Jak się mierzy tętno? Jakie jest prawidłowe tętno?
Ciśnienie krwi jest jednym z najczęściej monitorowanych parametrów fizycznych, więc większość ludzi ma na jego temat dość dobre wyobrażenie. Tętno traktowane jest jednak głównie jako oznaka życia – sprawdzamy je przede wszystkim u ofiar wypadków. W rzeczywistości jego poziom może być zarówno symptomem poważnych problemów, jak i oznaką idealnego zdrowia. Kto i kiedy powinien więc mierzyć swe tętno?
Pod pojęciem tętna rozumie się liczbę uderzeń serca w przeciągu jednej minuty. Najprostszą metodą pomiaru jest przyłożenie palców do tętnicy na nadgarstku i liczenie odczuwalnych impulsów w czasie, gdy sekundowa wskazówka zegarka obiegnie jedno kółeczko. Otrzymany wynik przedstawia się w formie liczbowej. Tętno można badać również na tętnicy szyjnej oraz wewnątrz łokcia.
Alternatywnie tętno mierzą również elektroniczne urządzenie monitorujące pracę serca – począwszy od ciśnieniomierzów po szpitalną aparaturę. Lekarze mogą badać je w precyzyjnych miejscach na skroniach, klatce piersiowej, brzuchu, udzie, pod kolanem, a nawet na stopie.
Jakie jest prawidłowe tętno?
Aby zrozumieć istotę pomiaru tętna, warto odpowiedzieć sobie na pytanie jak ono powstaje. Mimo że krew krąży w tętnicach i żyłach nieustannie, regulowana jest interwałowym mechanizmem skurczu komór i przedsionków serca. Gdy krew z przedsionków wpompowana zostaje do komór, zastawki zamykają się, aby uniemożliwić jej powrót. To pierwsza część dźwięku rejestrowanego jako bicie serca. Drugą tworzy moment wypompowania krwi z komór do żył i tętnic, których zastawki również zamykają się gwałtownie.
W ten sposób serce kurczy się kilkadziesiąt razy na minutę, utrzymując krwiobieg w stałym ruchu. W stanie spoczynku dla osób dorosłych norma wynosi od 60 do 100 uderzeń na minutę. Nieco inne standardy dotyczą jednak dzieci. U maluchów do 3 miesiąca życia tętno wynosi 100-150, u starszych niemowląt 80-160, u dzieci od roku do trzech lat 80-120, zaś u 7-9 latków 70-110 uderzeń na minutę. Jak widać, z dorastaniem tętno się więc stabilnie obniża.
Od czego zależą naturalne zmiany tętna?
Podobnie jak ciśnienie krwi, tętno wykazuje spore wahania w ciągu dnia. Organizm sam dostosowuje bowiem pracę serca do aktualnych potrzeb. W przypadku intensywnej aktywności fizycznej zapotrzebowanie na tlen jest większe, więc nasza pompa kurczy się częściej, aby doprowadzić więcej utlenionej krwi do mięśni.
Sygnały do zmiany tempa wydawane są przez układ nerwowy oraz za pośrednictwem hormonów. Co ciekawe, już sam fakt, że spodziewamy się relaksu lub wysiłku, odpowiednio reguluje rytm pracy serca. Oprócz poziomu aktywności fizycznej na tętno wpływają również zmiany temperatury ciała, zmiany poziomu jonów wapnia, potasu i sodu we krwi, a także stymulanty takie jak kofeina czy nikotyna. Zasadniczym czynnikiem zwiększającym tętno jest również stres, któremu towarzyszy skokowy wzrost poziom adrenaliny. Poza tym w czasie ciąży liczba uderzeń serca na minutę wzrasta nawet o 10-15% – jest to zjawisko całkowicie naturalne.
W trakcie snu prawidłowe tętno obniża się do 40-50 uderzeń na minutę. Przy umiarkowanej aktywności fizycznej osoby w wieku 30-50 lat odnotowują zwykle tętno na poziomie 85-95, podczas treningu aerobowego (tzw. „kardio”) 119-130, zaś przy trening anaerobowym 132-152. Odchylenia od tych norm wskazują na lepszą lub gorszą kondycję serca i układu oddechowo-krążeniowego. Jej oceny można dokonać mierząc tętno po obciążeniu fizycznym.
