W sensie botanicznym, orzechy to wszystkie owoce czy nasiona o stwardniałej owocni. Nie wszystkie z nich są natomiast jadalne. Np. orzechy pospolitego w Polsce kasztanowca, czyli chętnie zbierane jesienią kasztany, nie maja walorów kulinarnych, ani odżywczych.
Przeciwnie, zjedzenie pospolitego kasztana równa się zatruciu pokarmowemu z powodu zawartych w tym orzechu toksycznych saponin.
Kwiaty drzew orzechowych zebrane są w kwiatostany, zwane potocznie kotkami. Dojrzewające z nich owoce to pestkowce o okrągłym lub owalnym kształcie. Warstwa zewnętrzna owocni jest przeważnie zielona i mięsista. Samo nasiono, czyli najcenniejszą część orzecha, nazywamy jądrem. Jądro jest otoczone przez błoniastą łupinę. Orzechy po dojrzeniu samoistnie oddzielają się i odpadają.
Spośród wszystkich gatunków orzechów, w Polsce ze względów klimatycznych, możemy uprawiać jedynie orzechy laskowe, włoskie i orzeszki ziemne (przynajmniej jeśli chodzi orzechy jadalne).
pixabay.com
Orzechy makadamia (macadamia) – orzechy wiecznie zielonego drzewa makadamia, rosnącego w australijskich lasach tropikalnych. Miękkie i bardzo słodkie. Do otwarcia ich twardych skorup potrzebna jest specjalna łuszczarka.
Orzechy brazylijskie – orzechy w kształcie półksiężyców, sprzedawane i zjadane wraz z pozostałościami brązowej skórki. Drzewo (orzesznica) dorasta do 60 metrów wysokości.
Orzechy pekan – owoce orzesznika jadalnego, potężnego drzewa, które rośnie naturalnie w Ameryce Północnej. Ojczyzną pekanów jest Teksas. Orzechy te smakiem i wyglądem przypominają orzechy włoskie.
Orzechy ziemne (arachidowe) – jedzone najczęściej pod postacią tradycyjnego masła orzechowego lub jako słona przekąska. Fistaszki są powszechnie dostępne i tańsze niż pozostałe orzechy, gdyż metoda ich pozyskiwania jest zupełnie inna.
Pistacje (orzechy pistacjowe) – jedne z najsmaczniejszych i najbardziej cenionych orzechów świata. Mają charakterystyczną zieloną skórkę. Zawierają luteinę i zeaksantynę.
Nerkowce (orzechy nerkowca) – delikatne, nieco mięsiste i kremowe orzechy w kształcie półksiężyców. Pochodzą z Ameryki Południowej. Przed uzdatnieniem do spożycia i eksportem, usuwana jest z nich tkwiąca w środku żrąca toksyna.
Migdały (orzechy migdałowca) – delikatny i uznany za luksusowy dodatek do potraw, jedzone najczęściej na surowo, w formie płatków lub marcepanu.
Orzechy laskowe – owoce różnych gatunków krzewów z rodzaju leszczyna. Aromatyczne i słodkie, pospolite w Polsce.
Orzechy włoskie – również występujące w Polsce orzechy o charakterystycznym, gorzkawym smaku. Znane z wysokich wartości odżywczych.
Orzeszki piniowe (piniole) – jedne z najdroższych orzechów świata, owoce niektórych gatunków sosen. Piniole to tradycyjny składnik kuchni śródziemnomorskiej, uznawane za afrodyzjak i dodawane do pesto.
Orzechy kokosowe – znane ze swoich właściwości antybakteryjnych i odżywczych. Są owocami palmy kokosowej. Wyjątkowo zawierają spore ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, metabolizowanych jednak w zupełnie inny sposób, niż nasycone tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.
pixabay.com
Cechy charakterystyczne orzechów:
- służą do produkcji drogocennych olejów roślinnych o właściwościach spożywczych i kosmetycznych;
- zawierają jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, dzięki którym stanowią ważny element profilaktyki otyłości, cukrzycy oraz nowotworów;
- wpływają korzystnie na pracę mózgu i układu nerwowego;
- zawierają bogactwo makro- i mikroelementów, w szczególności magnezu, żelaza, potasu, fosforu;
- dostarczają organizmowi dobrze przyswajalnego białka oraz witaminy E;
- regulują metabolizm i zapobiegają gromadzeniu się tkanki tłuszczowej;
- są wysokokaloryczne – średnia liczba kalorii w 100 gramach waha się w granicach 500-600 kcal, najbardziej kaloryczne są orzechy makadamia (700 kcal), najmniej kasztany jadalne (170 kcal w 100 g);
- można spożywać je na surowo lub po uprażeniu, posoleniu czy z dodatkiem miodu / cukru, najzdrowsze są surowe lub w formie naturalnego masła orzechowego bez dodatków.
pixabay.com
Bibliografia
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
- Ken Albala; “Nuts, A Global History”; Reaktion Books, 2014;
- Bolesław Hryniewiecki; “Owoce i nasiona”; Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1952;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski; “Słownik botaniczny”; Wiedza Powszechna, Warszawa 2003;
- Zbigniew Podbielkowski; “Słownik roślin użytkowych”; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1989;
- promil
