Ochrona wody - aspekty, cele i sposoby ochrony wody. Degradacja wody

Woda zajmuje 71% powierzchni Ziemi, a jej wiek szacowany jest na 4,6 miliarda lat! Tylko 3% globalnych zasobów to jednak woda słodka, zdatna do picia dla człowieka i większości zwierząt. Nic dziwnego, że kwestia ochrony wody jest obecnie światowym priorytetem. Niestety, według Światowej Organizacji Zdrowia już ponad 785 milionów ludzi nie ma dostępu do podstawowej infrastruktury wodociągowej, a nawet 2 miliardy pije ze źródeł zanieczyszczonych odpadami!

1. Jak określa się jakość wody?
2. Cele ochrony wód według unijnego prawa
3. Skąd się bierze zanieczyszczenie wody?
4. Negatywne skutki zanieczyszczenia wód
5. Na czym polega ochrona wód?

Według polskiego Prawa o ochronie środowiska „ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości”. Szczególnie podkreśla się znaczenie utrzymania równowagi biologicznej poprzez ograniczenie dopływu zanieczyszczeń, ale także aktywną poprawę jakości wód już zanieczyszczonych.

Jak określa się jakość wody?

Aby stan wód dało się precyzować i kontrolować potrzeba jasnego systemu klasyfikacji. W Unii Europejskiej od 2000 r. obowiązuje Ramowa Dyrektywa Wodna (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej). Dotyczy ona wód śródlądowych (w tym podziemnych), wód przejściowych oraz przybrzeżnych i ma na celu ustanowienie mechanizmów zmierzających do ograniczenia ich zanieczyszczeń.

Wszystkie państwa członkowskie zobowiązane są więc do monitoringu stanu jakości wód – w naszym kraju zadanie to realizuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Ocena jest przy tym dwutorowa i obejmuje stan chemiczny oraz stan ekologiczny. Ten pierwszy określa stężenie niebezpiecznych dla środowiska substancji, m.in. DDT, benzenu, rtęci, kadmu i innych metali ciężkich. Stan ekologiczny obejmuje natomiast elementy biologiczne, hydromorfologiczne oraz chemiczne i chemiczno-fizyczne. Ze względu na naturalne zróżnicowanie wód w różnych obszarach poszczególne wskaźniki nie są uniwersalne, ale mają charakter lokalny.

Od 2004 r. w Polsce na wzór Unii Europejskiej stosuje się pięcioklasowy system oceny jakości ekologicznej wód powierzchniowych i podziemnych, według którego:

• klasa I oznacza stan bardzo dobry, gdzie elementy biologiczne mają głównie charakter naturalny, a pozostałe elementy nie wpływają negatywnie na ludzkie zdrowie;
• klasa II to stan dobry powiązany z niewielkimi odchyleniami od naturalnego stanu, przy nieprzekroczonych stężeniach toksyczności;
• klasa III czyli stan umiarkowany obejmuje sytuacje takie jak okresowy zakwit glonów czy występowanie skupisk bakterii. W populacjach ryb można już wówczas zaobserwować zakłócenia struktury wiekowej;
• klasa IV to stan słaby, o wyraźnych odchyleniach od stanu normalnego, z występowaniem większych zbiorowisk organizmów, które normalnie nie powinny się w danym ekosystemie znajdować;
• klasa V, czyli stan zły, dotyczy sytuacji, w której odchylenia są bardzo duże i wiążą się z ograniczeniem różnorodności biologicznej;
• chemiczny stan wód określany jest natomiast po prostu jako dobry lub zły.

