Tęcznik liszkarz (Calosoma sycophanta)
Tęcznik liszkarz to gatunek owada z rodziny biegaczowatych. Ma charakterystyczne, połyskujące zielonozłoto pokrywy skrzydłowe. Występuje w całej Europie i w Stanach Zjednoczonych. Jest uznawany za wyjątkowo pożyteczny dla człowieka gatunek, ponieważ zjada gąsienice owadów żerujących na drzewach. W Polsce jest objęty częściową ochroną gatunkową.
Budowa
Tęcznik liszkarz ma od 25 do 30 mm długości. Głowa jest węższa niż przedplecze, czyli grzbietowa część przedtułowia i przednia część płytki grzbietowej. Na głowie znajdują się dwa długie czułki, które składają się z 11 segmentów. Odnóża są smukłe i przystosowane do biegania – tęcznik liszkarz należy do rodziny biegaczowatych. Stopy zbudowane są z pięciu członów. Na każdym przedstopiu znajduje się ostry, haczykowaty pazurek, który ułatwia zagrzebywanie się pod korę czy kamienie. Nazwa tęcznika liszkarza wskazuje na najbardziej charakterystyczną cechę wyglądu tego owada – mieniące się wszystkimi kolorami tęczy pokrywy skrzydłowe. W zależności od kąta padającego światła, można w nich zauważyć zielonozłote, czerwonozłote lub niebieskozielone metaliczne odblaski. Pozostała część ciała jest czarno-granatowa.
Biologia
Tęcznik liszkarz przechodzi przez cztery stadia życiowe: larwy, poczwarki i imago, czyli osobnik dorosły. Wiosną samice składają zapłodnione wcześniej przez samca jaja, zagrzebując je w ziemi. Jednorazowo samica składa od 100 do 200 podłużnych, białych jaj. Po kilku dniach wykluwają się z nich larwy. Stadium te spędzają pod ziemią. Po około dwóch-trzech tygodniach przepoczwarzają się w osobniki dorosłe. Pozostają jednak pod ziemią w stanie hibernacji, czekając aż do następnej wiosny, zanim wyjdą na powierzchnię. W postaci dorosłej owady na zimę wracają pod ziemię, by przeczekać mróz w stanie hibernacji. Mogą także hibernować w spróchniałych pniach. Przerywają hibernację i opuszczają schronienie dopiero na początku czerwca. Są aktywne przez około 50 dni i na koniec sierpnia ponownie szukają kryjówki, by wejść w stan spoczynku zimowego. Owady te żyją od dwóch do czterech lat. Tęczniki liszkarze to owady nocne. W ciągu dnia spędzają czas pod kamieniami, butwiejącym drewnem lub w zagłębieniach w ziemi. Dopiero po zmierzchu stają się aktywne. Potrafią latać, ale rzadko to robią, ich główną metodą lokomocji jest bieganie po ziemi. Owady te są drapieżnikami. Odżywiają się różnorodnymi mniejszymi owadami, takimi jak namiotniki, ćmy brudnice, gąsienice, robaczki świętojańskie oraz larwy wielu gatunków owadów leśnych. Larwy tęcznika liszkarza są także drapieżne. Głównym składnikiem diety larw i osobników dorosłych są gąsienice. Larwy pożywiają się przez całą dobę i w ciągu całego swojego rozwoju, trwającego dwa-trzy tygodnie potrafią zjeść nawet do 50 gąsienic. Osobniki dorosłe zjadają ich kilkaset w ciągu swojego życia. Dzięki temu tęczniki liszkarze są uznawane za wyjątkowo pożyteczne dla człowieka owady. Przyczyniają się do ochrony wielu gatunków roślin, zjadając żerujące na nich larwy. Zjadają m.in. poczwarki i gąsienice brudnicy nieparki, brudnicy mniszki, strzygoni choinówki, barczatki sosnówki, poprocha cetyniaka oraz wiele innych gatunków żerujących na drzewach. Obecność tęczników liszkarzy jest szczególnie istotna w miejscach, gdzie występuje w dużych ilościach brudnica nieparka – gatunek motyla, który żeruje na liściach dębu i może doprowadzić do obumarcia drzewa.
Występowanie
Tęcznik liszkarz pochodzi z Europy Środkowej i Azji. Na początku XX wieku został także introdukowany do Stanów Zjednoczonych, gdzie miał pomóc w zwalczaniu plagi brudnicy nieparki. Obecnie występuje w większości stanów oraz w znacznej części Palearktyki, między innymi w Polsce, Czechach, Austrii, Turcji, Bułgarii, Portugalii oraz na Ukrainie. Można go również spotkać w południowych częściach Kanady. Dorosłe osobniki preferują ciemne, wilgotne środowisko leśne. W Polsce najliczniej występują w lasach sosnowych. Można je spotkać do wysokości 1500 m n.p.m. Żyją pod kamieniami, liśćmi, korą drzew oraz na rozkładającym się drewnie. Jeżeli warunki środowiskowe są nieodpowiednie lub brakuje im pożywienia, mogą przenieść się do domów i innych budynków.