Andoniedźwiedź okularowy (Tremarctos ornatus)

Biologia
Andoniedźwiedż okularowy to jedyny gatunek niedźwiedzia występujący w Ameryce Południowej. Jest spokrewniony z wymarłymi pod koniec epoki lodowcowej olbrzymimi, płaskopyskimi niedźwiedziami z rodzaju Arctoduspokarmem roślinnym – jest to najbardziej roślinożerny niedźwiedź ze wszystkich żyjących obecnie. Jest zwierzęciem bardzo plastycznym ekologicznie – w granicach swojego zasięgu (a nawet na obszarze terytorium pojedynczego osobnika) mogą znajdować się tak różne siedliska jak gorący, wilgotny las deszczowy i smagane wiatrem, wysokogórskie pustynie. Pomimo tej elastyczności, presja gospodarki ludzkiej spowodowała znaczne rozczłonkowanie zasięgu andoniedźwiedzia okularowego – występuje on w rozproszonych, w dużej mierze izolowanych od siebie populacjach. Jest to gatunek narażony na kłusownictwo (często oskarża się go o zabijanie bydła, mimo że większość przypadków dotyczy zapewne sytuacji, w której niedźwiedź pożywił się padliną krowy), m.in. ze względu na pozyskiwanie jego woreczka żółciowego do celów tradycyjnej medycyny chińskiej. Dodatkowym zagrożeniem, poza polowaniami oraz postępującym zagospodarowywaniem przez ludzi wysokogórskich siedlisk andoniedźwiedzia okularowego, są antropogeniczne zmiany klimatu: podnoszące się średnie temperatury oraz susze już teraz zmniejszają powierzchnię optymalnych siedlisk dla tego gatunku. Z tego powodu andoniedźwiedź okularowy w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN uzyskał status VU (narażony na wyginięcie). Światowa populacja andoniedźwiedzia okularowego liczy sobie ok. 13-18 tysięcy osobników, rozproszonych na olbrzymim obszarze Andów.
Wygląd
Andoniedźwiedż okularowy jest niedźwiedziem średniej wielkości – maksymalnie do 2 metrów długości i 170 kilogramów wagi (dotyczy to samców; samice są o 1/3 mniejsze. Jak wszystkie niedźwiedzie, andoniedźwiedź okularowy jest masywnie zbudowany, przednie kończyny są dłuższe od tylnych. Krótki pysk oraz bardzo silne mięśnie szczęk są u tego gatunku przystosowaniem do diety roślinnej – zgryzania twardych, włóknistych łodyg i liści. Sierść jest czarna, rzadko ciemnobrązowa. Na pysku znajdują się białe plamy o zróżnicowanym kształcie, zazwyczaj otaczające oczy (stąd nazwa), czasem rozlewające się na podbródek i klatkę piersiową.
Występowanie
Andoniedźwiedź okularowy występuje w południowoamerykańskich Andach, na obszarze rozciągającym się na długości ponad 4 tysięcy kilometrów z północy na południe. Kraje, w których występuje, to Wenezuela, Kolumbia, Ekwador, Peru i Boliwia. Pojedyncze osobniki spotykano kilkaset kilometrów na południe od granicy zwartego zasięgu, w Argentynie. Zakres środowisk, w których występuje andoniedźwiedź okularowy, jest olbrzymi: suche lasy, wilgotne lasy zarówno nizinne, jak i górskie, suche i wilgotne zarośla twardolistne, wysokogórskie zakrzaczenia i obszary trawiaste. Wydaje się jednak, że jest to gatunek związany przede wszystkim z lasami.
Tryb życia
Andoniedźwiedź okularowy świetnie się wspina, i często żeruje wysoko w koronach drzew. Niezwykłym zachowaniem andoniedźwiedzia okularowego jest budowa gniazd w formie platform z gałęzi, umieszczonych wysoko na drzewie. Z takiego gniazda andoniedźwiedź okularowy ma łatwiejszy dostęp do pokarmu; poza tym w gnieździe odpoczywa, a także zjada przyniesione ze sobą owoce lub padlinę. Ten gatunek niedźwiedzia jest aktywny zazwyczaj w dzień, ale schemat aktywności dobowej jest bardzo zmienny, w zależności od miejscowych warunków. W związku z tym, że różne rodzaje pokarmu roślinnego są dostępne przez cały rok, andoniedźwiedź okularowy nie zapada w sen zimowy. Andoniedźwiedź okularowy prowadzi zasadniczo samotniczy tryb życia, ale w miejscach większej dostępności pokarmu (np. na polach kukurydzy) przez określony czas więcej osobników może żerować obok siebie. Poszczególne osobniki utrzymują terytoria o powierzchni od 7 do 23 kilometrów kwadratowych (terytoria samic są mniejsze, samców – większe).
Odżywianie
Andoniedźwiedź okularowy żywi się przede wszystkim roślinami – jest najbardziej roślinożernym ze współczesnych niedźwiedzi (poza pandą wielką). Najchętniej żywi się owocami oraz bromeliami, ale korzysta z bardzo różnorodnych źródeł pokarmu roślinnego: kaktusów, storczyków, owoców i nasion palm, pędów bambusa, a nawet kaktusów. Może również żerować na polach, np. kukurydzy. Jak na niedźwiedzia przystało, lubi też miód. Poza tym zjada bezkręgowce i padlinę. Na duże zwierzęta poluje rzadko, ale istnieją potwierdzone przypadki upolowania tapirów oraz krów.
Rozmnażanie i rozwój
Rozmnażanie andoniedźwiedzi okularowych w środowisku naturalnym nie jest dobrze zbadane, większość wiedzy pochodzi od zwierząt utrzymywanych w ogrodach zoologicznych. Samice dojrzewają płciowo w wieku 4-6 lat. Samiec z samicą przebywają ze sobą przez 1-2 tygodnie, zazwyczaj w okresie dojrzewania największej ilości owoców na danym obszarze. Nie zawsze implantacja zarodka następuje od razu po kopulacji, więc okres trwania ciąży jest zmienny (160-255 dni), a małe andoniedźwiadki okularowe mogą rodzić się w różnych porach roku. Również data porodu jest najprawdopodobniej skorelowana z okresem dojrzewania owoców – tak, aby owoce były dojrzałe akurat w momencie przechodzenia młodych z mleka matki na pokarm stały. Samica rodzi od 1 do 4 młodych, zazwyczaj 2. Po roku przebywania z matką stają się na tyle samodzielne, żeby przetrwać w pojedynkę. Podobnie jak u niektórych innych niedźwiedzi, a także lwów, dorosłe samce są zagrożeniem dla młodych i czasem polują na nie i zabijają. Andoniedźwiedź okularowy może żyć w niewoli do 36 lat, w naturze prawdopodobnie około 20 lat.