Cele ochrony wód według unijnego prawa

Podstawą ochrony wód w UE jest wspomniana wyżej Ramowa Dyrektywa Wodna. Jej głównym celem jest zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń, promowanie zrównoważonego korzystania z zasobów wodnych, ochrona i poprawa środowiska wodnego oraz łagodzenie skutków suszy i powodzi. W efekcie we wszystkich państwach członkowskich powinno dojść do osiągnięcia pozytywnego stanu środowiska naturalnego.Równolegle wprowadzono szereg szczegółowych dyrektyw i aktów prawnych wyznaczających pożądane kierunki w konkretnych zagadnieniach. Należą do nich przede wszystkim:

• Dyrektywa 2006/118/WE dotycząca ochrony wód podziemnych, która ustanawia specyficzne kryteria oceny jakości i identyfikuje dominujące zjawiska hydrologiczne oraz ich znaczenie.
• Nowa Dyrektywa w sprawie Wody Pitnej (2021/2084) będąca uaktualnieniem dyrektywy z 1998 r. i wprowadzająca bardzo rygorystyczne normy jakości wody, jak również kroki zmierzające do zmniejszenia potencjalnego zanieczyszczenia u samego źródła. Przewiduje ona analizę całego łańcuch wody, od źródła do konsumenta.
• Dyrektywa 2006/7/WE dotycząca jakości wód w kąpieliskach, zwłaszcza sposobu ich monitorowania i upubliczniania wyników badań.
• Dyrektywa 91/271/EWG dotycząca ścieków komunalnych i mająca na celu ochronę środowiska naturalnego przed zgubnymi skutkami przedostawania się do niego ścieków miejskich oraz przemysłowych.
• Dyrektywa 91/676/EWG mająca na celu ochronę wód naturalnych przed azotanami pochodzącymi z rolnictwa. Długodystansowym zamierzeniem jest tutaj poprawa jakości wody pitnej oraz zmniejszenie eutrofizacji wód.
• Dyrektywa 2007/60/WE w sprawie oceny ryzyka powodziowego dla zdrowia ludzkiego, naturalnych ekosystemów, infrastruktury oraz własności prywatnej.

Dodajmy, że w ramach wyznaczonych przez ONZ 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju znajduje się punkt mówiący o zabezpieczeniu dostępu do pitnej wody oraz infrastruktury sanitarnej dla ludzi na całym świecie. Idea ta jest o tyle ważna, że możliwość umycia rąk w czystej wodzie uważana jest za podstawę zdrowia publicznego w skali globalnej, o czym mieliśmy możliwość dobitnie się przekonać w czasie pandemii Covid-19.

Skąd się bierze zanieczyszczenie wody?

Nie da się ukryć, że stan wód na świecie, zarówno oceanicznych, jak i zasobów słodkiej wody, stale się pogarsza. Winą za to zatrważające zjawisko obarczyć można cały szereg zjawisk i mechanizmów, w przeważającej części związanych oczywiście z ludzką działalnością.

Pierwszym i najpoważniejszym źródłem skażenia wód na świecie są ścieki przemysłowe. Codziennie ich hektolitry przedostają się do środowiska naturalnego niosąc ze sobą rtęć, azbest, ołów, kadm, siarkę, azotany i szereg innych niebezpiecznych substancji. Gdyby tego było mało ścieki komunalne produkowane są w olbrzymich ilościach przez gospodarstwa domowe – tutaj najpoważniejszym problemem jest zagrożenie bakteryjne, ale również zawartość szkodliwych związków chemicznych.

Niestety, wody zaśmiecane są również stałymi odpadkami bezmyślnie wrzucanymi do mórz, rzek, jezior, itd. Niektóre z nich potrzebują nawet 200 lat, aby ulec degradacji. Kolejnym problemem jest woda deszczowa ściekająca z terenów rolniczych i ogródków, zawierająca duże ilości pestycydów i herbicydów. Wreszcie, poważnym zagrożeniem są również wycieki ropy naftowej, która ze względu na swoją oleistą konsystencję dosłownie zadusza organizmy żyjące po powierzchnią mórz i oceanów. Samo zanieczyszczenie powietrza jest również czynnikiem sprawczym, bowiem woda deszczowa spadając przez atmosferę wypłukuje z niech toksyczne związki i ląduje na ziemi w postaci tzw. kwaśnych deszczów.

