpływa także na metabolizm i chroni przed chorobami krążenia.

O czym świadczy wysoki poziom estrogenów?

Zbyt wysoki poziom estrogenów pojawia się wtedy, kiedy organizm zaczyna produkować nadmierną ilość tych hormonów, np. w przebiegu nowotworów jajnika. Może to być też efekt przyjmowania zbyt dużych dawek leków, które w swoim składzie zawierają te hormony.

W przypadku nadmiaru estrogenów u kobiet może dojść do zaburzeń miesiączkowania. Typowym objawem jest również przyrost masy ciała oraz powiększenie się piersi. Istnieje też duże ryzyko powstawania różnego rodzaju zakrzepów i zatorów, dodatkowo dość często mogą też zdarzać się napady migreny oraz zaburzenia funkcji wątroby. Przy wysokim stężeniu estrogenów może dojść także do powstania kamicy dróg żółciowych, a co za tym idzie – do żółtaczki. Mogą też pojawiać się nudności i wymioty, czasami również uogólnione złe samopoczucie.

Wysoki poziom estrogenów najczęściej pojawia się u kobiet w ciąży, ale trzeba być czujnym w przypadku występowania również tych objawów czy chorób: cukrzycy, otyłości, marskości wątroby, nadciśnienia tętniczego, nadczynności tarczycy, guzów wydzielanych przez estrogeny czy w trakcie przyjmowania doustnych środków antykoncepcyjnych.

O czym świadczy niski poziom estrogenów?

Niedobór estrogenów najczęściej występuje u kobiet w okresie menopauzy. To właśnie wtedy kobiecy organizm przestaje produkować ten rodzaj żeńskich hormonów płciowych. Zdarza się jednak, że z niedoborem estrogenów mogą też zmagać się dużo młodsze kobiety.

Niski poziom estrogenów możemy zauważyć przy występowaniu tych dolegliwości i zaburzeń: anoreksja, zespół Turnera, niedoczynność przysadki czy zbyt intensywnym wysiłku fizycznym.

Z powodu niedoboru estrogenów u kobiet dochodzi do zaburzeń miesiączkowania. Nieregularne cykle miesiączkowe wywołują takie objawy jak nocne poty, suchość pochwy oraz utrata jej elastyczności, depresja, wahania nastroju, problemy z trzymaniem moczu, problemy ze snem, uderzenia gorąca, utrata jędrności piersi, spadek libido, utrata kolagenu czy powtarzające się infekcje dróg moczowych. To z kolei może być powodem wielu innych przypadłości, jak trudności w zajściu w ciąże czy niepłodności.

Ponadto niedobór estrogenów objawia się występowaniem osteoporozy, jak również zanik drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. U kobiet pojawia się zatem męska sylwetka ciała, dochodzi do obniżenia barwy głosu oraz pojawia się męski typ owłosienia płciowego, czyli dochodzi do rozwoju hirsutyzmu.

Kiedy powinniśmy wykonać badanie?

Najczęstszymi wskazaniami do wykonania badania na poziom estrogenów są następujące objawy: brak lub zaburzenia miesiączkowania, niepłodność lub zanik libido u kobiet, menopauza, diagnostyka chorób jajników, monitorowanie farmakologicznego leczenia niepłodności, ocena wydolności łożyska w czasie ciąży, podejrzenie guza produkującego estrogeny, diagnostyka chorób jajników czy hipogonadyzm u kobiet. Mężczyźni powinni zbadać poziom tych hormonów wtedy, kiedy zauważą następujące symptomy: mlekotok, impotencja czy brak rozwoju męskich cech płciowych u chłopców. W niektórych przypadkach, takich jak przewlekła bezsenność lub uczucie gorąca również powinny być skonsultowane z lekarzem.

Przy badaniu poziomu estrogenów pobiera się próbki krwi z żyły łokciowej. Pacjent musi być na czczo i nie powinien spożywać posiłków bezpośrednio osiem godzin przed badaniem. Na wyniki analizy czeka się kilka dni. Z wynikami badań należy niezwłocznie udać się do swojego lekarza prowadzącego, ponieważ samodzielna interpretacja wyników jest trudna i może być niezrozumiała.

Zarówno nadmiar, jak i niedobór estrogenów w ciele są niebezpieczne dla naszego zdrowia. Każde objawy i podejrzenie zaburzeń poziomu estrogenów powinno być na bieżące konsultowane z ginekologiem.