A propos wysiłku fizycznego warto wspomnieć również o parametrze nazywanym maksymalnym tętnem (z ang. HR_MAX). Jest to właściwa dla każdego człowieka liczba uderzeń serca na minutę w stanie wyczerpania. Umownie oblicza się ją odejmując wiek osobnika od liczby 220. Dla czterdziestolatka maksymalne tętno wynosi więc ok. 180, ale między poszczególnymi osobami mogą być dość spore różnice wynikające z kondycji. Jedyną precyzyjną formą określenia HR_MAX dla konkretnego człowieka jest poddanie go badaniu obciążeniowego EKG, czyli elektrokardiografii wykonywanej podczas intensywnego wysiłku.
Wysokie tętno jako oznaka choroby
Podwyższone tętno medycyna określa jako tachykardię. U dorosłych definiowana jest ona jako więcej niż 100 uderzeń serca w ciągu minuty. Z powodu zbyt częstych skurczów serce nie jest w stanie napełnić się należycie krwią, co może skutkować niedotlenieniem tkanek. Symptomy dodatkowe mogą obejmować płytki oddech, bóle w klatce piersiowej, palpitacje oraz omdlenia.
Oprócz wspomnianych wyżej naturalnych przyczyn, tachykardia może być symptomem stanów patologicznych. Do bardziej trywialnych należy gorączka i anemia, zaś do niepokojących choroby zastawek, kardiomiopatia, a także sepsa. Utrzymująca się tachykardia niezwiązana z wysiłkiem fizycznym ani stresem jest wyraźnym wskazaniem do wizyty u lekarza. Niestety, powikłania w przypadku braku leczenia mogą obejmować zakrzepicę, udar oraz zawał serca.
Uwaga:
Podwyższone tętno często obserwowane jest u osób otyłych, przyjmujących narkotyki oraz spożywających nadmierne ilości alkoholu.
Czy tętno może być zbyt niskie?
Bradykardia to stan, w którym tętno spada do 60 uderzeń na minutę i mniej. Jest to poziom normalnie mierzony u osób o bardzo dobrej kondycji fizycznej, np. wyczynowych atletów. Niektórzy sportowcy mają tętno w stanie spoczynku na poziomie tak niskim jak 40 uderzeń na minutę. Rekordowo niskie tętno odnotowane u zdrowego człowieka wyniosło 26!
W rzadkich wypadkach bradykardia może być jednak symptomem choroby. Mowa przede wszystkim o niedoczynności tarczycy. Częściej niskie tętno jest po prostu wynikiem procesu starzenia i może wiązać się z takimi dodatkowymi objawami jak zmęczenie, problemy z pamięcią, rozdrażnienie czy omdlenia.
Kto powinien mierzyć tętno?
Od czasu do czasu każdy! Badanie tętna jest jednym z najłatwiejszych badań, które pozwalają dosłownie „trzymać rękę na pulsie” własnego zdrowia. Mimo ograniczeń diagnostycznych pozwala ono w porę wychwycić problemy sercowo-krążeniowe, których wczesne leczenie może zapobiec poważnemu zagrożeniu życia.
Poza tym mierzenie tętna jest ważnym elementem monitoringu aktywności fizycznej. Lekarze i naukowcy nieustannie zachęcają nas do regularnego umiarkowanego wysiłku. Owo umiarkowanie poznać można właśnie po ilości uderzeń serca na minutę – powinna ona wynosić 60-80 % maksymalnego tętna. Dla osób w wieku 20 lat będzie to 120-160, dla 30-latków 114-152, zaś dla 40-latków 108-144. W mierzeniu tętna pomagają gadżety typu smartband – dzięki nim można łatwo stwierdzić, czy Twoje obecne tempo biegu jest wystarczające, aby zmusić układ krążenia do zdrowego wysiłku.
Warto dodać, że oprócz zbyt wysokiego lub zbyt niskiego tętna niepokojąca jest nieregularność uderzeń serca. Jeśli masz wątpliwości co do rytmu czy jakości uderzeń, skonsultuj się lekarzem, który zleci stosowne badania!
- „Pulse & Heart Rate” Cleveland Clinic, https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17402-pulse--heart-rate, 20/10/2022;
- “Heartbeat” The Texas Heart Institute, https://www.texasheart.org/heart-health/heart-information-center/topics/the-heartbeat/, 20/10/2022;
- “How the Heart Beats” NIH, https://www.nhlbi.nih.gov/health/heart/heart-beats, 20/10/2022;
- “Tachycardia: Causes, Types, and Symptoms” WebMD, https://www.webmd.com/heart-disease/atrial-fibrillation/what-are-the-types-of-tachycardia, 20/10/2022;
- “Bradycardia: Slow Heart Rate” Heart.org, https://www.heart.org/en/health-topics/arrhythmia/about-arrhythmia/bradycardia--slow-heart-rate, 20/10/2022;
