- Rozmieszczenie geograficzne
- Klimat
- Gleby
- Roślinność pustynna
- Pustynie Afryki
- Pustynie Ameryki Południowej
- Pustynie Ameryki Północnej
- Pustynie Azji
- Pustynie Australii
Rozmieszczenie geograficzne
Pustynie występują w strefie zwrotnikowej w Afryce północnej (Sahara) oraz południowej (Namib, Karru, Kalahari); Azji (Płw. Arabski, pustynie Syrii i Iranu, Thar i Sind na Płw. Indyjskim); Ameryki Północnej (Sonora, Mojave, Chihuahua); Ameryki Południowej (pustynie chilijsko-peruwiańskie, m.in. Atakama); Australii (Wielka Pustynia Wiktorii, Wielka Pustynia Piaszczysta, Pustynia Simpsona).Klimat
Pustynie występują w strefie gorącego i suchego klimatu zwrotnikowego, cechującego się silnym nasłonecznieniem, skrajnie niskimi opadami atmosferycznymi (poniżej 100 mm rocznie) nierównomiernie rozłożonymi w ciągu roku bądź ich brakiem, dużymi dobowymi amplitudami temperatur, wysokimi temperaturami w ciągu dnia (30-60°C), często spadającymi w nocy poniżej 0°C.
Rozmieszczenie pustyń gorących na kuli ziemskiej, źródło: wikimedia.org
Gleby
Pustynie występują na słabo wykształconych glebach (szaroziemy, gleby kasztanowe), cechujących się małą zawartością lub całkowitym brakiem próchnicy. Gleby pustynne często przesycone są solami mineralnymi bądź pokryte warstwą gipsu lub węglanów. W miejscu wyschniętych zbiorników wodnych wykształcają się sołonczaki.Ze względu na podłoże wyróżnia się:
- pustynie żwirowe – Sahara (serir), pustynie australijskie (gibber);
- pustynie skaliste, kamieniste (hamada) – większość obszaru Sahary;
- pustynie piaszczyste (erg) – północna część Sahary (Wielki Erg Zachodni, Wielki Erg Wschodni), Atakama, Wielka Pustynia Piaszczysta, Wielka Pustynia Wiktorii, pustynie Płw. Arabskiego (Wielki Nefud, Ar-Rub al-Chali);
- pustynie ilaste (takyr) – Wyżyna Irańska.
Roślinność pustynna
Pustynie pozbawione są całkowicie zwartej szaty roślinnej bądź porasta je uboga roślinność wykazująca liczne adaptacje fizjologiczne oraz morfologiczne umożliwiające przetrwanie w skrajnych warunkach siedliskowych.Do roślin przystosowanych do życia na pustyni należą:
- rośliny sucholubne (kserofity), prowadzące oszczędną gospodarkę wodną poprzez ograniczenie transpiracji (obecność kutykuli, wielowarstwowa epiderma, aparaty szparkowe w zagłębieniach, redukcja lub brak liści) oraz wykształcenie dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego; wyróżnia się suchorośla (sklerofity) oraz sukulenty gromadzące wodę w liściach (agawy) oraz łodygach (kaktusy);
- rośliny efemeryczne, o okresie wegetacyjnym skróconym do pory deszczowej; wyróżnia się efemerydy – rośliny jednoroczne (terofity) spędzające okres suszy w postaci nasion oraz efemeroidy – byliny ziemnopączkowe (geofity) spędzające okres suszy w organach podziemnych (bulwach, kłączach, cebulach);
- słonorośla (halofity), o adaptacjach umożliwiających życie w siedliskach zasolonych (wysokie ciśnienie osmotyczne soku komórkowego, gromadzenie wody w tkankach, wydalanie soli przez gruczoły wydzielnicze liści i łodyg).
