Płazy (Amphibia) – gromada zmiennocieplnych i zimnowodnych kręgowców o wolnym metabolizmie, przystosowanych do życia w wodzie, jak i na lądzie. Oddychają przez płuca i przez skórę. Na świecie istnieje około 6,5 tys. gatunków płazów. Największym przedstawicielem tej gromady jest salamandra olbrzymia chińska, której długość dochodzi do 180 cm, a waga nawet do 25 kg. Salamandra ta występuje w rzekach Chin i była introdukowana w Tajwanie. Jest gatunkiem zagrożonym. Z kolei najmniejszym reprezentantem płazów jest Paedophryne amauensis, zamieszkujący Nową Gwineę osobnik osiągający 7,7 mm.
Nauka zajmująca się płazami to batrachologia. Płazy są również głównym przedmiotem zainteresowania herpetologii, dziedziny, w której bierze się pod lupę zarówno płazy, jak i gady.
Pierwsze płazy wykształciły się w dewonie, biorąc swój początek od ryb mięśniopłetwych. Płazy dominowały wśród kręgowców w okresie karbonu i permu, jednak ostatecznie dziś mamy już do czynienia tylko z jedną podgromadą: Lissamphibia. W podgromadzie tej wyróżniamy trzy rzędy płazów:
- płazy ogoniaste: należą do nich m.in. traszki, syrenowate i salamandry. Reprezentanci gatunków płazów ogoniastych przypominają jaszczurki. Przedstawiciele: salamandra plamista, traszka zwyczajna;
- płazy bezogonowe: stanowią aż 90% wszystkich żyjących płazów. Największym przedstawicielem płazów bezogonowych jest afrykański goliat płochliwy, mierzący 32 cm. Są to płazy przypominające żaby (potocznie rząd ten zwie się żabami lub ropuchami), dzielące się na 50 odrębnych rodzin. Należą do nich m.in. żabowate, ropuchowate czy rzekotkowate. Płazy bezogonowe, poza brakiem ogona, charakteryzują się również krępą i zbitą budową ciała, sporej wielkości głową oraz skocznymi tylnymi kończynami. Przedstawiciele: ropucha szara, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny;
- płazy beznogie: żyją głównie w wilgotnych glebach obszarów tropikalnych. Ich ciała pokrywają łuski, mogą być wyposażone w jad. Wyglądem zazwyczaj przypominają dżdżownice. Rząd ten liczy 180 gatunków. Przedstawiciele: marszczelec pierścieniowy, gruboskórzec meksykański, ślepaczek zwyczajny.
Skóra płazów
Na ogół skóra płazów jest cienka i wilgotna, w przeciwieństwie do skóry gadów, których powierzchnię ciała (z pewnymi wyjątkami) pokrywa twardy i zrogowaciały naskórek. Skóra płazów, by ułatwić im poruszanie się i bytowanie w wodzie, wyposażona jest w gruczoły śluzowe. Oprócz nich mogą występować również gruczoły wytwarzające toksyny. U płazów beznogich na powierzchni skóry występują łuski. Wiele płazów przypomina z wyglądu gady, jednak występują między nimi znaczące różnice.
Środowisko życia płazów
Płazy przystosowane są do życia na lądzie, w glebie, w wodach słodkich, a także na drzewach.
Rozmnażanie płazów
Większość gatunków składa jaja do wody, nieliczne do kieszeni skórnych, jeszcze inne budują gniazda na powierzchni gleby. Część płazów jest żyworodna, choć to cecha charakterystyczna przede wszystkim ssaków. Niektóre płazy rozmnażają się również drogą jajożyworodną. Należą do nich salamandra plamista i salamandra czarna.
W cyklu rozwojowym płazów występuje tak zwana faza larwalna. Postać larwalna u płazów to kijanka. Kijanki prowadzą tryb życia charakterystyczny dla ryb, mianowicie funkcjonują wyłącznie w wodzie, oddychają skrzelami, a ich siłą napędową jest płetwa otaczająca ogon (u kijanek ogoniastych). Kijanki nawet wyglądem przypominają ryby. Ich ciała wyposażone są w narządy służące przyczepianiu się do różnego rodzaju powierzchni w wodzie, co chroni je przed opadnięciem na dno zbiornika.
