Psylocybina – właściwości, działanie i zastosowanie psylocybiny

Koncepcja obusiecznego ostrza ma w medycynie długą i bogatą w sukcesy historię. Trucizny bywają lekami, a medykamenty szkodzą i zabijają. Podobne kontrowersje towarzyszą psylocybinie, czyli substancji pozyskiwanej z halucynogennych grzybów. W jaki sposób można ją stosować dla zdrowia i czy jest to całkiem bezpieczne? Oto vademecum wiedzy o coraz popularniejszej psylocybinie.

W królestwie grzybów spotkać można jedne z najsilniejszych naturalnych toksyn – co roku zabijają one tysiące ludzi na świecie. Te, które nie szkodzą w bezpośredni sposób, potrafią zmieniać stan świadomości, przywołując halucynacje, pobudzenie, a nawet paranoję. To właśnie w owych „magicznych grzybkach” znajduje się tytułowa psylocybina.

Narkotyczne grzyby

Najprawdopodobniej już w okresie paleozoiku ówcześni homonidzi chętnie włączali do swej diety grzyby, a nawet stosowali je do samo-leczenia. A ponieważ zdaniem naukowców grzyby należące do rodzaju Psilocybe były już na świecie przed ponad 5 milionami lat, można z dużą pewnością przypuszczać, iż wczesny człowiek nierzadko znajdywał się w psychodelicznych stanach.

Grzyby zawierające psylocybinę – a jest ich ponad 200 gatunków – rozprzestrzenione są po całym świecie, co dodatkowo wspiera argument wczesnego wykorzystania przez naszych przodków. Bardziej konkretne dowody dostarczają źródła historyczne z epoki starożytnej. Według nich grzyby z rodzaju Psilocybe były w aktywnym użyciu przed 9-6 tysiącami lat w wielu partiach Afryki, Ameryki Środkowej, a nawet Hiszpanii. Dodajmy, że psylocybina znajdowana jest również w grzybach innych rodzajów, w szczególności Gymnopilus, Panaeolus oraz Copelandia.

Najwięcej psychodelicznych gatunków rośnie w Meksyku (ponad 50), ale nie brakuje ich również Kanadzie i USA (ponad 20), Europie (16) oraz Azji (15). Zazwyczaj są to drobne blaszkowate grzyby o ciemnych zarodnikach, spotykane w lasach i na łąkach, na urodzajnej glebie.

Historia psylocybiny

W pierwszej połowie XVI w. hiszpański mnich Bernardino de Sahagún dotarł do Meksyku i poświęciły się studiom etnograficznym. Badając kulturę i język Azteków napotkał pojęcie „teonanacatl”, czyli ciała bożego. Odnosiło się one do świętych grzybów konsumowanych w ramach ważnych rytuałów.

Dopiero w XX w. naukowcy zainteresowali się bliżej magicznymi siłami z Ameryki Środkowej. W latach 50-tych małżeństwo Wasson, zajmujące się etnomykologią, wzięło udział w tamtejszej ceremonii z udziałem magicznych grzybów i opisało swoje doświadczenia w artykule, które natchnął kolejnych badaczy. W rezultacie w 1960 r. na Uniwersytecie Harvard rozwinięto oficjalny projekt naukowy, którego wynikiem było wyizolowanie i identyfikacja struktury psylocybiny. Niestety, dalsze prace nad potencjalnym wykorzystaniem związku zostały zahamowanie w okresie prezydentury Richarda Nixona, który rozpętał słynną wojnę z narkotykami. Psylocybina została w Stanach oficjalnie zakazana i zakwalifikowana do tej samej kategorii co LSD. Nie po raz pierwszy i ostatni politycy wylali więc dziecko z kąpielą.

Dopiero w drugiej dekadzie XXI w. zainteresowanie psylocybiną jako leczniczą substancją o potencjalnie wysokiej efektywności powróciło. W roku 2018 została ona oficjalnie zaakceptowana jako lek przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA).

Jak działa psylocybina?

Psylocybina (4-phosphoryloxy-N,N-dimethyltryptamine) jest alkaloidem obecnym w stanie naturalnym w tkankach wspomnianych wyżej grzybów. Strukturalnie przypomina ona serotoninę, czyli neuroprzekaźnik zwany często hormonem szczęścia. Owa analogia sprawia, że psylocybina jest wiązana przez wybrane receptory serotoniny.

Po konsumpcji psylocybina jest szybko metabolizowana i przekształcana w psylocynę, będącą pochodną tryptaminy. Ten nowy alkaloid ma charakter lipidofilny i dzięki temu łatwo przekracza barierę krew-mózg. Tam właśnie oddziałując na receptory zmienia produkcję i wychwytywanie zwrotne serotoniny.

Fizjologiczne skutki spożycia psylocybiny, która przekształcona zostanie w psylocynę, obejmują szeroki wachlarz objawów kojarzony z pobudzeniem układu współczulnego. Pierwsze efekty obserwować można już 10-40 minut po konsumpcji, a działanie utrzymuje się do 6 godzin. W tym okresie u większości ludzi można zaobserwować poszerzenie źrenic, zmiany w rytmie bicia serca (głównie przyspieszenie) oraz ciśnienia krwi oraz ogólną niestabilność. Oprócz tych czysto fizycznych objawów psylocybina silnie oddziałuje na wrażenia psychiczne.

