- Grab pospolity - występowanie i środowisko życia
- Grab pospolity - cechy charakterystyczne
- Grab pospolity - biologia
- Grab pospolity - zastosowanie
Grab pospolity - występowanie i środowisko życia
Grab pospolity porasta obszary Europy rozciągające się od krańców zachodnich (Anglia, Francja) po część wschodnią (Ukraina, Białoruś). Północna granica zasięgu obejmuje płd. Anglię, płd. część Półwyspu Skandynawskiego oraz obszary Łotwy i Litwy. Południowa granica występowania sięga do płd. Włoch oraz Grecji. Gatunek ten występuje również w zachodniej Azji – w płn. części Azji Mniejszej (wybrzeża Morza Czarnego), na Kaukazie i w płn. Iranie. Grab pospolity przeważnie występuje na obszarach o wysokości do 600 m n.p.m. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na całym niżu oraz niższych położeniach górskich.Grab pospolity wraz z lipą drobnolistną (Tilia cordata) oraz dębem szypułkowym (Quercus robur) jest głównym gatunkiem budującym drzewostany lasów grądowych. Występuje najczęściej na świeżych glebach gliniasto-piaszczystych, bogatych w próchnicę. Las ten niekiedy porasta także wilgotne gleby piaszczyste. Unika zakwaszonych gleb podmokłych oraz suchych gleb ubogich w składniki odżywcze. Jest wytrzymały na okresowe zalewanie. Las grądowy może tworzyć drzewostany w dolinach rzek. Gatunek ten dobrze znosi ocienienie. Jako drzewo klimatu umiarkowanego jest mało odporny zarówno na zbyt niskie, jak i zbyt wysokie temperatury.
Rozmieszczenie geograficzne grabu pospolitego (Carpinus betulus). Wikimedia.org
Grab pospolity - cechy charakterystyczne
WyglądGrab pospolity jest drzewem liściastym zrzucającym liście na zimę osiągającym wysokość do ok. 20-30 m i 100 cm średnicy. Najwyższym okazem tego gatunku w Europie jest drzewo rosnące w polskiej części Puszczy Białowieskiej o wysokości 34,2 m. Korona drzewa jest szeroka i wysoka oraz gęsta i miotlasta, z gałęziami wzniesionymi ukośnie do góry.
Pień grabu jest prosty, do wysokości ok. 10 m pozbawiony jest gałęzi bocznych. Kora drzew młodych jest gładka, u starszych okazów jest ciemnoszara z jasnymi, podłużnymi smugami. Pędy młodych drzew są zielonkawe i owłosione, pędy drzew 2-3-letnich pokryte są brunatno-czerwoną korą, u starszych okazów są nagie i ciemnoszare.
Liście
Liście grabu pospolitego są pojedyncze, o długości ok. 5-10 cm z 1 cm ogonkiem liściowym; ulistnienie jest skrętoległe. Blaszki liściowe są eliptyczne lub jajowate, z zaostrzonym wierzchołkiem i zaokrągloną lub sercowatą nasadą. Liscie posiadają podwójnie piłkowane brzegi. Nerwy na spodniej stronie blaszki liściowej pokryte są włoskami. Młode liście są lekko owłosione i zwinięte w charakterystyczną „harmonijkę”. Na jesieni liście grabu przybierają jasnożółtą barwę.
Pąki
Pąki liściowe są wrzecionowate, przylegają ściśle lub nieznacznie odstają od pędów. Pokryte są wieloma łuskami. Górna część pąków jest jasnobrązowa, dolna – zielona. Pąki kwiatowe są większe od pąków liściowych.
Kwiaty
Kwiaty są rozdzielnopłciowe, jednopienne i bezokwiatowe. Kwiaty żeńskie są niepozorne, zebrane w luźne, wzniesione grona. Kwiaty męskie zebrane są w kotkowate kłosy długości 3,5-5 cm, zwisające ze szczytów gałązek.
