Definicja pojęcia:

las grądowy

Las grądowy - las liściasty lub mieszany z przewagą dębu i grabu oraz różną domieszką innych gatunków drzew, występujący w Europie.
  1. Występowanie
  2. Cechy charakterystyczne lasów grądowych
  3. Podział lasów grądowych

Występowanie

Las grądowy porasta większość obszaru Europy, od Hiszpanii na zachodzie po Ural na wschodzie i od Finlandii na północy po Półwysep Apeniński i Bałkański na południu kontynentu. Zbiorowisko te występują w całej Polsce, głównie na terenach nizinnych i wyżynnych. W górach, w postaci dobrze wykształconej, spotyka się  je na pogórzu do wysokości 400—500 m n.p.m. Obecnie w Polsce tworzy niewielkie skupiska, gdyż większość obszarów dawnego występowania zostało zajętych pod uprawy rolne. Zespoły grądów zachowały się w dużych kompleksach leśnych (Puszcza Białowieska, Puszcza Kampinoska) albo w postaci małych fragmentów w krajobrazie rolniczym. Grąd jest jednym z siedlisk przyrodniczych ujętych w sieci Natura 2000.

Grąd występuje na glebach dość wilgotnych i żyznych, zwłaszcza glebach brunatnych, z tego powodu większość tych zbiorowisk zostało zniszczonych na potrzeby rolnictwa lub uprawy drzew iglastych. Las grądowy nie porasta obszarów okresowo zalewanych. Nie jest wymagający pod względem warunków klimatycznych.
Subkontynentalne lasy grądowe porastają większość obszaru Puszczy Białowieskiej. Fot. pixabay.com

Cechy charakterystyczne lasów grądowych

Las grądowy jest drzewostanem wielogatunkowym. Gatunkiem panującym jest grab pospolity (Carpinus betulus) oraz dwa gatunki dębów – dąb szypułkowy (Quercus robur) i dąb bezszypułkowy (Quercus petraea). Duży udział w składzie gatunkowym tych lasów mają lipy drobnolistne (Tilia cordata), klony – klon zwyczajny (Acer platanoides), jawor (Acer pseudoplatanus), klon polny (Acer campestre) oraz niekiedy wiąz szypułkowy (Ulmus laevis). W niektórych rejonach w lasach grądowych występują także buki (Fagus sylvatica) oraz świerki (Picea abies).

Warstwa podszytu jest dobrze rozwinięta, ale nie jest zwarta ze względu na cienistość lasu. Zwykle tworzą ją leszczyna pospolita (Corylus avellana), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus), trzmielina pospolita (Euonymus europaeus), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum), dereń świdwa (Cornus sanguinea) oraz młode lipy, graby, klony i dęby.

Mimo znacznego zacienienia rozwija się dość bujne runo leśne, składające się z licznych gatunków, takich jak m.in. gajowiec żółty (Galeobdolon luteurri), podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum), niecierpek pospolity (Impatiens nolitangere), czyściec leśny (Stachys sylvatica), turzyca leśna (Carex sylvatica), nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas), przytulia (marzanka) wonna (Galium odoratum = Asperula odorata), groszek wiosenny (Lathyrus vernus) czy przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis).
Grab pospolity. By Andrew Gray [GFDL or CC-BY-SA-3.0], from Wikimedia Commons

Podział lasów grądowych

Las grądowy pod względem fitosocjologicznym wykazuje dużą zmienność geograficzną.
Wyróżnia się trzy zespoły regionalne:
  • grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum betuli),
  • grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum betuli),
  • grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum betuli).

Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum betuli) występuje w środkowej i wschodniej części Polski oraz w niższych partiach Karpat. W skład drzewostanu wchodzą, oprócz grabu, dębu szypułkowego i lipy drobnolistnej, także klon pospolity, świerk (w południowej i północno-wschodniej części kraju), buk i jodła (Abies alba) (na południu), w granicach zasięgu dąb bezszypułkowy, jawor, brzoza brodawkowata (Betula pendula), osika (Populus tremula) oraz modrzew polski (Larix polonica). Na siedliskach bardziej wilgotnych dodatkowo występuje jesion (Fraxinus excelsior), olsza czarna (Alnus glutinosa), a także różne gatunki wiązów (Ulmus L.).
Charakterystycznym gatunkiem warstwy podszytu jest trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus). Runo leśne wyróżniają takie gatunki, jak przytulia Schultesa (Galium schultesii), zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus), turzyca orzęsiona (Carex pilosa) i przytulia wiosenna (Galium vernum = Cruciata glabra).
Dąb szypułkowy. By François GOGLINS [CC BY-SA 3.0 ], from Wikimedia Commons
Grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum betuli) występuje w zachodniej Polsce. Drzewostan, oprócz gatunków charakterystycznych dla wszystkich grądów, buduje także buk pospolity (Fagus sylvatica), w podszycie jarząb brekinia (Sorbus torminalis) i róża polna (Rosa arvensis), w warstwie runa - przytulia leśna (Galium sylvaticum), turzyca cienista (Carex umbrosa) oraz jaskier różnolistny (Ranunculus auricomus).

Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum betuli) występuje w północno-zachodniej części Polski. Głównymi gatunkami są grab, dąb szypułkowy i buk z domieszką lipy drobnolistnej, klonu pospolitego i jesionu. W warstwie podszytu najczęściej występuje leszczyna i suchodrzew pospolity. Warstwę zielną reprezentują m.in. gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), gajowiec żółty; w siedliskach bardziej wilgotnych występuje czartawa pospolita (Circaea lutetiana), złoć żółta (Gagea lutea) i ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna).

Las grądowy wykazuje także bardzo dużą zmienność siedliskową, w zależności od wilgotności i związaną z wilgotnością żyznością i gleby.
Na tej podstawie wyróżnia się:
  • grąd wysoki (świeże) – występuje na mniej wilgotnych glebach gliniastych, głównym gatunkiem jest grab z mniejszą domieszką innych gatunków drzew;
  • grąd typowy — występuje na świeżych glebach eutroficznych; przewaga grabu, nieznaczne domieszki drzew innych gatunków;
  • grąd niski — występuje na wilgotnych i żyznych glebach, charakteryzują się dużym udziałem grabu, świerka i dębu.
Zawilce w grądzie. By Tomasz Kuran aka Meteor2017 (Photo taken by Meteor2017) [GFDL or CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons

Bibliografia

  1. Grażyna Łabno,; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
  2. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. IV”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
  3. Zbigniew Podbielkowski, ; “Fitogeografia części świata T. 1 – Europa, Azja, Afryka”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
  4. Władysław Matuszkiewicz; “Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006;
  5. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.), ; “Słownik botaniczny”; Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.4
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź