rośliny ozime
Rośliny ozime, ozimina — Rośliny ozime, oziminy – jednoroczne bądź dwuletnie rośliny uprawne wymagające do prawidłowego przebycia całego cyklu wegetacyjnego okresu niskich temperatur (0-10°C), warunkującego ich zdolność do zakwitania (wernalizacjajesienią, zimę przeżywają w postaci spęczniałych nasion, siewek bądź w postaci pędu rozetkowego (optymalnie pod pokrywą śnieżną). Do roślin ozimych uprawianych na obszarze klimatu umiarkowanego należą zboża (odmiany ozime pszenicy, jęczmienia, żyta, pszenżyta), rośliny oleiste (rzepak ozimy, rzepik ozimy) oraz rośliny strączkowe (wyka ozima).
Proces wernalizacji
Wernalizacja, określana również mianem jaryzacji, jarowizacji bądź termoindukcji kwitnienia, jest procesem biochemicznym pobudzającym lub przyspieszającym kwitnienie u roślin poddanych okresowemu oddziaływaniu niskich temperatur. Wernalizacji wymaga większość roślin dwuletnich i ozimych, a także niektóre rośliny wieloletniekwiaty, owoce i nasiona. Wernalizację można również osiągnąć w sposób sztuczny, poprzez poddawanie namoczonych nasion działaniu niskich temperatur.
Długość okresu wernalizacji, czyli długość okresu oddziaływania niskich temperatur jest w główniej mierze zależna od gatunku rośliny; w przeważającej większości wynosi od kilku do kilkudziesięciu dni. Proces wernalizacji w przypadku zbóż ozimych wysiewanych jesienią przebiega w okresie zimowym w temperaturze 0-10 °C i trwa ok. 3-7 tygodni. Wernalizacja wysiewanych na wiosnę zbóż jarych przebiega w okresie wiosennym przy temperaturach nieco wyższych (5-12 °C) oraz trwa znacznie krócej (5-15 dni). Rośliny wymagające procesu wernalizacji przeżywają okres chłodów w postaci spęczniałych nasion bądź siewek (oziminy jednoroczne, np. zboża ozime) bądź w postaci rośliny o dobrze zaawansowanym wzroście, np. w postaci pędu rozetkowego (rośliny dwuletnie, np. rzepak ozimy).
Warunkiem niezbędnym do zajścia wernalizacji jest ekspozycja organów roślinnych, w których obecne są dzielące się komórki, na działanie niskich temperatur. Miejscami odbierania bodźców temperaturowych są więc części embrionalne nasion bądź merystemy wierzchołkowe pędów siewek i dojrzałych wegetatywnie roślin. Im dłuższy jest okres oddziaływania niskich temperatur, tym większa jest ilość komórek poddanych temu oddziaływaniu, a tym samym odpowiedź wernalizacyjna jest większa (szybsza inicjacja procesu kwitnienia).
Niskie temperatury wpływają na zmianę przepuszczalności błon komórkowych rośliny, co indukuje rozpoczęcie cyklu przemian metabolicznych i hormonalnych, w wyniku których dochodzi do modyfikacji DNA (demetylacja reszt cytozyny promotorów genów kwitnienia), umożliwiającej ekspresję genów kwitnienia i wytworzenie kwiatów. W procesie wernalizacji powstaje hipotetyczny hormon, zwany wernaliną, który przemieszcza się w obrębie rośliny i indukuje przejście rośliny z fazy wegetatywnej do fazy generatywnej.
Cechy roślin ozimych
Oziminy (rośliny ozime) są jednorocznymi bądź dwuletnimi roślinami uprawnymi, które do prawidłowego przebycia całego cyklu wegetacyjnego wymagają wernalizacji, czyli okresowego oddziaływania niskich temperatur (0-10°C), co warunkuje ich zdolność do przejścia w fazę generatywną (kwitnienia, wytwarzania owoców i nasion). Rośliny ozime wysiewane są jesienią; w klimacie umiarkowanym proces ich wernalizacji zachodzi w okresie zimowym. Oziminy wysiane na wiosnę funkcjonują wyłącznie w postaci wegetatywnej (nie zakwitają oraz nie wytwarzają owoców i nasion).
Rośliny ozime są dobrze przystosowane do zimowania pod pokrywą śnieżną; przeżywają w postaci spęczniałych nasion lub siewek (ozime odmiany zbóż) bądź jako rośliny o zaawansowanym wzroście i wykształconych liściach rozetowych (np. rzepak ozimy). Oziminy są wrażliwe na brak pokrywy śnieżnej oraz zbyt wysokie temperatury panujące w okresie zimowym; warunki te mogą prowadzić do uszkodzenia siewek oraz do przedwczesnego rozpoczęcia procesów wzrostu.
Uprawne rośliny ozime
Na obszarze klimatu umiarkowanego (w tym na obszarze Polski) uprawiane są zboża ozime (odmiany ozime pszenicy, jęczmienia, żyta i pszenżyta), rośliny oleiste (rzepak ozimy, rzepik ozimy) oraz rośliny strączkowe (wyka ozima). Termin siewu zależy w dużym stopniu od warunków klimatycznych panujących na danym obszarze, np. na obszarach cechujących się niższymi średnimi temperaturami siew odbywa się wcześniej, aby zapewnić roślinom optymalny czas rozwoju przed rozpoczęciem zimowego spoczynku.
Nasiona zbóż ozimych wysiewane są na jesieni; zimę przeżywają w postaci nasion bądź siewek (optymalnie pod pokrywą śnieżną). Termin siewu pszenicy ozimej przypada od połowy września do połowy października; jęczmienia ozimego – pomiędzy 10-25 września; żyta ozimego – od połowy września do pierwszego tygodnia października, pszenżyta ozimego – w drugiej i trzeciej dekadzie września.
Nasiona roślin oleistych wysiewane są pod koniec lata od połowy sierpnia do początku września; zimę przeżywają w postaci wegetatywnej (pędu rozetkowego). Rzepak ozimy wysiewany jest pomiędzy 15-25 sierpnia; rzepik ozimy wysiewany jest ok. 1-2 tygodnie po zakończeniu siewu rzepaku, czyli w pierwszej bądź drugiej dekadzie września.
Wyka kosmata, zwana również wyką ozimą, jest jedynym gatunkiem z rodziny strączkowych zimującym na obszarach klimatu umiarkowanego; zimę przeżywa w postaci wegetatywnej. Wyka ozima uprawiana jest jako roślina pastewna głównie w mieszankach z żytem ozimym. Termin siewu wyki przypada na pierwszą dekadę września, optymalnie ok. 1-2 tygodnie przed wysiewem żyta.