Przede wszystkim zaburzone zostaje uczucie upływu czasu – osoby będące po wpływem substancji mają wrażenie, że minuty wydłużają się w nieskończoność. Jednocześnie u niektórych ludzi pojawia się błogość i zadowolenie często skojarzone z wrażeniem wyjątkowej bliskości z innymi ludźmi lub przyrodą. Inni odczuwają jednak raczej nieprzyjemne wrażenia, w tym przede wszystkim paniczny strach. Efektom psychicznym towarzyszą wzrokowe i słuchowe halucynacje, a także generalne zaburzenia zmysłów. Niektóre dźwięki mogą być np. odbierane ostrzej, a powierzchnie mogą wydawać się falować lub zlewać ze sobą.

W starożytności kapłani i szamani przyjmujący „magiczne grzybki” popadali w trans, który miał być dowodem na zbliżenie z bogiem i jednocześnie okazją do zasięgnięcia jego rady. Paradoksalnie, w niektórych kulturach w tego typu rytuałach uczestniczyły całe rodziny, łącznie z dziećmi. Oddziaływanie psylocybiny na całe grupy osób będących pod jej wpływem okazuje się jeszcze wydatniejsze i wykorzystywane już bywa w ramach terapii.

Terapeutyczne zastosowanie psylocybiny

Choć tradycyjnie grzyby z zawartością psylocybiny wykorzystywane były przede wszystkim jako narkotyk i wsparcie spirytualnych praktyk w starożytnych społeczeństwach, dziś coraz więcej mówi się o jej realnym potencjalne leczniczym.

Przede wszystkim psylocybina, którą obecnie produkuje się w laboratoriach z wykorzystaniem drożdży lub bakterii, wydaje się być wysoce efektywnym antydepresantem. W porównaniu z klasycznymi lekami SSRI działa szybciej i wykazuje mniej skutków ubocznych. Nie jest spożywana codziennie, ale podawana pacjentom w kontrolowanych warunkach co kilka tygodni. Już 2-3 takie sesje wydają się przynosić znaczną poprawę samopoczucia na poziomie porównywalnym z tak popularnymi lekami przeciwdepresyjnymi jak escitalopram. W szczególności psylocybina polecana jest dziś pacjentom onkologicznym cierpiącym na zaburzenia lękowe lub depresję oraz tym niereagującym na klasyczne leki. Co ważne, efekty terapii wydają się utrzymywać nawet 12 miesięcy po jej przeprowadzeniu!

Poza tym farmakologiczne wykorzystanie psylocybiny obejmuje walkę z nałogami, zwłaszcza uzależnieniem od alkoholu czy nikotyny. Sama w sobie nie ma działania nawykowego, a w badaniach przeprowadzonych w 2015 r. na nałogowych alkoholikach już jednorazowa dawka pomogła ograniczyć o 26% konsumpcję napojów wyskokowych. Nic dziwnego, że prowadzi się również badania w zakresie wykorzystania psylocybiny do leczenia uzależnienia od narkotyków. Kolejne studia proponują również zastosowanie grzybowego alkaloidu do leczenia zespołu stresu pourazowego (PTSD), demencji oraz choroby Alzheimera.

Mechanizm, w ramach którego podanie pacjentowi kilku dawek psylocybiny, działającej przecież nie dłużej niż pół dnia, ma przynieść trwałe efekty lecznicze, nie jest jeszcze do końca wyjaśniony. Wydaje się jednak, że jego istota tkwi w neuroplastyczności ludzkiego mózgu, który pod wpływem psychodelicznej substancji zostaje „restartowany”. Pogłębione badania sugerują wręcz, że już pojedyncza dawka psylocybiny może mieć trwały wpływ na osobowość zwiększając otwartość i ekstrawertyzm, a ograniczając skłonności do neurotyzmu.

Skutki uboczne i kontrowersje

Samodzielne stosowanie grzybów halucynogennych jest obarczone sporym ryzykiem. Mowa w szczególności o doświadczeniach określonych powszechnie jako tzw. „bad trip” i obejmujących delirium, ataki paniki i symptomy podobne schizofrenii. Mają one co prawda charakter przejściowy, ale mogą zwiększać ryzyko niebezpiecznych zachowań prowadzących do zagrożenia zdrowia, życia lub relacji społecznych.

Współczesna terapia psylocybiną opiera się jednak na zasadzie kontrolowanych warunków podania i precyzyjnie dobranych doz powtarzanych w kilkutygodniowych interwałach. Przy takim zastosowaniu lek wykazuje jedynie bardzo łagodne skutki uboczne obejmujące przede wszystkim lekkie bóle głowy, mdłości, a w rzadkich wypadkach również wymioty. Wyjątkowa ostrożność wymagana jest jednak u osób z chorobami serca, które mogą negatywnie reagować na zmiany tętna czy ciśnienia krwi – terapię przeprowadza się wówczas wyłącznie za zgodą kardiologa.

Mimo negatywnych konotacji związanych z narkotycznym działaniem magicznych grzybów psylocybina okazuje się wyjątkowo skutecznym i bezpiecznym lekiem, który może zrewolucjonizować terapię depresji, uzależnień a także innych problemów natury psychicznej oraz neurologicznej.