Rzepak – właściwości, skład i zastosowanie rzepaku

Okres kwitnienia rzepaku, kiedy można podziwiać skąpane w żółci pola, mamy już za sobą. Na przełomie czerwca i lipca zakwitnie jednak rzepak jary i ponownie naszym oczom ukażą się cudownie ozłocone połacie ziemi. Rzepak to jedna z najważniejszych, jeśli nie najważniejsza roślina oleista w Polsce. Otrzymywany z niej olej jest niezwykle cenny i wartościowy dla zdrowia. Polacy powinni sięgać po niego zdecydowanie częściej.



Pole rzepaku, fot. pixabay.comPole rzepaku, fot. pixabay.com
  1. Co tkwi w złocistym rzepaku?
  2. Skład tłuszczowy nasion rzepaku najkorzystniejszy
  3. Cudze chwalicie, rzepaku nie znacie
  4. Olej to nie wszystko, czyli nie zapominajmy o rzepakowym miodzie
  5. Wykorzystać rzepak jak najlepiej
  6. Rzepak to roślina o wielu twarzach

Co tkwi w złocistym rzepaku?

Rzepak uprawiany jest głównie w krajach Eurazji. W Europie Środkowej, w tym również na polskiej ziemi, jako roślina uprawna pojawił się w okolicach XVI wieku. Rzepak to de facto odmiana kapusty, powstała najprawdopodobniej ze skrzyżowania kapusty warzywnej i właściwej. Jego cechą charakterystyczną są intensywnie żółte, czteropłatkowe kwiaty zebrane w grona, osadzone na wzniesionej i rozgałęziającej się łodydze o wysokości do 1,5 metra.

Od pewnego czasu mamy w Polsce rekordowe zbiory rzepaku. Również tegoroczne żniwa zapowiadają się bardzo obiecująco. Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia, którą wysiewa się w sierpniu. Nasionka kiełkują już po tygodniu od wysiania ich do gruntu. Jeszcze przed nadejściem zimy, rzepak wytwarza krótką łodygę pokrytą kilkoma sztukami liści. Do pełnej okazałości urasta i rozkwita następnego roku. Pierwsze kwiaty pojawiają się w maju, w cieplejszych stronach już w kwietniu. Podróżując w tym okresie po Polsce, zwłaszcza po jej południowych stronach, możemy podziwiać złociste, skrzące się w słońcu połacie rzepakowych pól.

Rzepak jest rośliną niełatwą w uprawie, dlatego trzeba go mądrze wysiewać i dobrze o niego dbać. Aby dał obfity plon potrzebuje żyznej, bogatej w próchnicę i wapń gleby, a także właściwego nawożenia i ochrony przed ekspansją chwastów. Zbiory rzepaku trwają około 45 dni i rozpoczynają się w sierpniu.

Skład tłuszczowy nasion rzepaku najkorzystniejszy

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, rzepak był poddawany licznym pracom badawczym, które miały na celu ulepszenie jakości nasion, głównie po to, by pozbyć się z nich toksycznego kwasu erukowego, a także zoptymalizować proporcje zawartych w nim pozostałych kwasów tłuszczowych.

Aktualnie uprawiane odmiany rzepaku dają olej o następującym składzie tłuszczowym:
  • kwas oleinowy: 56-68%
  • kwas linolowy: 18-22%
  • kwas linolenowy: 10-13%
  • kwasy palmitynowy i stearynowy: 4-6%
  • kwas eikozenowy: 1-2%
  • kwas erukowy: 0-2%


Kwas erukowy: nie w oleju rzepakowym

Stare, tradycyjne odmiany nasion rzepaku wprost obfitowały w kwas erukowy, zaliczany do substancji antyżywieniowych. Kwas ten niekorzystnie wpływa na pracę większości narządów, w tym serca, wątroby czy śledziony. Wykorzystywane obecnie w rolnictwie odmiany podwójnie ulepszone zawierają najwyżej 2% kwasu erukowego, czyli ilość przepisowo dopuszczalną i nieszkodliwą dla człowieka. Odmiany te pozbawione są także innych substancji antyodżywczych np. glukozynolanów. 

Nasiona rzepaku. Fot. pixabay.com
Olej rzepakowy może z powodzeniem zastąpić oliwę - jest bogaty w związki bioaktywne i ma niesamowicie korzystny skład tłuszczowy. Fot. pixabay.com

Cudze chwalicie, rzepaku nie znacie

Olej rzepakowy ma podobną zawartość kwasu oleinowego, co oliwa z oliwek. Nazywa się go zresztą oliwą północy i nie jest to wcale pusty slogan marketingowy. Olej rzepakowy powinniśmy traktować dokładnie tak, jak Grecy traktują swoją oliwę, czyli po prostu uznać go za najlepszej jakości tłuszcz pozyskiwany tradycyjnie w naszym regionie. Poza kwasem oleinowym, zaliczanym do grupy omega-9, olej rzepakowy zawiera też kwas linolenowy omega-3, który występuje w nim w zrównoważonej proporcji do kwasu linolowego omega-6. To bardzo ważne, aby utrzymać odpowiedni stosunek tych kwasów w diecie, ponieważ nadmiar kwasów omega-6 przy małej ilości kwasów omega-3 uruchamia w naszym organizmie procesy prozapalne i kancerogenne.