Po fazie larwalnej kijanka przekształca się w dorosłego osobnika całkowicie lub częściowo. Dochodzi wówczas do zaniku skrzeli, aparatów skrzelowych i ogona (u gatunków bezogonowych). W przypadku jedynie częściowej metamorfozy, mówimy o zjawisku pedomorfizmu, które pozwala organizmowi zachować wiele cech postaci larwalnej i umożliwia mu spędzenie całego życia w wodzie. Fazy rozwoju larw u gatunków bezogonowych i ogoniastych przebiegają inaczej. Dorosłe płazy bezogonowe znacznie bardziej różnią się od postaci w fazie larwalnej, a całe przeobrażanie się jest silniej zróżnicowane niż u płazów ogoniastych.
Różnica między płazami a gadami tkwi przede wszystkim w sposobie ich rozmnażania i rozwoju. Płazy nie mają możliwości wytworzenia błon płodowych, dlatego ich rozwój musi odbywać się w środowisku wodnym (z kolei gady to pierwsze owodniowce).
Odżywianie płazów
Płazy to jedyna gromada, w której wszystkie gatunki są drapieżnikami. Płazy beznogie żywią się larwami owadów i innych bezkręgowców. Płazy ogoniaste odżywiają się głównie bezkręgowcami, natomiast pokarm płazów bezogonowych stanowią mięczaki, stawonogi, a nawet niektóre małe płazy, ryby, gady, ptaki czy ssaki.
Płazy – pytania i odpowiedzi
Czym są płazy?
Płazy (Amphibia) to zmiennocieplne kręgowce, które mogą żyć zarówno w wodzie, jak i na lądzie. Oddychają przez płuca oraz skórę, a ich rozwój obejmuje fazę larwalną w wodzie.
Jakie są różnice między płazami a gadami?
- Płazy mają wilgotną skórę, gady – suchą i łuskowatą.
- Płazy wymagają wody do rozmnażania, gady nie.
- Płazy przechodzą metamorfozę (z kijanki w dorosłego osobnika), gady rodzą się już w formie dorosłej.
Jak oddychają płazy?
Płazy oddychają płucami, przez skórę oraz (w fazie larwalnej) skrzelami.
Jakie płazy występują w Polsce?
W Polsce żyje 18 gatunków płazów, m.in.:
- Płazy ogoniaste: salamandra plamista, traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta.
- Płazy bezogonowe: ropucha szara, żaba trawna, rzekotka drzewna, kumak nizinny.
Bibliografia:
- Głowaciński, Z., & Sura, P. (2005). Atlas płazów i gadów Polski. Warszawa: Wydawnictwo Multico.
- Stawarczyk, T. (1997). Płazy i gady Polski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza “MULTICO”
- Najbar, B. (2016). Płazy i gady Polski – przewodnik i klucz do oznaczania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Dąbrowski, A. (2011). Płazy i gady w Polsce – biologia, ochrona, zagrożenia. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN.
- Polska Czerwona Księga Zwierząt (2001). Płazy i gady. Warszawa: Instytut Ochrony Przyrody PAN.
- Duellman, W. E., & Trueb, L. (1994). Biology of Amphibians. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- Zug, G. R., Vitt, L. J., & Caldwell, J. P. (2001). Herpetology: An Introductory Biology of Amphibians and Reptiles. San Diego: Academic Press.
- Halliday, T., & Adler, K. (2002). The New Encyclopedia of Reptiles and Amphibians. Oxford: Oxford University Press.
- Wells, K. D. (2010). The Ecology and Behavior of Amphibians. Chicago: University of Chicago Press.
- Pough, F. H., Andrews, R. M., Cadle, J. E., Crump, M. L., Savitzky, A. H., & Wells, K. D. (2016). Herpetology. Sunderland: Sinauer Associates.
