Zanieczyszczenie środowiska w Polsce - rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska
Ekologia.pl Ochrona środowiska Zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby Zanieczyszczenie środowiska w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska

Zanieczyszczenie środowiska w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska

Mimo rosnącej świadomości ekologicznej władz, przedsiębiorców i obywateli zanieczyszczenie środowiska w Polsce wciąż jest poważnym problemem. W wielu międzynarodowych rankingach klasyfikujemy się wręcz jako jeden z najbrudniejszych krajów Europy. Jakie są główne źródła zanieczyszczeń w naszym kraju i co można zrobić, aby je ograniczyć?

Elektrownia węglowa Świerże Górne w Polsce. Źródło: CameraCraft/Shutterstock

Elektrownia węglowa Świerże Górne w Polsce. Źródło: CameraCraft/Shutterstock
Spis treści


Teoria ochrony środowiska mówi o zanieczyszczeniach pochodzących ze źródeł naturalnych oraz zawinionych działalnością człowieka. W Polsce od lat dominują oczywiście te drugie, co bynajmniej nie jest zaskakujące wobec skali industrializacji świata. Niestety, przedostające się do naturalnych ekosystemów substancje stałe, ciekłe i gazowe powodują rozchwianie równowagi biologicznej i zagrażają przyszłości wielu gatunków, w tym człowieka.

Rodzaje zanieczyszczeń środowiska w Polsce

Podstawowy podział zanieczyszczeń środowiska dotyczy miejsca jego występowania. W tym ujęciu rozróżniamy:

  • Zanieczyszczenie powietrza – czyli ogół substancji emitowanych do atmosfery (stałych, gazowych i ciekłych), które zmieniają jej właściwości i szkodzą organizmom żywym. W Polsce głównym problemem są emisje gazów cieplarnianych (w tym dwutlenku węgla, podtlenku azotu, metanu, ozonu, fluoropochodnych węglowodorów), dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłów. Źródłem tych zanieczyszczeń jest przede wszystkim spalanie paliw kopalnych w celach industrialnych oraz grzewczych. Poza tym poważnym trucicielem powietrza w naszym kraju jest również transport drogowy oraz rolnictwo.
  • Zanieczyszczenie wód – przedostające się do cieków wodnych, wód powierzchniowych i głębinowych substancje, które zmieniają cechy fizyczne, chemiczne i biologiczne w danych zbiornikach negatywnie wpływając na równowagę biologiczną. W Polsce za zanieczyszczenie wód odpowiedzialne są przede wszystkim ścieki komunalne i przemysłowe, a także rolnictwo, składowiska odpadów oraz katastrofy ekologiczne.
  • Zanieczyszczenie gleb – zmiana składu chemicznego ziemi niekorzystnie wpływająca na możliwość jej użytkowania i stan flory. Najistotniejsze zanieczyszczenia w tej kategorii to nawozy mineralne oraz metale ciężkie. Ich źródłem jest przede wszystkim rolnictwo oraz przemysł. Mogą dostawać się do gleby z powietrza pod wpływem wypłukania przez deszcz.

Poza tym mówi się również o skażeniach promieniotwórczych. W Polsce mają one przede wszystkim charakter naturalny – głównym problemem jest radon Ra-222, którego poziom wewnątrz niektórych budynków przekracza dopuszczalne normy. Ogólnie Polacy są jednak narażani na dość niski poziom promieniowania jonizacyjnego, więc jak dotąd nie ma powodów do niepokoju. Z drugiej strony, systematycznie rośnie ilość odpadów promieniotwórczych pochodzących z ośrodków medycznych oraz instytutów badawczych.

Pewną formą zanieczyszczenia środowiska jest również hałas. Jego źródłem jest przede wszystkim działalność przemysłowa oraz transport drogowy oraz lotniczy. W Polsce w ostatnich latach poziom przekroczenia dopuszczalnych norm przez zakłady przemysłowe jest stosunkowo stabilny i wynosi ok. 20% w dzień oraz nawet 60% w nocy.

