- Powódź
- Huragan
- Tornado
- Tsunami
- Obfite opady śniegu
- Lawiny i osuwiska
- Ekstremalne mrozy lub upały
- Susze
- Pożary
- Trzęsienie ziemi
- Wybuch wulkanu
- Katastrofy kosmiczne
Do katastrof naturalnych zaliczyć można m.in.:
- powódź
- huragan
- tornado
- tsunami
- obfite opady śniegu
- lawiny i osuwiska
- ekstremalna mrozy i upały
- susze
- pożary
- trzęsienie ziemi
- wybuch wulkanu
- katastrofy kosmiczne
Tornado. Justin1569 at English Wikipedia [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5 ], via Wikimedia Commons
Powódź
Powódź jest to zjawisko hydrologiczne, które polega na wezbraniu wody w zbiornikach lub ciekach wodnych co powoduje przekroczenie stanu brzegowego a w konsekwencji zatopienie terenów nadbrzeżnych. Może wystąpić zarówno w małych zbiornikach i wodach płynących jak i na morzu czy wodach rzecznych. Proces powstawania powodzi może mieć różne podłoże. Powodzie mogą być opadowe, roztopowe, zimowe lub sztormowe. Ich siłę mierzy się w trzystopniowej skali (zwyczajne, wielkie, katastrofalne).Huragan
Huragan to zjawisko silnego wiatru, przekraczającego prędkość 33 m/s, który powstaje nad wodami o temperaturze co najmniej 26,5 st. C. Huragany tworzą się wiec nad wodami Atlantyku i najbardziej zagrażają wybrzeżom Afryki oraz południowym obszarom Stanów Zjednoczonych, ale bywają też takie, które docierają do Europy. Analogiczne zjawisko występujące nad akwenami Oceanu Indyjskiego i Spokojnego nazywamy tajfunem. Siłę huraganu mierzy się w pięciostopniowej skali Saffira-Simpsona.Tornado
Tornado to gwałtownie wirująca kolumna powietrza, która jednocześnie jest w kontakcie z kłębiastą chmurą deszczową (cumulonimbusem) i z powierzchnią ziemi. Tornada mogą osiągać prędkość wiatru nawet 500 km/h, ale zwykle jest to nie więcej niż 180 km/h. Tornada przemierzają zwykle kilka kilometrów, ale największe osiągają dystans nawet do 100 km. Tornada występują na wszystkich kontynentach poza Antarktydą, ale największe spustoszenie sieją w Stanach Zjednoczonych. Ich siłę mierzy się w sześciostopniowej skali Fujity.Tsunami
Tsunami to fala oceaniczna rozchodząca się pierścieniowo od miejsca wzbudzenia. Może być wywołana przez podwodne trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu, osuwisko ziemi lub cielenie się lodowca (odłamywanie fragmentu lodowca), a niekiedy w wyniku upadku meteorytu.Tsunami może mieć zasięg:
- lokalny, jeśli miejsce wzbudzenia fali znajduje się w pobliżu wybrzeża, a czas potrzebny na dotarcie fali wynosi maksymalnie pół godziny;
- zasięg regionalny, gdy czas przybycia fali wynosi do pięciu godzin od wzbudzenia fali (taka fala stanowi już spore zagrożenie dla obszaru przybrzeżnego);
- zasięg ponadregionalny (tsunami pacyficzne) gdzie fala wędruje od kilku do kilkunastu godzin i może stanowić zagrożenie po obu stronach Pacyfiku.
