Hyzop lekarski – właściwości, działanie i zastosowanie hyzopu lekarskiego

Hyzop lekarski pięknie wygląda i pachnie, pomaga innym roślinom, ale przede wszystkim ludziom. Aż dziw bierze, że hyzop lekarski tak rzadko spotykany jest w naszych ogródkach. Można powiedzieć że z czasem stracił nieco na wartości – niegdyś zielu hyzopu przypisywano wręcz znaczenie sakralne. Dziś warto odbudować renomę tej rośliny, gdyż ani o jotę nie zmieniły się jej właściwości terapeutyczne i wspomagające. Poza tym spójrzmy tylko na te kwiaty – hyzop lekarski to niewątpliwie jedno z najpiękniejszych ziół, jakiemu możemy pozwolić wyrosnąć!

1. Hyzop lekarski z krainy słońca
2. Właściwości lecznicze hyzopu lekarskiego
3. Olejek hyzopowy to jeden z najmocniejszych w aromaterapii

Hyzop lekarski pochodzi z rejonu basenu Morza Śródziemnego. Jest starym, dobrze znanym zielem, które pojawia się w Biblii, dawnych zielnikach, podaniach i źródłach historycznych. Niezależnie od czasów i miejsca zawsze miał nadzwyczajne znaczenie dla tych, którzy go uprawiali. Ludzie od wieków wierzyli bowiem w niezwykłą moc hyzopu lekarskiego i nadawali mu wartość sakralną. Jego nazwa pochodzi z języka arabskiego lub hebrajskiego, gdzie odpowiednio azzof i ezob oznaczają „święte ziele”. Hyzop bardzo cenili starożytni Grecy, a w późniejszych wiekach do wzrostu jego popularności przyczynili się benedyktyni i cystersi. Do dziś hyzop lekarski kwitnie w ogródkach starych klasztorów. Rzadziej natomiast widywany jest w naszych ogrodowych zielnikach. Warto to zmienić, zwłaszcza jeśli często zapadamy na infekcje układu oddechowego, dużo się pocimy czy mamy problemy trawienne.

Hyzop lekarski z krainy słońca

Rodzaj hyzop lekarski obejmuje zaledwie pięć gatunków, w tym najważniejszy i najczęściej uprawiany to właśnie hyzop lekarski (Hyssopus officinalis). Choć jest silnie związany z obszarami śródziemnomorskimi, spotkamy go w wielu krajach Europy, jak i w Azji i w Ameryce Północnej.

Jak przystało na roślinę z południa, hyzop lekarski lubi rosnąć w pełnym słońcu i dobrze radzi sobie w ubogiej i suchej glebie. Hyzop lekarski to roślina wieloletnia. Ma formę niewysokiej krzewinki, dorastającej do kilkudziesięciu centymetrów. Drobne listki hyzopu lekarskiego (upodabniające go do tymianku) i jego sztywne, cienkie pędy nie są tak charakterystyczne i rozpoznawalne jak kwiaty – urocze, o dzwoneczkowatym kształcie i żywym, ciemnoniebieskim kolorze z domieszką fioletu.

Hyzop lekarski wyróżnia się także wonią. Ze względu na wysoką koncentrację olejków eterycznych, wydziela silny zapach, co skrzętnie wykorzystuje aromaterapia. Z hyzopu lekarskiego produkuje się bowiem bardzo cenny olejek eteryczny o właściwościach relaksujących i rozkurczowych. Aromat hyzopu lekarskiego roztoczy się wokół nas, gdy tylko potrzemy w palcach jego listki. Hyzop lekarski wytwarza również bardzo atrakcyjny nektar, czym skutecznie wabi pszczoły. To dlatego warto sadzić obok niego inne rośliny, jeśli zależy nam na ich zapyleniu. Z hyzopem lekarskim u boku lepiej będą się miały także winogrona czy kapusta, gdyż silny aromat hyzopu odstrasza ćmy.

Oczyszczająca siła hyzopowego ziela W czasach biblijnych sławiony był jako środek oczyszczający, zarówno w znaczeniu dosłownym, jak i rytualnym. Hyzopu używano między innymi do sporządzania mieszanek oczyszczających skórę chorych na trąd (choć tak naprawdę nie ma pewności czy biblijny hyzop był tą samą rośliną, która figuruje pod tą nazwą dziś). A średniowieczna zielarka św. Hildegarda z Bingen zalecała spożywać hyzop, by pozbyć się „złych soków” i „śmierdzącej piany”. Przestrzegała jednak przed wypijaniem ziela z winem lub wodą: „Kto by hyzop lekarski z wodą czy winem spożywał, szkody więcej poniesie niż otrzyma pomocy”. Zdaniem świętej leczniczo i wspomagająco działało jedynie wymieszanie hyzopu z potrawą. Jakie tymczasem zalecenia co do podawania hyzopu są aktualne dzisiaj?

Właściwości lecznicze hyzopu lekarskiego

Sam hyzop lekarski w pełni zaczyna kwitnąć dopiero w drugim roku życia (kwitnienie obejmuje okres od czerwca do października). Można otrzymać go z nasion lub z rozsady. W ogrodzie (lub w doniczce) pełni rzecz jasna również funkcję ozdobną. Ponadto można go używać jako przyprawy, choć w Polsce nie zagrzał miejsca w kulinariach. Za to we Francji, Włoszech czy w Hiszpanii jest w ten sposób wykorzystywany dość powszechnie. Bardzo często jest łączony z tymiankiem i zastępuje anyż.

