- Występowanie gleb bielicowych
- Proces powstawania gleb bielicowych
- Cechy charakterystyczne gleb bielicowych
- Znaczenie gleb bielicowych
Występowanie gleb bielicowych
Gleby bielicowe występują na obszarach północnej części USA, na Nizinie Wschodnioeuropejskiej, Europy Środkowej i Północnej oraz obszarach Kanady.Rozmieszczenie gleb bielicowych w Polsce:
- Polesie Lubelskie w Lasach Janowskich i w Puszczy Sandomierskiej,
- Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka,
- Pradolina Warszawsko-Berlińska,
- Pradolina Łęba-Reda,
- Pradolina Głogowska,
- Piaski Sandrowe,
- Puszcza Wkrzańska,
- Puszcza Goleniowska,
- Puszcza Augustowska,
- Bory Dolnośląskie,
- Równina Opolska,
- między rzekami Górna Pilica i Mała Panew,
- w Puszczy Kurpiowskiej,
- Bory Tucholskie,
- na wydmach nadmorskich i śródlądowych,
- na mniejszych fragmentach w całej Polsce.
Rozmieszczenie gleb bielicowych na kuli ziemskiej. Źródło: Bijltjespad / Public domain
Proces powstawania gleb bielicowych
W przypadku terenów górskich, gleba bielicowa powstaje w większości z granitów. Dla powstania gleb bielicowych koniecznie musi zajść proces bielicowania (proces bielicoziemny). Podstawą procesu bielicowania jest silne zakwaszenie podłoża (pH od 3 do 4,5). Dzięki niemu proces wietrzenia minerałów glinokrzemianowych zachodzi znacznie szybciej. Wywołuje to różnicowanie poziomu iluwialnego (poziom B) w stosunku do skały macierzystej (profil C). Obecnie panujący klimat na terenie Polski nie sprzyja procesowi bielicowania. Dzieje się tak, ponieważ najlepiej na ten proces wpływa umiarkowanie klimat chłodny, w którym przeważają opady. Przeważnie procesowi bielicowania podlegają piaskowe granity, luźne piaski kwarcowe oraz skały wysycone krzemionką (SiO2).Do procesu bielicoziemnego dochodzi za pomocą silnie zakwaszonej wody, która przenikając do głębszych warstw profilu glebowego przyczynia się do rozpuszczania soli oraz węglanów. Kompleks sorpcyjny wyższych warstw gruntu ubożeje. Zostaje pozbawiony jonów wapnia, fosforu, sodu, potasu i magnezu. Znacząco wzrasta stężenie jonów glinu i wodoru. Wierzchnie warstwy gleby podlegają zakwaszeniu, co przyczynia się do rozpadu wodorotlenków glinu i żelaza na kationy zasadowe oraz glinokrzemianów w krzemionkę. Na skutek rozpadu może dojść do powstania minerałów ilastych. Jednak w efekcie wysokiego poziomu zakwaszenia gleby, minerały ilaste podlegają bardzo szybkiemu rozpadowi lub też nie powstają wcale. W przypadku, kiedy nie powstają minerały ilaste, w ich miejsce wytwarzane są związki kompleksowe próchniczno-mineralne. W ich skład wchodzą substancja organiczna, krzemionka oraz wodorotlenki żelaza i glinu. Te, łatwo rozpuszczalne w wodzie związki ulegają przemieszczeniu do poziomu B (poziom iluwialnego), tak samo jak ulegające redukcji azotany, fosforany oraz siarczany.
Profil gleby bielicowej. Źródło: U. Burkhardt / CC BY-SA
Proces bielicoziemny jest silnie zależny od obecności gliny. Jest to pierwiastek cechujący się znaczną ruchliwością i łatwością przetransportowywania się do niższych poziomów gleby. Szczególnie chętnie kumuluje się w poziomie iluwialnym, gdzie znajduje się także wiele związków organicznych. Poziom B jest miejscem, w którym dochodzi do strącania się związków żelaza, glinu, krzemionki koloidalnej oraz próchnicy. Przyjmują one wówczas postać żeli o charakterystycznych, rdzawych i brunatnych odcieniach.
Piaski kwarcowe oraz skały, w których składzie znajduje się krzemionka, najłatwiej poddają się procesowi bielicowania. Istotną kwestią w procesie bielicowania jest również fakt występowania roślinności oraz poziom zasadowości skały macierzystej.
Głównym składnikiem gleb bielicowych jest piasek pochodzenia wydmowego, fot. shutterstock
Cechy charakterystyczne gleb bielicowych
W przypadku gleb bielicowych występuje tylko jeden podtyp. Jest nim gleba bielicowa właściwa, której charakterystyka odpowiada opisowi gleb bielicowych. Główny budulec tego rodzaju gruntu stanowią piaszczyste i luźne skały w strefach nizinnych, natomiast w rejonach górzystych gleby te powstają z bezwęglanowych skał. Gleby bielicowe składają się w 95% z frakcji o rozmiarze od 0,5 mm do 1,0 mm, natomiast w 5% z części spławianych. Najczęściej do ich powstania dochodzi pod skupiskami roślinności leśnej. Wówczas gleba taka wykazuje się następującym poziomem genetycznym: O-A-Ees-Bhfe-C. A oznacza obecność tzw. poziomu akumulacyjnego o ciemnoszarym kolorze i znikomej miąższości. Kolejna warstwa to poziom eluwialny (Ees) o barwie jasnoszarej, zwany też poziomem wymywania. Poziom Bhfe, czyli warstwa wmywania (iluwialna) cechuje się rdzawobrunatnym lub rdzawym kolorem. Poziom C oznacza skałę macierzystą, zwykle w postaci piasku o żółtej barwie. Gleby bielicowe wykazują bardzo dużą kwasowość hydrolityczną oraz wymienną, która wykazuje zależność w stosunku do ruchomego glinu. Poziom kationów zasadowych w gruncie wynosi 5–20, a stosunek C:N od 20 do 30.Znaczenie gleb bielicowych
Na terenie Polski występuje jedynie niecałe 10% gleb bielicowych w stosunku do innych typów gruntów, które zostają z reguły poddane procesowi zalesiania lub też odłogowania. Główną przyczyną takiego postępowania z tego rodzajem gleb jest jej mała przydatność gospodarcza oraz niska produktywność rolna. Z uwagi na fakt, że gleby bielicowe mają niewiele składników mineralnych i próchnicy ubóstwo składników mineralnych oraz próchnicy są w większości porośnięte borami sosnowymi.
Gleby bielicowe są w większości porośnięte borami sosnowymi, fot. shutetrstock
Bibliografia
- Konecka-Betley K., Kuźnicki F., Zawadzki S. pod red. nauk. Zawadzkiego S., ; “Gleby bielicowe”, (w:) „Gleboznawstwo”; wyd. IV, PWRiL, Warszawa 1999 r., str. 406–410;
- Zawadzki S; “Gleby bielicowe”, (w:) „Podstawy gleboznawstwa”; PWRiL, Warszawa 2002 r., str. 144–145;
- Praca zbiorowa. CILP. Brożek S., Zwydak M. 2003. ; “Klasyfikacja gleb leśnych Polski”; 2000, Atlas gleb leśnych Polski. CILP;
- Charzyński P., Bednarek R., Kabała C. (tłum. i red.) 2009; “Klasyfikacja Zasobów Glebowych Świata 2006. Aktualizacja 2007 World Reference Base for Soil Resources First Update 2006. First Update 2007. ”; ;
- promil