Negatywne skutki zanieczyszczenia wód

Jak pogorszenie się jakości wody wpływa na człowieka i świat, w którym żyjemy? Z analiz naukowych wynika, że konsekwencje mają charakter łańcuchowy i zagrażają esencji życia na Ziemi. Przede wszystkim wskazuje się:

• niepokojący wzrost ilości cyjanobakterii związanych ściśle z procesem eutrofizacji, który niszczy populacje ryb i innych organizmów wodnych;
• wysoką śmiertelność wynikającą z picia niezdatnej wody – wg. magazynu „The Lancet” w 2015 r. z tego powodu umarło 1,8 miliona ludzi na świecie;
• szerzenie się chorób bakteryjnych i pasożytniczych zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych;
• negatywne skutki zdrowotne wynikające z picia wody skażonej metalami ciężkimi i pestycydami – dotyczą one zwłaszcza dzieci oraz kobiet ciężarnych;
• zaburzenia rozmnażania u organizmów wodnych wynikające ze wzrostu poziomu substancji chemicznych w wodzie; efektem jest wymieranie kolejnych gatunków i masowe zubożenie ekosystemów jezior, rzek, mórz i oceanów;
• wyniszczanie wrażliwych gatunków wodnej flory i fauny, np. masowe wymieranie koralowców na świecie.

Na czym polega ochrona wód?

Znamy już podstawowe źródła problemów i cele współczesnych strategii mających na celu ochronę cennych zasobów wody. Klucz do sukcesu tkwi jednak oczywiście w realnych działaniach prowadzonych zarówno na skalę lokalną, jak i międzynarodową. Nawet najbardziej surowy monitoring i nakładanie sankcji na podmioty zanieczyszczające nie są bowiem wystarczające, aby realnie polepszyć jakość wody na świecie.

Podstawowe działania ochrony wód obejmują m.in.:

• Odprowadzanie do wody (lub gruntu) wyłącznie ścieków oczyszczonych. W praktyce sprowadza się to zarówno do budowy sieci kanalizacyjnych i nowych oczyszczalni ścieków, jak i do modernizacji tych już istniejących i inwestowaniu w czystsze technologie.
• Stosowanie w rolnictwie i gospodarstwie domowym wyłącznie środków ulegających szybkiej biodegradacji. Przekłada się to na ograniczenie stosowania nawozów i środków ochrony roślin (odpowiednie substancje, dawki i terminy) oraz używanie środków czystości zawierających mniej fosforu.
• Racjonalne zarządzanie pastwiskami celem redukcji odchodów zwierzęcych przedostających się do wód powierzchniowych.
• Ograniczenia dla ludności w korzystaniu z wodociągów w okresach suszy (np. zakaz podlewania);
• Inwestowanie w nowe, bezpieczne technologie przemysłowe oraz modernizacja tych uciążliwych. Oznacza to np. stosowanie zamkniętych obiegów wody, budowę oczyszczalni oraz instalowanie wydajnych filtrów.
• Izolowanie wysypisk śmieci i hałd odpadów przemysłowych od wód podziemnych oraz  powierzchniowych (warstwy izolacyjne, oczyszczanie wód odpływowych).
• Odsalanie i oczyszczanie wód odprowadzanych z kopalni oraz z ulic (chociażby ograniczenie stosowania soli sypanej zimą na drogi);
• Kontrola i aktywne redukowanie gatunków inwazyjnych w ramach i wokół zbiorników wodnych;
• Rozwój czystszych form transportu wodnego.

Nie da się ukryć, że gro odpowiedzialności za czystość wód na świecie spoczywa na przemyśle oraz gospodarce komunalnej. Każdy z nas może jednak we własnym zakresie przyczynić się do zmniejszenia zanieczyszczeń przedostających się do ogólnego obiegu. W globalnej skali takie wysiłki mają zaś realny i znaczący wpływ na stan środowiska naturalnego.

Bibliografia