Nadaje się przede wszystkim do przyprawiania mięsiwa i pasztetów, a także dań z roślin strączkowych oraz do przetworów. Jego mocny smak i aromat mogą jednak przyćmić inne składniki, dlatego używa się go z umiarem. Wyciąg z hyzopu lekarskiego działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, działa także wiatropędnie oraz stymulująco na wydzielanie soków żołądkowych. Poza układem pokarmowym, hyzop wspomaga także drogi oddechowe – nawilża je i ułatwia odkrztuszanie. Hyzop lekarski wspomoże nas także przy nadmiernej potliwości. Poprzez działanie na ośrodkowy układ nerwowy, wpływa ograniczająco na pracę gruczołów potowych. Wyciąg z hyzopu napotkamy w składzie mieszanek ziołowych o działaniu wiatropędnym, regulującym pracę układu pokarmowego, przeciwpotnych oraz w kroplach wykrztuśnych. Ponadto możemy sami przyrządzić napar z ziela hyzopu lekarskiego (Herba Hyssopi). Jak radzi profesor Aleksander Ożarowski, łyżkę lub półtorej hyzopu lekarskiego należy zalać dwiema szklankami wody i gotować przez 5 minut. Taki napar wypijamy w ciągu dnia na raty – po około pół szklanki lub mniej po każdym posiłku. W efekcie możemy pozbyć się wzdęć, poprawić pracę jelit i wypróżnianie, a także złagodzić problem nadmiernej potliwości. Tak przyrządzany napar jest odpowiedni również do użycia jako płukanka – płuczemy nim jamę ustną i gardło wspomagająco przy zapaleniu oskrzeli czy zapaleniu dziąseł. Napar oraz krople z hyzopem lekarski wzmagają również diurezę i przeciwdziałają niewydolności nerek.

Hyzop lekarski ma działanie przeciwzapalne i antybakteryjne, a swoją skuteczność zawdzięcza składnikom aktywnym, takim jak flawonoidy (w tym diosminie, która chroni żyły), fitosterole, należące do trójterpenów kwas ursolowy i oleanolowy, a nade wszystko garbniki oraz olejki eteryczne, w tym pinen, kamfen, pinokamfen i cyneol.

Olejek hyzopowy to jeden z najmocniejszych w aromaterapii

Hyzop lekarski ma niezwykle intensywny zapach – korzenny, podobny do kamfory. W dawnych czasach wykorzystywano tę właściwość w ciekawy sposób – kobiety spędzając czas na modlitwie, miały przy sobie gałązki hyzopu lekarskiego – jego drażniący nozdrza zapach rzekomo budził je w razie uśnięcia nad modlitewnikiem.

Dziś hyzop lekarski używany jest w aromaterapii do preparowania olejku o bardzo intensywnym zapachu i niemniej silnych właściwościach. Olejek hyzopowy to drogi surowiec zielarski, wspomagający leczenie stanów zapalnych górnych dróg oddechowych. Sprawdza się przy zwykłym przeziębieniu, jak i przy astmie. Poza tym likwiduje napięcia i nerwobóle, pomaga w zasypianiu i działa relaksująco. Niestety nie jest odpowiedni do chorych na epilepsję oraz kobiet w ciąży (jak zwykle nie zbadano do tej pory jego ewentualnego wpływu na rozwijający się płód). W dawce przekraczającej bezpieczne stężenie, olejek ten może wywoływać drgawki i konwulsje. Olejek hyzopowy zawiera kilkadziesiąt substancji aromatycznych, które w większości skoncentrowane są w kwiatach. Ze względu na silne właściwości, jego użycie powinniśmy skonsultować z doświadczonym zielarzem lub ekspertem z zakresu aromaterapii.Hyzop lekarski to roślina wykorzystywana w celach terapeutycznych od czasów najdawniejszych. Starożytni przypisywali mu działanie oczyszczające zarówno ciało, jak i duszę. Obecnie hyzop stosowany jest jako ziołowy lek przeciwko chorobom dróg oddechowych, nadmiernej potliwości i problemom trawiennym. Jest to także cenna roślina miododajna i ozdobna. Kwitnący hyzop lekarski w kształcie ciemnoniebieskich kłosów, zwany u nas józefkiem, przypomina nieco lawendę.

Bibliografia

1. pod red. A. Ożarowskiego; “Ziołolecznictwo – poradnik dla lekarzy, wydanie III”; Warszawa 1982, PZWL, s. 164-165.;
2. T. Wolski, T. Baj, S, Kwiatkowski; “Hyzop lekarski – zapomniana roślina lecznicza, przyprawowa oraz miododajna”; Annales Universitatis Mariae Skłodowska-Curie Lublin Polonia, vol. LXI , 1, 2006.;
3. Fathiazad Fatemeh, Sanaz Hamedeyazdan; “A review on Hyssopus officinalis L.: Composition and biological activities”; African Journal of Pharmacy and Pharmacology 5(8):1959-1966 DOI:10.5897/AJPP11.527; 2023-03-13
4. ANETA WESOŁOWSKA, DOROTA JADCZAK , MONIKA GRZESZCZUK ; “Essential oil composition of hyssop (Hyssopus officinalis L.) cultivated in north-western Poland”; Herba Polonica, Vol. 56 No. 1 2010; 2023-03-13
5. Kaplan MH, Freeman J, Sun DK, Sarin PS. ; “Inhibition of HIV replication by Hyssopus officinalis extracts. ”; Antiviral Res 1990; 14(6):323.; 2023-03-13