Zanieczyszczenia rzek w Polsce wpływają na jakość wód w południowym Bałtyku. Źródło: Mariia Kamenska/Shutterstock

Geograficzne zróżnicowanie krajowych zanieczyszczeń

Polska jest zbyt dużym krajem, aby o zanieczyszczeniach środowiska rozmawiać wyłącznie w skali ogólnonarodowej. Wiele problemów ekologicznych ma bowiem charakter lokalny lub regionalny i wynika przede wszystkim ze specyfiki prowadzonej tam działalności przemysłowej. Za monitoring stanu środowiska naturalnego w Polsce w podziale na województwa i miasta odpowiada przede wszystkim Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ).


I tak z raportów GIOŚ wynika, że pod względem czystości powietrza najlepsza sytuacja w kraju panuje w województwie podlaskim, warmińsko-mazurskim, pomorskim, zachodniopomorskim oraz lubelskim. Do najczystszych miast w Polsce należą Gorzów Wielkopolski, Olsztyn, Elbląg, Białystok, Gdańsk, Gdynia, Sopot, Suwałki, Słupsk i Koszalin. Jak widać przeważają tutaj północne i wschodnie regiony. Faktycznie też, to na południu sytuacja wygląda najgorzej. Nowa Ruda, Pszczyna, Rybnik, Żywiec, Zawiercie, Zabrze czy Turów to tylko kilka miast z niesławnej listy „najbrudniejszych”. Najbardziej rakotwórcze powietrze w Polsce ma Nowy Targ, który króluje również w rankingu najwyższego stężenia pyłu PM10.

Niestety, ogromna większość rzek w Polsce ma złą jakość, podobnie jako wody przybrzeżne w Bałtyku w dorzeczu Wisły i Odry. Nieco lepszy stan czystości mają wody głębinowe, ale najlepszą, 1 klasę czystości odnotowano zaledwie w 2% punktów pomiarowych. Ogólnie dobry stan stwierdzono w 69% punktach, zaś zły w 31%.

Regionalizacji podlega również produkcja odpadów przemysłowych – najwięcej jest ich w województwie dolnośląskim i śląskim, najmniejszym w lubuskim i podkarpackim.

Tabela przedstawiająca główne przyczyny zanieczyszczeń powietrza w Polsce; opracowanie własne

Polska na tle innych krajów Europy

Według raportu „Europa przeciw katastrofie klimatycznej” przygotowanego w 2022 r. przez Fundację Schumana oraz Fundację Adenauera na 27 zbadanych państw w UE Polska zajęła ostatnie, 27 miejsce. Najbardziej zielonymi krajami naszego kontynentu okazały się Malta, Francja, Szwecja i Hiszpania. Autorzy raportu krytycznie ocenili polską politykę publiczną oraz działania firm w zakresie inwestycji w zielone technologie. Wskaźniki takie jak produkcja odpadów, śmiertelność z powodu zanieczyszczeń powietrza czy jakość wody w kąpieliskach plasuje nasz kraj zdecydowanie pod średnią unijną. Jedyne kryteria, w których Polska pokazała się z dobrej strony to jakość ekosystemu oraz odsetek zagrożonych gatunków fauny i flory.

Nie oszczędzają nas również inne raporty i opracowania. Według danych z raportu Airly 2020/2021 do miast o najgorszej jakości powietrza w całej Europie należy Kraków. W 2020 r. odnotowano tu 49 dni o przekroczonym poziomie dopuszczalnego stężenia PM10. Dla porządku dodajmy, że sytuacja zmienia się na lepsze, bowiem w 2018 r. owych dni była aż 108!

Swój ranking przygotował również portal Green Match, który wziął pod uwagę aż siedem czynników wpływających na poziom zanieczyszczenia środowiska: emisję dwutlenku węgla, koncentrację pyłu PM2.5 w miastach, śmiertelność spowodowaną zanieczyszczeniem powietrza, jakość wody pitnej, ilość produkowanych opadów, powierzchnię lasów oraz powierzchnię obszarów chronionych. Gorzej niż Polska w tym zestawieniu wypadła tylko Turcja! Za najczystsze kraje uznano natomiast Szwecję, Finlandię i Francję.

Z raportu GUS wynika natomiast, że Polska należy do czołówki krajów europejskich w takich niechlubnych dziedzinach jak wykorzystanie nawozów azotowych, emisja tlenków siarki i azotu, emisji gazów cieplarnianych czy narażenie ludności miejskiej na powietrze zanieczyszczone pyłem zawieszonym. Poziom recyklingu odpadów komunalnych jest natomiast zdecydowanie zbyt niski, mimo że konsekwentnie rośnie.