Owoce
Owocem grabu pospolitego jest jednonasienny, spłaszczony orzeszek długości ok. 0,5 cm. Przyrośnięty jest jednostronnie do trójklapowego skrzydełka, pełniącego rolę aparatu lotnego. Orzeszki wraz ze skrzydełkami zebrane są w owocostany w postaci luźno zwisających kiści. Niedojrzałe owoce mają barwę zieloną, dojrzewając zmieniają barwę na brązową.
Korzeń
System korzeniowy grabu jest silnie rozwinięty. Wytwarza on typowy, sercowaty system korzeniowy z promieniście rozchodzącymi się korzeniami, przenikającymi w głąb gruntu. Na glebach gliniastych, iłach i glebach szkieletowych ukorzenia się płasko, jednak poszczególne korzenie pionowe mają dużą zdolność wnikania w głąb zbitego podłoża. Graby pospolite porastające gleby piaszczyste wykształcają długi i silny korzeń palowy.
Liście, kwiatostany, owoce i nasiona grabu pospolitego. Wikimedia.org
Grab pospolity - biologia
Kwiaty grabu pospolitego kwitną pod koniec kwietnia lub na początku maja, po rozwinięciu się liści. Graby rosnące na wolnej przestrzeni rozpoczynają owocowanie w 15 roku życia, w drzewostanie zwartym – ok. 40 roku życia. Owoce dojrzewają od września do października, nasiona rozsiewane są przez wiatr. Część owoców opada, pozostałe utrzymują się na drzewie przez cały okres zimowy. Nasiona kiełkują nadziemnie, liścienie mają kształt odwrotniejajowaty.Grab pospolity jest rośliną wieloletnią, jednak nie długowieczną. Drzewo przyrasta bardzo powoli do ok. 4-5 roku życia; później przyrost jest nieco szybszy. Przyrost na wysokość ustaje w wieku ok. 80—90 lat, rozpoczyna się także usychanie wierzchołków. Większość grabów obumiera po osiągnięciu wieku 120-150 lat, tylko nieliczne mogą żyć do ok. 300 lat. Najstarszym znanym drzewem tego gatunku jest okaz rosnący w arboretum w Gołuchowie w wieku 199 lat i obwodzie pnia 374 cm (dane z 2018 r.).
Pokrój drzewa. Wikimedia.org
Grab pospolity - zastosowanie
Grab pospolity bardzo dobrze znosi przycinanie i formowanie. Drzewo to wykorzystywane jest powszechnie do tworzenia żywopłotów oraz szpalerów. Jego cechą charakterystyczną jest skłonność do wytwarzania odrośli korzeniowych, co sprawia, że żywopłoty grabowe są zwarte i bardzo gęste. Graby często spotyka się w parkach w licznych odmianach ozdobnych, z których największe znaczenie ma odmiana dębolistna (‘Quercifolia’), kolumnowa (‘Columnaris’) oraz stożkowata (‘Fastigiata’). Grab pospolity wykorzystywany jest także w sztuce miniaturyzowania drzew (bonsai).Drewno grabu pospolitego jest beztwardzielowe, z wyraźnie zaznaczonymi słojami przyrostu rocznego, o zabarwieniu żółtawobiałym. Należy do najtwardszych rodzajów drewna. Jest bardzo ciężkie, sprężyste i trudno łupliwe. Wykorzystywane jest jako surowiec opałowy, a także do wyrobu narzędzi codziennego użytku, uchwytów do narzędzi, prawideł obuwniczych oraz instrumentów muzycznych (np. pałeczek perkusyjnych).
Żywopłot z grabu pospolitego.Wikimedia.org
Bibliografia
- Włodzimierz Seneta; “Dendrologia”; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987;
- Owen Johnson, David More; “Drzewa. Przewodnik Collinsa”; Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa, 2016;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. IV”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- “Nowa Encyklopedia Powszechna PWN”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997;
- promil
