park krajobrazowy
Park krajobrazowy — Park krajobrazowy – obszar chroniony wyróżniający się wartościami przyrodniczymi, krajobrazowymi, historycznymi i kulturowymi, którego głównym celem jest zachowanie oraz upowszechnienie tych wartości zgodnie z zasadami racjonalnego i zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrody.
Park krajobrazowy jako forma ochrony przyrody
Parki krajobrazowe wraz z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody i obszarami chronionego krajobrazu wchodzą w skład systemu ochrony obszarowej. Głównym celem tej formy ochrony przyrody jest zachowywanie i upowszechnianie wartości przyrodniczych, krajobrazowych, a także historycznych i kulturowych zgodnie z zasadami racjonalnego i zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrody, które często nawiązują do tradycji danego regionu.
Parki krajobrazowe chronią obszary o dobrze zachowanych zasobach przyrodniczych oraz krajobrazie zbliżonym do naturalnego, takie jak m.in. fragmenty wybrzeża morskiego, pojezierza, dorzecza, siedliska podmokłe (torfowiska, mokradła, wilgotne łąki), lasy, wyżyny, pogórza oraz masywy górskie. W obrębie parków krajobrazowych znajdują się także krajobrazy kulturowe z zabytkami architektury ludowej, tradycyjną zabudową i sposobem użytkowania ziemi.
Funkcjonowanie parków krajobrazowych oraz ich wartość przyrodnicza i krajobrazowa w największym stopniu wiąże się ze stanem szaty roślinnej, na którą duży wpływ ma jakość czynników środowiskowych (stan powietrza, wód i gleb) oraz zasady gospodarowania zasobami przyrodniczymi. Parki krajobrazowe chronią wiele cennych ekosystemów, w ich obrębie mogą znajdować się rezerwaty przyrody, pomniki przyrody oraz ostoje i stanowiska zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt (np. ostoje ptaków IBA). Obszary te mogą stanowić otulinę dla parków narodowych oraz wchodzić w skład rezerwatów biosfery (np. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”).
Parki krajobrazowe, oprócz ochrony przyrody i krajobrazu, spełniają także funkcje turystyczne i edukacyjne kształtujące świadomość ekologiczną. Na obszarze parków krajobrazowych dopuszcza się uprawianie różnych form turystyki, takich jak turystyka poznawcza (przyrodnicza i kulturowa) oraz turystyka aktywna (piesza, rowerowa, konna, kajakowa i narciarska). Obszary te cechują się dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną w postaci dobrze oznakowanych szlaków, ścieżek przyrodniczych, tablic informacyjnych, punktów widokowych oraz dostępnych miejsc noclegowych (gospodarstwa agroturystyczne, pola namiotowe).
Na obszarze parków krajobrazowych nie dopuszcza się działalności mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko naturalne lub strukturę krajobrazu, jak m.in. zabijanie zwierząt i niszczenie ich siedlisk, wycinanie zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, pozyskiwanie skał, skamieniałości i minerałów, zniekształcanie rzeźby terenu, dokonywanie zmian stosunków wodnych, niszczenie zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów podmokłych.
Historia
Pierwsze parki krajobrazowe powstały w Wielkiej Brytanii w początku lat 50-tych XX w. Powstawały one na obszarach o cennych wartościach przyrodniczych i krajobrazowych przeważnie na gruntach prywatnych. Ich główną funkcją jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz promowanie zachowań proekologicznych.
Na obszarze Niemiec w 1956 r. dr hab. Alfred Toepfer, przewodniczący Stowarzyszenia Parków Ochrony Przyrody we współpracy z Uniwersytetem w Bonn rozpoczął realizację projektu parków przyrody, którego celem było stworzenie obszarów pełniących zarówno funkcje ochronną i rekreacyjną. W 1963 r. powstał Związek Niemieckich Parków Krajobrazowych.
Pierwszym parkiem krajobrazowym powstałym na terenie Polski jest Suwalski Park Krajobrazowy utworzony w 1976 r. na Pojezierzu Suwalskim.
Uregulowania prawne
Parki krajobrazowe stanowią jedną z głównych form ochrony przyrody w Polsce, określonych w Ustawie o ochronie przyrody z 2004 r. Zgodnie z kategoriami ochrony przyrody Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) parki krajobrazowej zaliczają się do kategorii V – obszarów chronionego krajobrazu – obszarów o znaczących wartościach ekologicznych, kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych. Parki krajobrazowe powoływane były do 2009 r. rozporządzeniem wojewody po uzgodnieniu decyzji z radą gminy; obecnie tworzone są na mocy uchwały sejmiku województwa. Nadzór administracyjny nad tymi obiektami w Polsce sprawuje Służba Parków Krajobrazowych.
Parki krajobrazowe w Polsce
Obecnie na terenie Polski znajdują się 123 parki krajobrazowe rozmieszczone równomiernie na obszarze całego kraju. Powierzchnia wszystkich parków krajobrazowych wg danych z 2017 roku wynosiła 26 047,3 km², co stanowi 8,3% obszaru kraju. Niektóre obiekty wchodzą w skład zespołów parków krajobrazowych, jak np. Zespół Parków Krajobrazowych nad Dolną Wisłą obejmujący trzy parki krajobrazowe: Chełmiński, Nadwiślański i Góry Łosiowe (najmłodszy park krajobrazowy powołany w 2018 roku). Wokół parków krajobrazowych często wyznaczona jest strefa ochrona, najczęściej w postaci obszarów chronionego krajobrazu.
Parki krajobrazowe wykazują duże zróżnicowanie pod względem wielkości zajmowanej powierzchni; przeważnie są to dość duże obszary chronione. Największymi parkami krajobrazowymi są Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” (870,4 km²), Krajeński Park Krajobrazowy (749,85 km²) i Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej im. prof. Witolda Sławińskiego (744,47 km²). Najmniejszym parkiem krajobrazowym jest Park Krajobrazowy Stawki zajmujący powierzchnię 17,32 km².