Co istotne, olej rzepakowy nie zawiera z kolei szkodliwych trans-izomerów w łańcuchach kwasów tłuszczowych i ma najniższe wśród olejów stężenie tłuszczów nasyconych. Jest za to nieocenionym źródłem tokoferoli (to skarbnica witaminy E!), polifenoli, fitosteroli i karotenów. Taki potencjał bioskładników czyni z niego remedium na choroby dzisiejszych czasów. Olej rzepakowy obniża stężenie cholesterolu, poprawia profil triglicerydów, dba o serce i stan naczyń krwionośnych oraz ogranicza mnożenie się wolnych rodników. Dzięki wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych nienasyconych, stanowi dobry stymulant układu odpornościowego oraz wspomaga układ nerwowy, wzrok oraz skórę. Poza kuchnią sprawdza się także kosmetyce i podczas domowych porządków. Biosurfaktyna z rzepaku jest ekologiczną substancją powierzchniowo-czynną, która umożliwia czyszczenie i sprzątanie bez detergentów.

Olej rzepakowy w diecie maluchów

Olej rzepakowy jest jednym z najlepszych tłuszczów, jakie możemy włączyć do diety dziecka podczas jej pierwszego rozszerzania, czyli już od 6. miesiąca życia, gdy mama kończy karmić wyłącznie piersią. Zawarte w oleju rzepakowym kwasy ALA i LA warunkują prawidłowy wzrost niemowlaka, a także stymulują rozwój komórek nerwowych i mózgu. Już pierwsze posiłki z warzyw warto podawać niemowlętom z dodatkiem kilku kropel oleju rzepakowego po rafinacji, gdyż jest on pozbawiony smaku i zapachu, a także oczyszczony z ewentualnych zanieczyszczeń chemicznych.

Olej to nie wszystko, czyli nie zapominajmy o rzepakowym miodzie

Kwiaty rzepaku zachwycają nie tylko fanów polskich krajobrazów. Złociste grona są atrakcyjne również dla owadów, a największy udział w ich zapylaniu ma pszczoła miodna. Miód rzepakowy posiada rozpoznawalną jasnożółtą barwę, a za sprawą szybkiego procesu krystalizacji, osiąga kremową konsystencję, jest jednym z najpopularniejszych miodów w Polsce. Zawiera bogactwo składników mineralnych i jest znany ze zbawiennego wpływu na pracę wątroby i układu krążenia. Najlepszy miód rzepakowy kupimy w maju i w czerwcu.
Kwiaty rzepaku są atrakcyjne dla owadów zapylających. Fot. pixabay.com

Wykorzystać rzepak jak najlepiej

Rzepak jest jedną z bardziej kalorycznych roślin, ale pozostawmy z boku kontekst żywieniowy. Jego wysoka kaloryczność czyni z niego ważny surowiec energetyczny w produkcji biopaliw. Biopaliwa z rzepaku powstają z produktów ubocznych produkcji oleju, czyli m.in. śruty rzepakowej, wytłoków czy glicerolu. Według prognoz, światowe zapotrzebowanie na rzepak będzie ciągle wzrastać, a jego największym producentem pozostanie Unia Europejska.

Śruta poekstrakcyjna stanowi ponadto bogatą w białko paszę dla zwierząt, natomiast otrzymana po wytłaczaniu oleju słoma jest wykorzystywana w przemyśle, np. do produkcji płyt pilśniowych.

Rzepak to roślina o wielu twarzach

Rzepak to cenna roślina uprawna, ważna dla polskiej i europejskiej gospodarki rolnej. Z punktu widzenia konsumenta, rzepak jest przede wszystkim źródłem taniego, ale i wartościowego oleju, a także kremowego miodu. Olej rzepakowy ma zaskakująco korzystne proporcje kwasów tłuszczowych oraz oferuje nam szereg składników bioaktywnych ważnych dla zdrowia.
Ekologia.pl (Elżbieta Gwóźdź)

Bibliografia

  1. Petr Baranyk, Andrej Fábry, Czech University of Agriculture; “History of the rapeseed (Brassica napus l.) growing and breeding from middle age Europe to Canberra”; data dostępu: 2019-06-10
  2. E.S. Oplinger i in.; “Canola (Rapeseed)”; data dostępu: 2019-06-10
  3. Canadian Food Inspection Agency; “The Biology of Brassica napus L. (Canola/Rapeseed)”; data dostępu: 2019-06-10
  4. Ingrid Eriksson i in.; “Chemical composition in varieties of rapeseed and turnip rapeseed, including several samples of hull and dehulled seed”; data dostępu: 2019-06-10
  5. Nebojsa Nedic i in.; “Melliferous potential of Brassica napus L. subsp. napus (Cruciferae)”; data dostępu: 2019-06-10
  6. Tadeusz Rudko; “Uprawy rzepaku ozimego. Rzepak – zasady uprawy – zdrowa żywność”; Instytut Agrofizyki im. B. Dobrzańskiego PAN w Lublinie, Lublin 2011.;
Ocena (3.6) Oceń: