- Brzoza brodawkowata - występowanie i środowisko życia
- Brzoza brodawkowata - cechy charakterystyczne
- Brzoza brodawkowata - biologia
- Brzoza brodawkowata - zastosowanie
Brzoza brodawkowata - występowanie i środowisko życia
Brzoza brodawkowata występuje na obszarze całej Europy, z wyjątkiem krańców północnych Półwyspu Skandynawskiego i części południowej (Hiszpania, Włochy, Grecja), gdzie występuje wyłącznie w wyższych położeniach górskich. W Azji zasięg obejmuje Syberię, Chiny i Japonię oraz góry północnej Turcji, północnego Iranu oraz Kaukaz. Gatunek ten został introdukowany w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie, gdzie na niektórych obszarach uważany jest za gatunek inwazyjny. Brzoza brodawkowata przeważnie występuje na obszarach o wysokości do 700-800 m n.p.m. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na całym niżu oraz w niższych położeniach górskich.Broza brodawkowata jest ważnym składnikiem lasów liściastych, lasów mieszanych i borów sosnowych. Stanowi gatunek pionierski o bardzo niewielkich wymaganiach środowiskowych. Drzewo to odgrywa dużą rolę w zasiedlaniu nowych obszarów i w pierwszych stadiach rozwojowych lasu. Występuje najczęściej na ubogich, piaszczystych lub kamienistych glebach. Jest najbardziej światłolubnym gatunkiem spośród drzew liściastych. Gatunek ten jest odporny zarówno na niskie jak i wysokie temperatury.
Rozmieszczenie geograficzne brzozy brodawkowatej (Betula pendula).
Brzoza brodawkowata - cechy charakterystyczne
WyglądBrzoza brodawkowata jest drzewem liściastym zrzucającym liście na zimę osiągającym wysokość do ok. 30 m. Korona drzewa jest silnie rozwinięta i luźna, u starszych okazów rzadsza z długimi, cienkim i zwisającymi z konarów gałązkami.
Kora młodych drzew jest pomarańczowoczerwona, z wiekiem przybiera barwę białą dzięki substancji zwanej betuliną występującej w postaci krystalicznych skupisk w warstwach powierzchniowych kory. Kora starszych drzew w dolnej części pnia grubieje, pęka i przybiera czarną barwę. Kora łuszczy się okrężnie. Młode gałązki mają ciemne zabarwienie, są nieowłosione i pokryte gruczołami.
Liście
Liście brzozy brodawkowatej są pojedyncze, o długości 3-7 cm z ogonkiem liściowym o długości do 3 cm. Blaszki liściowe są romboidalne lub trójkątne o szeroko klinowatej lub ściętej nasadzie, ciemnozielone na powierzchni górnej i jaśniejsze, szarozielone na powierzchni dolnej. Brzegi blaszki liściowej są podwójnie piłkowane. Liście cechują się gęstym, siateczkowatym unerwieniem. Młode liście są rzadko owłosione i lepkie.
Pąki
Pąki są nagie, lepkie, rozszerzone u nasady i zaostrzone na wierzchołku.
Kwiaty
Kwiaty brzozy brodawkowatej są rozdzielnopłciowe, jednopienne ze zredukowanym okwiatem. Kwiaty są drobne, niepozorne, zebrane w kwiatostany, zwane kotkami, rozpylane są przez wiatr. Kwiaty męskie z 4 pręcikami, kwiaty żeńskie z 2-szyjkowym słupkiem, zrośniętym z 2-3 owocolistków, 2-6-komorowym z 1 lub 2 zalążkami w komorze.
Owoce
Owocem brzozy brodawkowatej jest podłużnie eliptyczny orzeszek długości ok. 2 mm, oskrzydlony, ze skrzydełkiem 2-3 razy szerszym od orzeszka. Łuski owocowe są trójklapowe, klapki boczne są odgięte w dół i są dłuższe od klapki środkowej. Nasiona są bezbielmowe.