Pustynia kamienista (hamada) w Omanie, fot. shutterstock
Pustynie Afryki
Roślinność składa się z kserofitów z rodziny złożonych (Compositae), baldaszkowatych (Umbelliferae), ogórecznikowatych (Boraginaceae), zatwarowatych (Sterculiaceae) oraz akantowatych (Acanthaceae). Liczne są halofity – sodówki (Suaeda), solanki (Salsola), parolisty (Zygophyllum) i łobody (Atriplex). Największa liczba sukulentów występuje w południowej Afryce; są to głównie wilczomlecze (Euphorbia), aloesy (Aloë) oraz gatunki z rodziny pryszczyrnicowatych (Mesembryanthemaceae). Częste są suchoroślowe trawy kępkowe (Aristida) oraz terofity (Diascia). Drzewa i krzewy występują głównie w korytach okresowych cieków wodnych, np. akacje (Acacia), tamaryszki (Tamarix); w oazach północnej Sahary liczne są daktylowce (Phoenix dactylifera).Pustynie Ameryki Południowej
Pustynie chilijsko-peruwiańskie są niemal pozbawione pokrywy roślinnej bądź porośnięte są ubogą roślinnością, składającą się z kęp gatunków z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae) oraz płożących kaktusów. Na zboczach gór pojawiają się porosty, ziołorośla oraz geofity. Na wysokości 500-1000 m n.p.m., gdzie występują mgły oraz sporadyczne opady, wykształca się drzewiasta formacja loma, w skład której wchodzą akacje Acacia macracantha, melonowce Carica candicans i goździkowce (Eugenia), porośnięte przez epifityczne mchy i porosty.Pustynie Ameryki Północnej
Roślinność składa się głównie z otwartych zbiorowisk krzewiastych z krzewem kreozotowym (Larrea tridentata); na Sonorze i Mojave często występują ambrozje Ambrosia dumosa. Liczne są sukulenty występujące w wilgotniejszych siedliskach, np. kolumnowe kaktusy saguaro (Carnegia gigantea), opuncje (Opuntia), agawy (Agave) oraz gatunki z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae). W okresie pory deszczowej pojawiają się bogate gatunkowo zbiorowiska terofitów.
Oaza na Saharze, fot. shutterstock
Pustynie Azji
Roślinność tworzą zbiorowiska krzewiaste składające się z akacji (Acacia), kaparów (Capparis), tamaryszków (Tamarix) i jadłoszynów (Prosopis). Liczne są gatunki traw (Aristida, Panicum). Wokół słonych jezior pospolite są słonorośla – sodówki (Suaeda), solanki (Salsola), łobody (Atriplex), saksauł biały (Haloxylon persicum). Znaczne powierzchnie zajmują półpustynie porastane przez bylice (Artemisia). W okresie pory deszczowej pojawia się roślinność efemeryczna.Pustynie Australii
Suche siedliska we wnętrzu kontynentu pokrywają zbiorowiska o charakterze półpustynnym. Liczne są trawy – tworząca kępy Zygochloa paradoxa, terofity – solanka kolczysta (Salsola kali) oraz słonorośla – łobody (Atriplex) i gatunki komosowatych (Chenopodiaceae). Pospolite są akacje Acacia cambagei, strączyńce (Cassia desolata) oraz gatunki srebrnikowatych (Proteaceae) (Hakea leucoptera, Grevillea stenobotrya).Bibliografia
- C. Barry Cox, Richard Field, Richard J. Ladle, Peter D. Moore; “Biogeography. An Ecological and Evolutionary Approach”; John Wiley & Sons Inc., 2016;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. IX”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997. ;
- Zbigniew Podbielkowski; “Fitogeografia części świata T. 1 – Europa, Azja, Afryka”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.;
- Zbigniew Podbielkowski; “Fitogeografia części świata T. 2 – Ameryka, Australia i Oceania, Antarktyda”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.;
- Eddy Van Der Maarel; “Vegetation Ecology”; John Wiley & Sons Inc., 2004.;
- promil
