Występowanie traw
Trawy występują na wszystkich kontynentach, łącznie z Antarktydą, gdzie występuje jeden gatunek – śmiałek antarktyczny (Deschampsia antarctica). Rośliny te występują w różnorodnych środowiskach – od lasów deszczowych po pustynie.Trawy stanowią dominującą grupę roślin w wielu formacjach roślinnych, takich jak:
- sawanny – złożone z traw sucholubnych z niewielkim udziałem drzew i krzewów; występujące w Afryce, Azji, Ameryce Południowej (campos) i Australii;
- stepy – złożone z traw, kseromorficznych roślin zielnych i niewielkiej ilości krzewów, występujące w Europie i Azji, a także w Ameryce Płn. (preria) oraz w Ameryce Płd. (pampa);
- łąki – złożone z licznych gatunków traw i bylin; występują na terenach zajętych uprzednio przez formacje leśne w całej strefie lasów liściastych zrzucających liście na zimę; utrzymywane dzięki ingerencji człowieka (koszenie, wypas zwierząt);
- murawy kserotermiczne – złożone głównie z traw i dwuliściennych roślin kwiatowych; występujące w płd. i płd.-wsch. Europie oraz na suchych i nasłonecznionych zboczach w zach. i śr. Europie;
- hale – łąki wysokogórskie złożone z licznych gatunków traw, krzewinek oraz bylin; występujące w Alpach i górach Europy Środkowej;
- paramo – wysokogórskie zbiorowiska trawiasto-krzewiaste złożone z traw kępkowych i krzewów, występujące w płn. Andach;
- puna – wysokogórskie zbiorowiska złożone z kępkowych traw suchoroślowych, roślin poduszkowych i krzewinek, występujące na znacznym obszarze Andów.
Łan pszenicy zwyczajnej. Źródło: Pixabay.com
Systematyka i historia ewolucyjna traw
Trawy powstały najprawdopodobniej we wczesnej kredzie; pod koniec kredy występowały już powszechnie na obszarze ówczesnych obszarów lądowych.Trawy, wiechlinowate (Poaceae=Gramineae) należą do rzędu wiechlinowców (Poales) w obrębie jednoliściennych (Monocotyledoneae). Do rodziny zalicza się ok. 12 tys. gatunków zgrupowanych w ok. 780 rodzajach. Flora Polski liczy ok. 150 gatunków traw.
Cechy charakterystyczne traw
Trawy są roślinami zielnymi, większość gatunków stanowią byliny. Są głównie wiatropylne; niektóre gatunki są samopylne. Szczególnym rodzajem samopylności jest klejstogamia zachodząca w zamkniętym pąku kwiatowym; zjawisko to występuje u niektórych gatunków zbóż (pszenica, jęczmień).Łodyga traw (źdźbło) jest okrągła lub lekko spłaszczona. Cechą charakterystyczną jest obecność zgrubiałych węzłów pomiędzy którymi znajdują się przeważnie puste w środku międzywęźla. W dolnej części każdego międzywęźla znajduje się tkanka twórcza (merystem interkalarny). Niektóre trawy posiadają pełne łodygi (palczatkowe, kukurydzowe). Źdźbła większości gatunków traw są zielne; bambusowe posiadają łodygi zdrewniałe.
Liście traw wyrastają na źdźble w dwóch rzędach; są ustawione naprzemianlegle. Liście są pochwiaste i równowąskie, o żyłkowaniu równoległym. Nasady liści obejmują węzły źdźbła tworząc strukturę zwaną kolankiem, której funkcją jest ochrona tkanki twórczej. W miejscu styku blaszki liściowej z pochwą liściową występuje błoniasty twór zwany języczkiem.
Pokrój wiechliny łąkowej (Poa pratensis). Źródło: Wikimedia.org
Owoce traw (ziarniaki) są suchymi, niepękającymi owocami okrytymi okrywą owocowo-nasienną, wewnątrz których znajdują się bielmowe nasiona.
Korzenie traw wyrastają z węzłów źdźbła; korzeń główny szybko zanika, a w jego miejsce pojawiają się liczne korzenie przybyszowe tworzące wiązkowy system korzeniowy.
Znaczenie traw
Trawy maja duże znaczenie gospodarcze. Zalicza się do nich ważne rośliny uprawne, takie jak zboża – kukurydza, ryż, pszenica, jęczmień, sorgo, proso, owies, żyto, pszenżyto, zizania wodna (dziki ryż), miłka abisyńska (teff), orkisz oraz włośnica ber (czumiza). Ziarno zbóż jest podstawowym składników wielu produktów żywnościowych, takich jak mąka, kasza, płatki, otręby, syropy oraz oleje (np. olej kukurydziany, olej z kiełków pszenicy). Wykorzystywane jest ponadto w gorzelnictwie, przemyśle piwowarskim (jęczmień), krochmalnictwie (pszenica, kukurydza, ryż) oraz jako pasza dla zwierząt hodowlanych. Ziarno zbóż przechowywane w warunkach niskiej wilgotności może stanowić rezerwę żywnościową – przez wiele lat zachowuje wartości odżywcze oraz zdolność do kiełkowania. Łodygi i liście dojrzałych zbóż po omłocie (słoma) przeznaczane są na paszę i ściółkę dla zwierząt gospodarskich.Do rodziny traw należą również wysokowartościowe rośliny pastewne uprawiane na paszę – wyczyniec łąkowy, kupkówka pospolita, rajgras wyniosły, kostrzewa, stokłosa, tymotka łąkowa, wiechlina, życica.
Produkty zbożowe. Źródło: Pixabay.com
Trzcina cukrowa wykorzystywana jest jako surowiec do produkcji cukru spożywczego (cukier trzcinowy) i etanolu; używana jest także w przemyśle papierniczym i farmaceutycznym.
Niektóre gatunki traw posiadają właściwości lecznicze. Palczatka cytrynowa wykorzystywana jest w leczeniu niestrawności oraz jako środek łagodzący bóle głowy, przeciwkaszlowy, rozkurczowy i przeciwreumatyczny. Kłącza perzu wykazują właściwości moczopędne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe i żółciopędne; wykorzystywane są w leczeniu chorób przemiany materii.
Cukier trzcinowy. Źródło: Pixabay.com
Bibliografia
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. XI,XII ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000.;
- Zbigniew Podbielkowski; “Fitogeografia części świata T. 1 – Europa, Azja, Afryka”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
- Zbigniew Podbielkowski; “Fitogeografia części świata T. 2 – Ameryka, Australia i Oceania, Antarktyda”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski; “Botanika T.1. Morfologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski; “Botanika T.2. Systematyka”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- promil
