eutrofizacja
Eutrofizacja — Eutrofizacja – proces wzrostu żyzności wód, w wyniku którego następuje intensywny rozwój fitoplanktonu oraz roślinności wynurzonej i zanurzonej. Skutkiem eutrofizacji jest gromadzenie się, na dnie zbiornika wodnego, osadu w formie mułu gnilnego. Muł gnilny zaburza funkcje ekosystemu wodnego, dlatego eutrofizacja bywa traktowana jako zanieczyszczenie. W jej wyniku zostaje ograniczony dostęp tlenu i namnażają się bakterie beztlenowe produkujące siarkowodór, który z kolei niszczy życie na dnie zbiorników wodnych.
Eutrofizacja nasila wytwarzanie fosforanów i prowadzi do starzenia jezior. Eutrofia powoduje nie tylko rozwój biologiczny jeziora, ale jest też równoznaczna z ubytkiem tlenu oraz ograniczeniem procesów mineralizacji.
Żyzność wód
Terminem wyjściowym w stosunku do eutrofizacji jest żyzność wód, inaczej trofia. Termin ten określa produktywność biologiczną zbiorników wodnych, a także odnosi się do szeregu czynników mających wpływ na żyzność danego zbiornika. Trofia utożsamiana jest zwykle z ilością biogenów dostających się do zbiornika oraz obecnych już zarówno w toni wodnej, jak i na dnie.
Pojęć trofizm i trofia używa się najczęściej w kontekście jezior. W związku z tym jeziora dzieli się w zależności od stopnia żyzności wody.
Wyróżniamy:
- jezioro oligotroficzne: cechuje je niska zawartość substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie oraz znakomite natlenienie. W słodkowodnych jeziorach oligotroficznych zalega bardzo niewielka ilość osadów, ponieważ cała materia organiczna ulega mineralizacji i powraca do obiegu. Jeziora te to najczęściej młode, głębokie i rozległe zbiorniki (także jeziora polodowcowe), odznaczające się mnogością gatunków fauny i flory. Poziom biogenów jest w nich niski.
- jezioro mezotroficzne: to forma przejściowa pomiędzy jeziorem oligotroficznym a eutroficznym ze względu na umiarkowane stężenie biogenów i substancji organicznych. Często dochodzi w nim do zakwitu planktonu.
- jezioro politroficzne: charakteryzuje się wysokim stężeniem substancji odżywczych, częstym zakwitem glonów, małą przezroczystością i niewielkim dostępem światła. Jezioro o wysokim stopniu żyzności, latem często pokryte jest zieloną powłoką kwitnącego fitoplanktonu.
- jezioro saprotroficzne: zbiornik przeżyźniony i przeciążony substancją organiczną, niszczejący na skutek szkodliwej działalności człowieka, głównie w zakresie odprowadzania ścieków. Często mamy tu do czynienia z całkowitym deficytem tlenowym.
- jezioro dystroficzne: ma niską produktywność biologiczną i często nazywane jest jeziorem polihumusowym z powodu wysokiej zawartości humusu, torfu lub butwiny. Jest to czynnik najbardziej je określający, dlatego jeziorem dystroficznym może być zarówno jezioro oligotroficzne, jak i jezioro eutroficzne. Zbiorniki tego typu mają kwaśny odczyn oraz żółto-brunatną barwę.
- jezioro eutroficzne: to jezioro żyzne, wyróżniające się wysokim stężeniem składników odżywczych. Można je łatwo rozpoznać po zielonym lub zielonożółtym kolorze wody, spowodowanym masowym rozwojem glonów. Woda w takim jeziorze jest mało przejrzysta, przez co światło słoneczne ma ograniczony dostęp do zbiornika i sięga jedynie kilkudziesięciu centymetrów. Jeziora eutroficzne są niezbyt głębokie, a ich wody mają zwykle odczyn zasadowy lub obojętny. Proces mineralizacji jest tutaj znacznie ograniczony. Jezioro eutroficzne jest zagęszczone szuwarami, które tworzą oczerety, pałki i trzciny wodne. W strefie przybrzeżnej żyją ślimaki, małże i owady, a także ryby takie, jak okoń, szczupak, ukleja, leszcz czy płoć. Jeziora eutroficzne zasiedlają również kaczki, a niekiedy i dzikie łabędzie oraz gęsi. Naturalne jeziora eutroficzne znajdujące się na terenie UE zostały uznane za siedliska przyrody i objęte ochroną.
Ewolucja harmoniczna jezior
Jest to proces naturalny polegający na powolnym i stopniowym przechodzeniu zbiornika wodnego od statusu jeziora oligotroficznego do torfowiska, który przebiega w kolejności:
- jezioro oligotroficzne → alfa-mezotroficzne → beta-mezotroficzne → jezioro eutroficzne → jezioro stawowe → torfowisko niskie
Ewolucja harmoniczna jezior przyśpiesza w wyniku zanieczyszczeń środowiska wywołanych przez działalność człowieka.
Szybkie starzenie się jeziora eutroficznego
Wbrew pozorom jeziora eutroficzne szybko niszczeją i praktycznie skazane są na całkowity zanik. Wysokie stężenie soli mineralnych, prowadzące do ekspansji glonów i powstawania mułu dennego, sprawia w rezultacie, że jezioro stopniowo wypłyca się, a po pewnym czasie przekształca w torfowisko, bagno, a następnie ulega zanikowi. Ze względu na szybsze obumieranie tych środowisk wodnych, jeziora eutroficzne na terenie Unii Europejskiej uznawane są za siedliska przyrodnicze objęte ochroną.
Taki stan wód powoduje też, że roślinność jezior eutroficznych jest dość jednostajna, by nie powiedzieć uboga.