Tsunami w Tajlandii w 2004 roku. By David Rydevik (email: david.rydevikgmail.com), Stockholm, Sweden. (Originally at Bild:Davidsvågfoto.JPG.) [Public domain], via Wikimedia Commons
Obfite opady śniegu
Śnieg jest opadem atmosferycznym w postaci kryształów lodu powstających w procesie resublimacji czyli krystalizacji pary wodnej w chmurach. Po opadnięciu na ziemię, tworzy pokrywę śnieżną. W kategorii katastrofy naturalnej mówimy dopiero przy bardzo obfitych i/lub długotrwałych opadach śniegu, które stanowią zagrożenie dla ludzi.Lawiny i osuwiska
Powstają na skutek nagłej utraty stabilności i gwałtownego przemieszczania się mas śniegu, lodu, gruntu, materiału skalnego lub mieszaniny tych składników, które mogą spadać, staczać się lub ześlizgiwać ze stoku skalnego. Do czynników warunkujących powstawanie lawin należą rzeźba terenu i nachylenie stoku, warstwa pokrywy śnieżnej, jednorazowe duże opady śniegu lub opady deszczu w ciągu całego roku, odwilż, duży wiatr oraz temperatura – szczególnie duże dobowe wahania temperatur.Ekstremalne mrozy lub upały
Upał to stan pogody, gdy temperatura powietrza mierzona przy powierzchni ziemi przekracza 30 st. C. Natomiast mróz występuje gdy temperatura powietrza spada poniżej 0 st. C (temperatura zamarzania wody) i utrzymuje się co najmniej jedną dobę. Zarówno upały jak i mrozy mogą być przyczyną katastrofy naturalnej, gdy ich występowanie jest nietypowe dla danego terenu oraz gdy czas ich trwania znacznie się wydłuża.Susze
Susza to przedłużający się okres bez opadów atmosferycznych lub z ich nieznaczną ilością i z wysoką temperaturą. Jej występowanie powoduje przesuszenie gleby i zmniejszenie zasobów wody pitnej, a także zmniejszenie lub zniszczenie upraw roślin. Susza ma trzy etapy swojego rozwoju. Pierwszym jest susza atmosferyczna, czyli trwający 20 dni brak opadów w towarzystwie wysokich temperatur oraz niskiej wilgotności powietrza. Etapem drugim jest susza glebowa, która oznacza niedobór wody dostępnej dla roślin. Ostatnim i trzecim etapem jest susza hydrologiczna, która następuje gdy zostaną zmniejszone zasoby wód powierzchniowych i podziemnych.Lawina śnieżna. By Scientif38 [CC BY-SA 3.0 ], from Wikimedia Commons
Pożary
Pożar jest to niekontrolowany i samoistny proces spalania materiałów organicznych lub nieorganicznych. Do powstania i utrzymania procesu niezbędny jest tzw. trójkąt spalania czyli obecność trzech czynników: materiału palnego, utleniacza oraz źródła energii cieplnej koniecznej do zapłonu materiału palnego. Przyczyny powstania pożarów mogą być naturalne np. wybuch wulkanu czy wyładowania atmosferyczne lub spowodowane czynnikiem ludzkim np. przez podpalenia czy wypadki komunikacyjne. Pożary stanowią katastrofę naturalną gdy są bardzo rozległe.Trzęsienie ziemi
Trzęsienie ziemi, to gwałtowne rozładowanie w skorupie ziemskiej, któremu towarzyszy ruch warstw skalnych. Ze względu na przyczynę powstawania trzęsienia ziemi można podzielić na cztery rodzaje:- trzęsienia tektoniczne (dyslokacyjne), stanowiące około 90% wszystkich zjawisk sejsmicznych, spowodowane są przesunięciami skał wzdłuż uskoku, często na granicy płyt tektonicznych;
- trzęsienia wulkaniczne, których inicjatorem są gwałtowne erupcje wulkanów lub zapadanie się stropów komór magmowych;
- trzęsienia zapadowe (zapadliskowe) powstające na skutek zawalania się jaskiń lub innych pustych przestrzeni w podłożu;
- trzęsienia antropogeniczne, które związane są z działalnością człowieka np. tąpnięcia górnicze.
Wybuch wulkanu
Inaczej nazywany erupcją. Jest to zjawisko wydostawania się na powierzchnię Ziemi bądź do atmosfery wszelkich materiałów wulkanicznych – magmy, materiałów piroklastycznych i substancji lotnych takich jak gazy i pary. W zależności od wydostającego się materiału można podzielić erupcje na trzy rodzaje:- efuzje czyli erupcje wylewne (lawowe);
- eksplozywne, w trakcie których wydobywają się materiały piroklastyczne i produkty lotne;
- erupcje mieszane.
Katastrofy kosmiczne
Ich źródła znajdują się poza Ziemią. Mogą to być upadki komet lub planetoid na powierzchnię Ziemi lub wybuch bliskiej supernowej.Pożar lasu. By John McColgan [Public domain], via Wikimedia Commons
Bibliografia
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. V”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Edward R. Miller-Jones; “Extreme Weather. Does climate change cause extreme weather phenomena?”; FastBook Publishing, 2012;
- Anne Debroise, Erick Seinandre; “Mały atlas zjawisk natury”; Wyd. Larousse Polska, Wrocław 2003;
- “Słowniki tematyczne. Geografia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;