Korzeń
System korzeniowy brzozy brodawkowatej jest silnie rozwinięty, na obszarach kamienistych i piaszczystych korzenie sięgają głęboko, na pozostałych obszarach brzozy wykształcają powierzchniowy system korzeniowy o licznych, drobnych i gęsto rozgałęzionych korzeniach, nie zapewniający dużej stabilności.
Pokrój drzewa. Wikimedia.org
Brzoza brodawkowata - biologia
Brzoza brodawkowata rozpoczyna owocowanie na wolnej przestrzeni ok. 10 roku życia, w drzewostanie zwartym ok. 20-25 roku życia. Owocuje co roku, lecz obfitsze lata nasienne powtarzają się co 2 lub 3 lata. Kwitnienie rozpoczyna się w kwietniu, równocześnie z rozwojem liści. Obfite pylenie ma miejsce w drugiej połowie kwietnia, wtedy drzewo wytwarza bardzo duże liści żółtego pyłku roznoszonego przez wiatr. Po przekwitnięciu kotki męskie opadają, kotki żeńskie rozrastają się w walcowate owocostany, które pod koniec lata (lipiec—sierpień) rozsypują się i łuski owocowe opadają wraz z owocami. Liścienie są eliptyczne, łuskowate i nagie o długości 2—4 mm.Brzoza brodawkowata jest drzewem krótkowiecznym i szybko rosnącym, żyje do ok. 100 lat. Drzewa młode rosną szybko; w wieku 10 lat osiągają wysokość 6 m; około 20 roku życia przyrost na wysokość jest wolniejszy i ustaje w 50-60 roku życia.
Liście, kwiatostany, owoce i nasiona brzozy brodawkowatej. Wikimedia.org
Brzoza brodawkowata - zastosowanie
Surowiec drzewnyDrewno brzozy brodawkowatej jest rozpierzchłonaczyniowe, bez twardzieli, białe z żółtawym lub różowawym odcieniem. Cechuje się wysokimi właściwościami mechanicznymi – jest mocne, trudno łupliwe, średniotwarde, łatwe w obróbce i suszeniu, nie paczy się i nie pęka. Ze względu na małą trwałość wykorzystywane jest w przemyśle meblarskim (drewno sklejkowe) i papierniczym, a także jako opał i surowiec do wyrobu węgla drzewnego.
Roślina lecznicza
Właściwości lecznicze posiadają liście brzozy, kora brzozowa oraz sok brzozowy pozyskiwany wczesną wiosną przez głębokie nacięcie kory lub gałęzi.
Liście zawierają flawonoidy, saponiny, kwasy organiczne, żywice, garbniki, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol). Napar z liści wykazuje działanie moczopędne, odtruwające i wzmacniające; wykorzystywany jest m.in. w leczeniu chorób układu moczowego i łuszczycy.
Kora brzozowa zawierająca betulinę wykorzystywana jest w leczeniu trądziku. Sok brzozowy (oskoła) zawiera dużą ilość fruktozy, kwasy organiczne, sole mineralne oraz witaminy z grupy B. Wykorzystywany jest w leczeniu chorób układu moczowego i obrzęków sercowo-naczyniowych.
Roślina ozdobna
Liczne odmiany ozdobne brzozy brodawkowatej sadzone są w ogrodach, parkach oraz założeniach krajobrazowych. Najczęściej spotykanymi odmianami uprawnymi są odmiana zwisająca (’Youngii’), stożkowata (’Fastigiata’) i strzępolistna (’Dalecarlica’).
Pozyskiwanie soku brzozowego. Wikimedia.org
Bibliografia
- Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski; “Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1989.;
- Władysław Matuszkiewicz; “Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006;
- Jakub Mowszowicz; “Pospolite rośliny naczyniowe Polski”; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. II”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Owen Johnson, David More; “Drzewa. Przewodnik Collinsa ”; Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa, 2016;
- Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski; “Dendrologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012;
- promil