Transport drogowy jako jeden z największych problemów ekologicznych. Źródło: Rudmer Zwerver/Shutterstock

Jakie działania podejmuje się celem redukcji zanieczyszczeń w Polsce?

Mimo niespecjalnie wysokich ocen w międzynarodowych rankingach i ewidentnych na co dzień problemów ekologicznych, sytuacja w naszym kraju ulega konsekwentnej poprawie. Na przestrzeni ostatnich lat wiele zmieniło się na lepsze zarówno w zakresie gospodarowania zasobami, jak i odpowiedzialności przemysłu oraz obywateli. Na szczególną uwagę zasługuje:

W Polsce wciąż buduje i unowocześnia się oczyszczalnie ścieków, które likwidują coraz więcej zanieczyszczeń biogennych. Bardzo ważnym zjawiskiem jest postępująca restrukturyzacja i modernizacja sektora energetycznego oraz przemysłowego. Coraz aktywniej prowadzona jest redukcja i neutralizacja zanieczyszczeń pyłowych, a coraz więcej energii pozyskiwane jest ze źródeł odnawialnych. Mobilizuje się również szerokie społeczeństwo coraz skuteczniej segregując odpady komunalne.


Niestety, nadal niepokojący jest stały wzrost liczby samochodów w kraju, duża liczba dni smogowych w miastach położonych w obszarach zindustrializowanych oraz składowanie dużej części odpadów przemysłowych. Wreszcie, tak długo jak głównym źródłem energii będzie w Polsce węgiel, środowisko naturalne będzie płacić wysoką cenę.

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. „Ochrona środowiska 2021” Raport GUS, 2021;
  2. „Europa przeciw katastrofie klimatycznej” Fundacja Schumana, Fundacja Adenauera, Warszawa, maj 2022, https://schuman.pl/wp-content/uploads/2022/11/Europa-przeciw-katastrofie_raport-Fundacji-Schumana_2022.pdf;
  3. „Stan środowiska w Polsce. Raport 2018” Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa, 2018, https://www.gios.gov.pl/images/dokumenty/pms/raporty/Stan_srodowiska_w_Polsce-Raport_2018.pdf;
  4. „Główne przyczyny zanieczyszczeń środowiska w Polsce” Zintegrowana Platforma Edukacyjna, https://zpe.gov.pl/a/wprowadzenie/DbkD2CtcB, 9/11/2022;
  5. „Mapped: Europe’s Most and Least Polluted Countries” GreenMatch, https://www.greenmatch.co.uk/blog/2018/11/mapped-europes-most-and-least-polluted-countries, 9/11/2022;
4.7/5 - (13 votes)
Subscribe
Powiadom o
6 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

bądźmy szczerzy nie tylko to zanieczyszcza środowisko przypominam o naszym kochanym Prezydęcie , ta kiepski żart dobra ale nie zmieniając tematu chodzi mi o to że większość młodzieży np moji znajomi nie szanują przyrody więc jeżeli to właśnie od nas polega czy ta planeta pożyje to . . . nie liczyłbym na to

rzeczy, które zanieczyszczają środowisko naturalne. Mogą to być np.: smog, ścieki, albo gazy.

Jak krótko zdefiniować „zanieczyszczenia środowiska”?

Smog może prowadzić do lokalnych opadów https://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochrony-srodowiska/kwasne-deszcze. Jest to zjawisko rozpuszczania w atmosferze wyemitowanego przez przemysł dwutlenku siarki i tlenku azotu w wodzie, w wyniku czego zanieczyszczenia wraz z https://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochrony-srodowiska/opad-atmosferyczny spadają na ziemię, zakwaszając wody, glebę i degradując https://www.ekologia.pl/wiedza/slowniki/leksykon-ekologii-i-ochrony-srodowiska/rosliny oraz zdrowie ludzi i https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/.

pyły gazy unoszące sie powietszu

Antropogeniczne, niekorzystne przeobrażenie elementów → środowiska naturalnego. Wywoływane jest wprowadzeniem przez człowieka do środowiska zanieczyszczeń stałych, ciekłych lub gazowych o takim składzie i w takich ilościach, że wywołują one pogorszenie stanuśrodowiska. Niekiedy pojęcie z.ś. jest odnoszone do przekroczenia dopuszczalnego poziomu → wskaźników zanieczyszczenia środowiska. [AM, SW]